W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat struktura gałęziowastruktura gałęziowastruktura gałęziowa i przestrzenna okręgów przemysłowychokręg przemysłowyokręgów przemysłowych w Polsce ulegała nieustannym przekształceniom. Niektóre z nich straciły znacząco swój potencjał, inne zaś go nabrały. Obecnie w naszym kraju występuje kilkanaście okręgów przemysłowych, których struktura gałęziowa jest zróżnicowana.

R17mE2bUjXR72

Mapa przedstawia strukturę gałęziowa okręgów przemysłowych w Polsce. Obszar kraju zaznaczony jest kolorem szarym, w środku znajdują się białe linie, które oznaczają granice województw. Na legendzie przedstawione są kolorami rodzaje działalności gospodarczej: firmy górnicze oznaczone są kolorem różowym, energetyczne czerwonym, hutnicze jasnofioletowym, produkujące maszyny i urządzenia fioletowym, produkujące wyroby chemiczne niebieskim, wytwarzające produkty budowlane turkusowym, produkujące drewno i wyroby z drewna kolorem zielonym, a firmy zajmujące się przetwórstwem artykułów spożywczych kolorem jasnozielonym. Wielkość przychodów firmy oznaczona jest przez wysokość słupka z podziałką symbolizującą przychód od 5 do 20 milionów złotych. Na północy mapy oznaczony jest Gdański Okręg Przemysłowy, w obrębie którego znajdują się firmy z branży produkującej maszyny i urządzenia z przychodem do 5 milionów złotych oraz firmy produkujące wyroby z chemiczne z przychodem do 10 milionów złotych. W Szczecińskim Okręgu Przemysłowym znajdują się firmy zajmujące się produkcją wyrobów chemicznych, produkcją maszyn i urządzeń oraz energetyki z przychodem do 5 milionów złotych. Bydgoski Okręg Przemysłowy zawiera w swych granicach firmy produkujące drewno i wyroby z drewna, zajmujące się przetwórstwem artykułów spożywczych oraz produkcją wyrobów chemicznych z przychodem do 5 milionów złotych. Toruński Okręg Przemysłowy obejmuje firmy z branży produkcji wyrobów chemicznych z przychodem do 5 milionów złotych. Poznański Okręg Przemysłowy obejmuje firmy zajmujące się energetyką, produkcją wyrobów chemicznych, przetwórstwem artykułów spożywczych oraz produkcją maszyn i urządzeń z przychodem do 5 milionów złotych. W Zagłębiu Konińskim znajdują się firmy energetyczne z przychodem do 5 milionów złotych. W Płockim Okręgu Przemysłowym ma swą siedzibę firma zajmująca się produkcją wyrobów chemicznych z przychodem ponad 20 milionów złotych. W Warszawskim Okręgu Przemysłowym znajduje się bardzo wiele firm zajmujących się między innymi energetyką z przychodem do 15 milionów złotych, produkcją wyrobów chemicznych z przychodem do 5 milionów złotych, przetwórstwem artykułów spożywczych z przychodem do 5 milionów złotych, energetyką z przychodem do 5 milionów złotych oraz produkcją maszyn i urządzeń z przychodem do 5 milionów złotych oraz produkcją budowlaną z przychodem do 5 milionów złotych. W Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym znajdują się firmy z branży górniczej i hutniczej z przychodem do 10 milionów złotych oraz firmy zajmujące się produkcją maszyn i urządzeń z przychodem do 5 milionów złotych. W bezpośrednim sąsiedztwie na mapie znajduje się Zagłębie Turoszowskie z firmami zajmującymi się energetyką z przychodem do 5 milionów złotych, Wrocławski Okręg Przemysłowy z firmami produkującymi maszyny i urządzenia oraz z branży energetycznej z przychodem do 5 milionów złotych, a także Opolski Okręg Przemysłowy z firmami z branży energetycznej z przychodem do 5 milionów złotych. Kolejny, rozległy Górnośląski Okręg Przemysłowy gromadzi liczne firmy z branży górniczej z przychodem pięciu do 5 lub do 10 milionów złotych, firmy produkujące maszyny i urządzenia z przychodem od 5 do 10 milionów złotych, produkujące wyroby chemiczne z przychodem do 5 milionów złotych, firmy z branży energetycznej z przychodem do 5 milionów złotych oraz firmy znajdujące zajmujące się produkcją budowlaną z przychodem do 5 milionów złotych. Na mapie znajduje się również Krakowski Okręg Przemysłowy z firmami z branży energetycznej, hutniczej oraz firmami zajmującymi się przetwórstwem artykułów spożywczych – wszystkie z przychodem do 5 milionów złotych. Na wschód od niego usytuowany jest Karpacki Okręg Przemysłowy z firmami z branży energetycznej oraz produkującymi wyroby chemiczne z przychodem do 5 milionów złotych. W centrum Polski znajduje się Łódzki Okręg Przemysłowy z firmami z branży energetycznej, które mają przychód do 5 milionów złotych, poniżej Zagłębie Bełchatowskie z firmami z branży energetycznej mającymi przychód do 10 milionów złotych oraz z branży górniczej z przychodem do 5 milionów złotych. W centrum kraju znajduje się również Staropolski Okręg Przemysłowy z firmami z branży budowlanej z przychodem do 10 milionów złotych, firmami z branży energetycznej z przychodem do 5 milionów złotych, firmami zajmującymi się przetwórstwem artykułów spożywczych z przychodem do 5 milionów złotych oraz firmami produkującymi wyroby chemiczne z przychodem do 5 milionów złotych. Poza głównymi okręgami w północnowschodniej części kraju znajduje się kilka firm zajmujących się przetwórstwem artykułów spożywczych z przychodem do 5 milionów złotych.

