Sowietyzacja krok po kroku

RE9r8UQ107SID1

Na czarno‑białym zdjęciu znajduje się Josip Bros Tito. Ma on krótkie czarne włosy i jest ubrany w mundur do którego ma przypięte kilka orderów. Stoi on na tarasie i patrzy się w dal. w oddali widoczne są drzewa i nieliczne zabudowania.

W 1946 r. wojska sowieckie opuściły Czechosłowację, gdzie w rządzie koalicyjnym znaczący udział mieli komuniści. Armia sowiecka nie okupowała też Jugosławii, zdominowanej przez byłych komunistycznych partyzantów Josipa Broz Tity. W krajach Europy Środkowo‑Wschodniej zaraz po wojnie rządziły gabinety koalicyjne, w których komuniści kontrolowali aparat bezpieczeństwa i armię. Stopniowo odsuwali oni od władzy przedstawicieli sił demokratycznych, żeby przekazać ją partiom komunistycznym wspieranym przez sowieckie wojsko i policję politycznąpolicja politycznapolicję polityczną. Przejmowanie władzy przez komunistów w poszczególnych resortach, rozbijanie od wewnątrz partii sojuszniczych i wchłanianie ich przez partię komunistyczną nazwano na Węgrzech taktyką salamitaktyka salamitaktyką salami, od krojenia salami na cienkie plasterki. Pierwszymi w pełni skomunizowanymi państwami były Jugosławia (od maja 1945 r.) i Albania (od listopada 1944 r.), w których nowy system polityczny wprowadzono inną metodą – dzięki lokalnej rewolucji. Jako ostatnie państwo w Europie Środkowo‑Wschodniej weszła w skład bloku wschodniego Czechosłowacja, gdy w dniach 21‑25 lutego 1948 r. komuniści zorganizowali tam puczpuczpucz.

Kontrola i czystki

W dniach 22‑27 września 1947 r. na spotkaniu w Szklarskiej Porębie przedstawiciele komunistycznych partii z Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier, Włoch i ZSRS powołali Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, tzw. KominformKominform (Biuro Informacyjne Komunistycznych Partii Komunistycznych i Robotniczych)Kominform. Jego siedzibą został Belgrad, a następnie Bukareszt. Za pomocą Kominformu Związek Sowiecki umacniał swoje wpływy w międzynarodowym ruchu komunistycznym. W 1948 r. np. Kominform potępił komunistów jugosłowiańskich za zbytnią niezależność od wytycznych Stalina.

Według propagandy radzieckiej społecznych, politycznych, gospodarczych oraz kulturalnych struktur w Europie Środkowo‑Wschodniej nie można było nazwać komunistycznymi. Państwa tej części kontynentu miały dopiero przeobrazić się w państwa komunistyczne. Do tego czasu określano je mianem demokracji ludowych. Naprawdę oznaczało to przemiany w kierunku totalitarnym nadzorowane przez Kominform.

R1MX6RQOlZjAD1

Na czarno‑białym zdjęciu znajduje się László Rajk. Ma on krótkie czarne włosy i jest ubrany w płaszcz. Obok niego stoją inni mężczyźni. Wszyscy klaszczą.

Po 1948 r. w mających już monopol władzy partiach komunistycznych przeprowadzono czystki i część ich dotychczasowych przywódców (m.in. László Rajka na Węgrzech i Rudolfa Slánskiego w Czechosłowacji) skazano w procesach pokazowych na kary śmierci. Poszukiwanie „wroga” i czystki były nieodłączną częścią systemu stalinowskiego we wszystkich państwach bloku. We wszystkich państwach imperium Stalina funkcjonowała policja polityczna. Społeczeństwo żyło w strachu. Aparat terroru zajmował się m.in. administracją obozów pracy przymusowej, tworzonych również w państwach satelickichpaństwo satelickiepaństwach satelickich na wzór radzieckiego GułaguGułagGułagu (ros. Gławnoje Uprawlienije Łagieriej), czyli Głównego Zarządu Obozów.

Kult jednostki

Drugim, równie istotnym elementem łączącym państwa komunistyczne była ideologia. Propaganda radziecka dzieliła świat na zwolenników „demokracji i postępu” (czyli modelu radzieckiego) oraz zwolenników „imperializmuimperializmimperializmu i reakcjireakcjareakcji”. Obowiązywał kult Stalina, którego kreowano na najwyższy autorytet we wszystkich dziedzinach, a zarazem opiekuńczego patrona o cechach niemal boskich.

Re3diVtO69kjC

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia tłumy maszerujących robotników. Wielu z nich niesie portrety Stalina oraz czerwone flagi.

ROuivctdtShoP

Szara ulotka przedstawia dokładny plan obchodów imienia Marszałka Józefa Stalina. Krawędzie ulotki ozdobione są ziemnym wzorem.

W krajach satelickich Związku Sowieckiego przeprowadzano reformy rolne i nacjonalizację przemysłu. Początkowo tworzono indywidualne gospodarstwa rolne na gruntach nadanych chłopom, od 1948 r. zaczęto wprowadzać kolektywizację wsi na wzór radziecki. Dotychczasowych rolników wywłaszczono, a ziemię znacjonalizowano. Na miejsce prywatnych gospodarstw utworzono wielkie gospodarstwa państwowe, w których zatrudniano byłych właścicieli. Stali się oni de facto robotnikami rolnymi uzależnionymi od państwa. Gospodarka na wzór radziecki nastawiona była niemal wyłącznie na przemysł ciężki, zwłaszcza zbrojeniowy. W dziedzinie kultury także nastąpiły zmiany: środki masowego przekazu działały pod ścisłą kontrolą cenzury państwowej, w szkołach uczono według programów zgodnych z ideologią marksistowską, a twórcy, którzy nie chcieli podporządkować się nowym wytycznym, byli represjonowani. Jednocześnie prześladowano wszystkie niezależne instytucje społeczne, ze szczególnym uwzględnieniem Kościołów.

Słownik

Słowa kluczowe

Kominform, sowietyzacja, demokracja ludowa, ZSRS, blok wschodni, zimna wojna, komunizm, świat po II wojnie św.

Bibliografia

J. Krasuski, Europa Zachodnia po II wojnie światowej – dzieje polityczne, Poznań 1990.

W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, Londyn 1993.

Najnowsza historia świata. 1945–1963, t. 1, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.