Gustaw Herling‑Grudziński (1919–2000) – pisarz, eseista i krytyk literacki. W czasie II wojny światowej więzień sowieckiego łagru w Jercewie, a po uwolnieniu – żołnierz armii gen. Władysława Andersa. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji, najpierw we Włoszech, następnie w Wielkiej Brytanii i Niemczech Zachodnich. W 1955 roku osiedlił się na stałe we Włoszech. Swoje doświadczenia wojenne opisał w Innym świecie (1951), w opowiadaniach oraz w dziennikach wydawanych od 1973 roku pt. Dziennik pisany nocą.
Cechy gatunkowe opowiadań Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego
RIbFze5nfW0oa
Opowiadanie to najważniejszy obok powieści gatunek epicki w literaturze nowożytnej. Definiowane jest ono jako
Janusz Sławiński, Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-SławińskaSłownik terminów literackich
[...] utwór prozaiczny niewielkich rozmiarów o prostej, zazwyczaj jednowątkowej fabule, bliski noweli ze względu na wielkość i ciążenie przebiegu zdarzeniowego ku wyraźnie akcentowanemu zakończeniu, ale różniący się od niej daleko posuniętą swobodą kompozycyjną, epizodycznością fabuły, obecnością dygresjidygresjadygresji, partii opisowych i refleksyjnych, a często także eksponowaniem osoby narratora i okoliczności towarzyszących narracji.
C1 Źródło: Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 1989, s. 329: Opowiadanie.
R1Q0UbmJeD4qT1
Gustaw Herling‑Grudziński w swojej twórczości prozatorskiej wypracował charakterystyczną formułę tego gatunku, którą określił jako „ideał kroniki przetykanej niekiedy opowiadaniami”Indeks górny 111 Indeks górny koniec111. Rozszerzenie norm gatunkowych opowiadania wynika ze sposobu postrzegania przez pisarza zadań literatury. W jego przekonaniu fikcja literacka pełni rolę służebną względem prawdy historycznej, a literatura powinna być ściśle związana z rzeczywistością i stanowić narzędzie jej poznawania.
1
Gustaw Herling‑Grudziński, Dziennik pisany nocą, Paryż 1989, s. 39.
Mam po prostu (oczywiście tylko w moim pisarstwie) niechętny stosunek do czysto fabularnych wątków; zawsze w jakiś sposób staram się je wbudować, czy to w rzeczywiste wypadki dziejące się współcześnie, czy w kroniki historyczne. Jestem zapalonym czytelnikiem starych kronik, znajduję w nich często epizody, które sam potem rozbudowuję w opowiadania, prawie zawsze w „zaczepieniu” o pewne aktualne wydarzenia historyczne.
C2Cytat za: Zdzisław Kudelski, Między wyrzeczeniem a wieloznacznością (O „Wieży” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego), w: Etos i artyzm. Rzecz o Herlingu-Grudzińskim, red. S. Wysłouch, R. K. Przybylski, Poznań 1991, s. 14.
Realizację zamysłu łączenia fikcji literackiej z prawdą historyczną oraz przeszłości z teraźniejszością umożliwiają takie cechy opowiadań Herlinga‑Grudzińskiego, jak:
R1GqhC3izpRhQ
Słownik
dygresja
dygresja
(łac. digressio – wtrącenie) wypowiedź narratora odchodząca tematycznie od prezentowanej przez niego akcji
esej
esej
(fr. essay – próba) gatunek synkretyczny, łączący cechy literatury pięknej, tekstu naukowego i publicystycznego; tematem eseju może być zagadnienie filozoficzne, zjawisko kulturowe, społeczne bądź polityczne, które autor analizuje, eksponując swoje subiektywne stanowisko i konfrontując je z poglądami prezentowanymi w innych tekstach; refleksja eseistyczna rozwijana jest na zasadzie swobodnych skojarzeń, bez przywiązywania wagi do reguł argumentacyjnych obowiązujących w wywodzie naukowym
narracja kronikarska
narracja kronikarska
typ narracji pierwszo- lub trzecioosobowej, w której narrator opisuje wydarzenia, których był uczestnikiem lub świadkiem, kładąc nacisk na dokładność i bezstronność opisu
narracja pamiętnikarska
narracja pamiętnikarska
typ narracji pierwszoosobowej, w której narrator ujawnia się i opowiada o wydarzeniach, których był uczestnikiem lub świadkiem, eksponując osobiste doświadczenia i własny punkt widzenia
nawiązanie intertekstualne
nawiązanie intertekstualne
celowe nawiązanie w jednym tekście kultury do innego tekstu, przybierające formę m.in. cytatu, kryptocytatu, aluzji, parafrazy, parodii, służące podkreśleniu związku podejmowanej przez autora problematyki z wcześniejszą tradycją artystyczną i uniwersalności tej problematyki
porte‑parole
porte‑parole
(fr., rzecznik, osoba mówiąca w czyimś imieniu) w utworze literackim instancja nadawcza (narrator, bohater, podmiot liryczny) wyrażająca poglądy autora
synkretyzm gatunkowy
synkretyzm gatunkowy
(gr. synkrētismós – połączenie) – połączenie w jednym utworze różnych gatunków literackich, np. włączenie do opowiadania elementów reportażu i eseju