W Polsce w ostatnich czasach można zauważyć znaczne zmniejszenie przestrzeni przemysłowej oraz wzrost dysproporcji pomiędzy lepiej uprzemysłowionymi południowo‑zachodnią i centralną częścią kraju, a mniej rozwiniętą przemysłowo wschodnią częścią Polski. Przyczynia się do tego fakt, że większość potencjału polskiego przemysłu skupia się na obszarach województw śląskiego i wielkopolskiego (co uwarunkowane jest bazą surowcową) oraz mazowieckiego (dobra baza transportowa). Najmniejsze skupiska przemysłu występują w województwach: podlaskim, opolskim, świętokrzyskim i lubuskim.

Obecnie struktura gałęziowa polskiego przemysłu jest wynikiem przemian będących skutkiem restrukturyzacji, która obejmowała przede wszystkim tradycyjne branże, tj. górnictwo i hutnictwo, a także przemysł maszynowy i zbrojeniowy, które następnie były zastępowane przez nowoczesne gałęzie przemysłu. Największy udział w strukturze gałęziowej mają przemysły: petrochemiczny, chemiczny, farmaceutyczny oraz wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych.

RkTI84u5UGplt

Wykres kołowy przedstawia udział gałęzi przemysłu w wartości produkcji sprzedanej wyrobów w 2019 roku. Wyroby przemysłu petrochemicznego, chemicznego, farmaceutycznego oraz wyroby z gumy i tworzyw sztucznych stanowiło 21,8%, artykuły spożywczw, napoje, wyroby tytoniowe stanowiły 21%, sprzęt transportowy 13,3%, maszyny i urządzenia, komputery, wyroby elektroniczne i optyczne 12,6%, metale i wyroby metalowe 11,8%, pozostałe wyroby przetwórstwa przemysłowego 10,2% wyroby przemysłu drzewnego i papierniczego oraz poligraficznego 6,6%, a produkty górnictwa i wydobywania 2,8%.

Zróżnicowanie struktury przemysłowej zależy od:

• nakładów finansowych,

• dostępności nowoczesnych technologii,

• stopnia rozwoju infrastruktury technicznej,

• kwalifikacji siły roboczej,

• uwarunkowań naturalnych,

• zasobów naturalnych.

Lokalizacja przemysłu danej specjalizacji jest zależna od wielu czynników. Jednym z nich są duże nakłady finansowe, niezbędne w przypadku rozwoju przemysłu ciężkiego, a także – choć w mniejszym stopniu – przemysłu lekkiego. Uwarunkowania przyrodnicze i zasoby naturalne wpływają na występowanie tradycyjnych gałęzi przemysłu opierających się na wydobyciu np. węgla kamiennego, srebra czy uranu. Rozwój gałęzi przemysłu związany jest z rozbudową infrastruktury technicznej i środków transportu w celu lepszej komunikacji, także międzynarodowej. Dostępność do nowoczesnych technologii oraz wykwalifikowanej siły roboczej warunkuje rozwój przemysłu high‑tech.

