Przeczytaj
Od Stanów Generalnych do Konstytuanty
Podczas burzliwej kampanii wyborczej konflikt króla Ludwika XVI z parlamentami zszedł na drugi plan, rozgorzał natomiast spór o tryb głosowania w Stanach GeneralnychStanach Generalnych. Tradycyjnie każda z trzech izb stanowych dysponowała jednym głosem, stan trzeci mógł więc zostać przegłosowany przez szlachtę i duchowieństwo, które zwykle ze sobą współpracowały. W najgłośniejszej ówczesnej broszurze, zatytułowanej Co to jest stan trzeci?, jej autor, opat Emmanuel Sieyès, sprzeciwiał się temu zwyczajowi, dowodząc, że to stan trzeci, płacąc podatki, utrzymuje państwo, tymczasem jest on pozbawiony znaczenia politycznego.
Obrady Stanów Generalnych rozpoczęły się 5 maja 1789 r. od dyskusji nad sposobem głosowania. Stan trzeci wezwał pozostałe, by doń dołączyły, a gdy ta propozycja spotkała się z odmową, ogłosił się najwyższą władzą prawodawczą w kraju. Aby zapobiec dalszemu zaostrzaniu się sporu, Ludwik XVI zawiesił obrady. Kiedy jednak do protestującego przeciw temu stanu trzeciego dołączyli deputowani duchowieństwa, władca musiał się zgodzić na wspólne obrady trzech izb Stanów Generalnych. W dniu 9 lipca przyjęły one nazwę Zgromadzenia Narodowego Konstytucyjnego, czyli – w skrócie – KonstytuantyKonstytuanty. Francja stała się tym samym monarchią konstytucyjną, choć na razie jeszcze bez ustawy zasadniczej.
Przedstawiciele stanu trzeciego nie wiedzieli, że po pierwszych nieporozumieniach król zawiesił obrady. Gdy zeszli się ponownie, straż nie wpuściła ich do sali posiedzeń. Wówczas Józef Guillotin – lekarz, a także wynalazca i propagator gilotyny jako humanitarnego narzędzia egzekucji – zaproponował, by schronić się przed mżącym deszczem w pobliskiej sali do gry w piłkę. Tam oburzeni deputowani złożyli uroczystą przysięgę, że doprowadzą do uchwalenia konstytucji, co było już jawnym zamachem na absolutyzm.
Wyjaśnij, w jaki sposób artysta zobrazował przełomowy charakter wydarzeń.
Rewolucja
Wyjaśnij symboliczne znaczenie zdobycia tej fortecy i więzienia.
Ludwik XVI nie zdecydował się na rozpędzenie Konstytuanty siłą, ale i tak rozniosły się pogłoski, że gromadzi on w Paryżu wojska. W związku z tym przeciwnicy dworu wezwali mieszkańców stolicy do uzbrojenia się. Pod ich wodzą 14 lipca tłum ruszył na Bastylię – twierdzę, która niegdyś była ciężkim więzieniem dla więźniów politycznych i symbolem absolutyzmu, ale dawno już została przekształcona w magazyn broni. Nie wiadomo, która strona zaczęła strzelać. Komendant twierdzy zdecydował się na szybką kapitulacjękapitulację, licząc, że uratuje w ten sposób życie swoje i reszty obrońców. Nadzieje okazały się płonne: wszystkich zamordowano, broń zrabowano, a kilku uwolnionych drobnych przestępców wyniesiono na rękach. Bunt elit przekształcił się w rewolucję.
Wkrótce do Paryża zaczęły docierać wiadomości o Wielkiej TrwodzeWielkiej Trwodze, czyli wybuchających na prowincji buntach chłopów, którzy odmawiali płacenia podatków i świadczenia powinności względem panów gruntowych. Do tego doszły jeszcze rozruchy w miastach, gdzie podburzony przez radykałów i obawiający się głodu lud odsuwał od władzy królewskich urzędników, zastępując ich obieralnymi meramimerami, co z kolei nazwano rewolucją municypalną. Aby uspokoić nastroje społeczne, Zgromadzenie Narodowe uchwaliło ustawę znoszącą „w zupełności ustrój feudalnyfeudalny”. Jak głosił jej pierwszy artykuł, zlikwidowano przywileje stanowe szlachty i duchowieństwa, w tym wolność od podatków, oraz kościelne dziesięcinydziesięciny i monopole dworskie (np. przymus mielenia zboża w pańskim młynie), zniesiono także sprzedaż urzędów i stopni wojskowych. Trzy tygodnie później, 26 sierpnia, Konstytuanta przyjęła Deklarację praw człowieka i obywatela.
Tymczasem jednak kraj pogrążał się w chaosie, bo choć po ogłoszeniu ustawy o zniesieniu feudalizmu ustały bunty chłopskie, to nadal szerzył się bandytyzm i panowała drożyzna, a skarb państwa tonął w długach. Podejrzewanego o spiskowanie przeciw Zgromadzeniu Narodowemu króla sprowadzono siłą z Wersalu do Paryża. Dla naprawy budżetu uchwalono konstytucję cywilną duchowieństwa, na mocy której Kościół został podporządkowany państwu, a jego majątki skonfiskowane i sprzedane chłopom. Była to jednak dla skarbu ulga krótkotrwała, a konstytucja już wkrótce stała się zarzewiem nowego konfliktu.
Deklaracja praw człowieka i obywatela
Prawa i wolności zawarte w Deklaracji praw człowieka i obywatela dotyczyły jedynie mężczyzn. Z tego powodu we wrześniu 1791 r. Olimpia de Gouges opublikowała Deklarację praw kobiety i obywatelki, która miała zwrócić uwagę na dyskryminację i nierówne traktowanie kobiet. Jeden z argumentów autorki brzmiał: „Kobiety mają prawo wejść na szafot, więc muszą również mieć prawo do wejścia na mównicę”.