Rozmieszczenie i charakterystyka okręgów przemysłowych

Polskie okręgi przemysłowe są nierównomiernie rozmieszczone. Występują głównie w Polsce południowej, a w mniejszym stopniu w centralnej części kraju. Wynika to:

• ze zróżnicowanych cech środowiska, głównie z rozmieszczenia złóż surowców mineralnych i możliwości zaopatrzenia w wodę oraz energię,

• z uwarunkowań historycznych: ziemie zaboru pruskiego były objęte industrializacją w znacznie większym stopniu niż ziemie pozostałych zaborów,

• z warunków społeczno‑ekonomicznych, do których zalicza się: zasoby siły roboczej, chłonność rynków zbytu, tradycje przemysłowe, stopień rozwinięcia infrastruktury technicznej, dostępność komunikacyjną,

• z polityki państwa: w okresie gospodarki centralnie sterowanej po II wojnie światowej dominował przemysł ciężki,

• był to okres szczególnego rozwoju górnictwa, hutnictwa, energetyki, przemysłu elektromaszynowego i chemicznego.

RGdugNMLRYQvF

Zdjęcie przedstawia kopalnię i jej otoczenie. Widoczny jest kopalniany szyb, wysoki budynek, dwa kominy. Na pierwszym planie jest wzniesienie - kopalniana hałda.

R1Mp1pYfimdCE

Zdjęcie przedstawia budynki huty. Widoczne są stare, przeszklone hale, komin i niski budynek administracyjny.

R1KqC9RX6MORn

Zdjęcie ukazuje budynki z licznymi oknami. To niskie biurowce. Stoją w otoczeniu drzew.

R16hfmTaeVTqX

Zdjęcie przedstawia pola uprawne. Gdzieniegdzie stoją domy jednorodzinne. W tle jest zakład z licznymi kominami. W oddali pasmo górskie.

R1R5j9npNiW3p

Zdjęcie wykonane z lotu ptaka ukazuje białe okrągłe zbiorniki oraz liczną zabudowę zakładu. Na pierwszym planie są pola uprawne. W tle jest morze.

Główne problemy wybranych okręgów

Górnośląski Okręg Przemysłowy – do problemów okręgu należą: powstanie charakterystycznego krajobrazu przemysłowego związanego z eksploatacją terenu, zanieczyszczenie powietrza, gleb i wód powierzchniowych, deficyt wody związany z odwodnieniem terenu pod wydobycie i trudności z zaopatrzeniem w wodę, wzrastający koszt jej dostawy, problemy zdrowotne mieszkańców, problemy składowania odpadów, kosztowna rekultywacja środowiska, będąca koniecznością po zmianach związanych z wydobyciem. Obecnie restrukturyzacja przemysłu pociągająca zmiany struktury gałęziowej przemysłu i liczne problemy społeczne, związane z zatrudnieniem jednokierunkowym oraz brak możliwości przebranżowienia. Z drugiej strony zmniejszają się stopień zanieczyszczenia środowiska, liczba tąpnięćtąpnięcietąpnięć, ilość odpadów i wielkości hałd. Poprawia się również stan naturalnej roślinności.

Warszawski Okręg Przemysłowy – problemem jest deficyt wody, wynikający z warunków klimatycznych oraz z dużego jej poboru do celów gospodarczych. Kolejnym czynnikiem jest duża urbanizacja, która również wpływa na większe zapotrzebowanie na wodę.

Łódzki Okręg Przemysłowy – problemem jest poważny deficyt wody, związany z intensywnym jej poborem do celów przemysłowych, zużycie przestarzałych maszyn i urządzeń, brak doinwestowania i mało zróżnicowana struktura gałęziowa przemysłu. Duża konkurencja wyrobów przemysłu włókienniczego z tańszymi towarami importowanymi z Chin, Indii i Bangladeszu powoduje trudności finansowe wielu firm – co w latach 90. XX w. doprowadziło do upadku wielu przedsiębiorstw, czego skutkiem był wzrost bezrobocia i odpływ ludności. W okręgu występuje niekorzystna struktura płci objawiająca się najwyższym w kraju współczynnikiem feminizacji, co skutkuje stagnacją demograficzną.

Krakowski Okręg Przemysłowy – głównym problemem okręgu jest zanieczyszczenie powietrza, co związane jest z bardzo częstym występowaniem smogu, którego główną przyczyną jest sprzyjająca mu rzeźba terenu – niecka – oraz emisja zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych. Częste zanieczyszczenia powietrza powodują problemy zdrowotne mieszkańców, a także zanieczyszczenie wód powierzchniowych, podziemnych oraz gleb strefy podmiejskiej, co negatywnie oddziałuje na rolnictwo. Istotny jest również problem składowania odpadów komunalnych i przemysłowych - brak odpowiedniego miejsca zbiórki śmieci powoduje uciążliwe dla środowiska i ludzi utrudnienia. Zachodzi potrzeba zmiany struktury zatrudnienia i profilu produkcji.

Tarnobrzeskie Zagłębie Siarkowe – problem okręgu wynika z załamania koniunktury na siarkę na świecie, które wystąpiło pod koniec lat 70. oraz w latach 90. XX w. i doprowadziło do ograniczenia wydobycia siarki, a w efekcie do likwidacji wielu zakładów górniczych siarki. Zarówno eksploatacja siarki metodą odkrywkową (np. Piaseczno, 1961‑1971 i Machów, 1969–1992), jak i otworową (np. Jeziorko, 1967–2001 i Osiek, od 1993 r.) spowodowały poważne problemy gospodarki wodno‑ściekowej oraz przedłużający się okres likwidacji wyrobisk pogórniczych. Odpady przemysłowe są źródłem zanieczyszczenia wód, powietrza, gleb i lasów (głównie związkami siarki oraz fluoru).

Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy – po utworzeniu Kombinatu Górniczo‑Hutniczego Miedzi (KGHM) w 1961 r., obejmującego kopalnie (eksploatujące rudy miedzi oraz sól kamienną), huty miedzi, zakłady wzbogacania rud, produkcji kwasu siarkowego oraz kilkanaście zakładów zaplecza usługowo‑technicznego, doszło do degradacji powierzchni ziemi, zanieczyszczenia powietrza pyłami i gazami (dwutlenkiem siarki, tlenkami azotu i węgla, fluorem), przekształcenia wód podziemnych i powierzchniowych (np. powstania lejów depresyjnych, co spowodowało przesuszenie wielu obszarów). Hałdy odpadów pokopalnianych, składowiska odpadów oraz zbiorniki wód poflotacyjnych rud miedzi zajmują ogromne obszary i wpływają na okresowe pylenie, ograniczenie powierzchni użytków rolnych oraz zmiany chemiczne i wodne gleb. Przykładem zbiornika odpadów poflotacyjnych jest Żelazny Most – największy w Europie zbiornik odpadów, należący do KGHM Polska Miedź. Na potrzeby utworzenia zbiornika zalano trzy miejscowości, jego powierzchnia wynosi 1394 ha, a objętość całkowita 700 mln mIndeks górny 3³. Zbiornik ten stanowi nieodzowny element ciągu technologicznego w produkcji miedzi i jest nieustannie powiększany. Obecnie okręg przechodzi restrukturyzację, która polega na reorganizacji. Mianowicie ze struktury KGHM Polska Miedź S.A. wyodrębniono spółki zajmujące się kontrolą jakości, serwisowaniem, transportem i dystrybucją paliw, handlem oraz działalnością socjalną. Wprowadzono również zmiany technologiczne, które polegają na innowacyjnym rozwoju inteligentnych kopalni, hut oraz w przetwórstwie miedzi, srebra i innych metali wraz z rozwojem potencjału intelektualnego.

RQykxUNGJaWvg

Zdjęcie ukazuje rurę, z której wypływa brązowa ciecz. Ciecz wypływa do wyżłobionego zagłębienia. Wokół zagłębienia kolor powierzchni gleby jest brązowy, pozbawiony roślinności. Obszar ten sięga po horyzont.

Słownik