Deklarację opracował weteran wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych gen. Józef de La Fayette, wzorując się na akcie przyjętym w 1776 r. przez amerykański stan Wirginia. Stanowiła ona najważniejsze dzieło ustawodawcze 1789 roku.
Dokument zawierał ogólne zasady polityczne, z których najważniejsza głosiła, że władza pochodzi od ludu. Z niej wynikała konieczność uzyskania zgody parlamentu na opodatkowanie, a także odpowiedzialność władzy wykonawczej. Drugą fundamentalną zasadą polityczną Deklaracji był Monteskiuszowski trójpodział władzytrójpodział władzy.
W tym katalogu praw osobistych obywateli umieszczono m.in. powszechną równość wobec prawa, wolność czynienia wszystkiego, co nie szkodzi innym, wolność sumienia i gwarancję nienaruszalności własności prywatnej, która miała ustawać jedynie w razie powszechnej potrzeby i za odszkodowaniem. Dokument sprawiał, że jednostka stawała się podmiotem polityki. Zobowiązany dotychczas do posłuszeństwa poddany zamienił się w obywatela, któremu przysługiwały określone uprawnienia. Racją bytu instytucji publicznych stała się zaś ochrona praw człowieka i obywatela, co do których uznano, że mają charakter naturalny, są zatem niezbywalne i powszechnie obowiązujące.
Pierwsza konstytucja francuska
W dniu 3 września 1791 r. Zgromadzenie uchwaliło ustawę konstytucyjną. W ślad za dwa lata wcześniejszą Deklaracją praw człowieka i obywatela wprowadzała ona trójpodział władzy. Władzą ustawodawczą był jednoizbowy parlament, zwany Zgromadzeniem Prawodawczym lub Legislatywą, wyłaniany w wyborach pośrednich, których powszechność ograniczał cenzuscenzus majątkowy. Na czele władzy wykonawczej stał król Francuzów (a nie, jak dotąd, Francji), który mianował ministrów, ci zaś ponosili odpowiedzialność prawną za podejmowane przez rząd decyzje. Konsekwentnie rozdzielając władzę, konstytucja odmawiała monarsze inicjatywy ustawodawczej, miał on tylko prawo weta, które zawieszało ustawę na dwa lata. Zniesienie przywilejów stanowych pociągnęło za sobą reformę wymiaru sprawiedliwości: dotychczasowy system stanowy zastąpiono sądownictwem powszechnym. Aby raz jeszcze podkreślić, że władza pochodzi od ludu, wprowadzono obieralność sędziów oraz przejętą z prawa anglosaskiego zasadę, że o winie orzeka ława przysięgłych. Zmiany te, wprowadzone wcześniejszymi ustawami i teraz potwierdzone, miały niebawem, dzięki napoleońskiej ekspansji, zrewolucjonizować wymiar sprawiedliwości całej Europy.
Opisz, w jakiej atmosferze i okolicznościach została ona ogłoszona.
Słownik
(z łac. census – spis, szacowanie np. majątku) podstawa do zaliczenia do grona obywateli; najczęstszym cenzusem był cenzus majątkowy, a więc wymóg posiadania odpowiedniego majątku
danina płacona dawniej przez ludność na rzecz Kościoła katolickiego, wynosząca dziesiątą część plonów lub (później) dochodów
(z łac. feudalis – feudalny, od feudum – lenno) ustrój społeczno‑ekonomiczny ukształtowany w średniowiecznej Europie, polegający na wzajemnych zależnościach między seniorem a wasalem
osoby należące do jakiejś grupy, tworzące jakiś zespół i będące jego członkami
(z łac. capitulatio od capitulum – nagłówek, od caput – głowa) poddanie się nieprzyjacielowi, a także określająca to umowa
urzędnik we Francji, przewodniczący rady miejskiej lub gminnej reprezentujący władzę państwową
(fr. parlement) instytucja sądownicza we wczesnonowożytnej Francji; parlamenty miały prawo rejestracji nowych ustaw, dzięki czemu mogły je blokować
we Francji starego porządku (ancien régime) zgromadzenie wszystkich stanów królestwa: duchowieństwa, szlachty i stanu trzeciego (mieszczan i ludności wiejskiej), które miało prawo do decydowania o sprawach publicznych; w 1789 r. zwołane przez króla po raz pierwszy od 1614 r.
zasada ustrojowa w demokracji, której podwaliny stworzyli John Locke i Monteskiusz. W swoich pracach przekonywali oni do stworzenia trzech niezależnych rodzajów władz, wzajemnie się równoważących. Władza ustawodawcza ma stanowić prawa, wykonawcza - wprowadzać je w życie, a sądownicza - rozstrzygać kwestie zgodnie z obowiązującym prawem
(fr. Grande peur) powstanie chłopskie we Francji trwające od 20 lipca do 6 sierpnia 1789 r. przeciwko obciążeniom feudalnym; odmawiając świadczeń na rzecz seniora, Kościoła i państwa, uzbrojeni chłopi oblegali zamki i opactwa, mordowali szlachtę, palili archiwa senioralne i usuwali ogrodzenia gruntów; rewolta chłopska skłoniła Konstytuantę do zniesienia w nocy z 4 na 5 sierpnia praw i przywilejów stanowych
(fr. constituante) zgromadzenie wszystkich stanów, powołane w czasie trwania Stanów Generalnych w 1789 r. w celu uchwalenia konstytucji
Słowa kluczowe
Ludwik XVI, rewolucja francuska, Konstytuanta, Stany Generalne, Deklaracja praw człowieka i obywatela, zburzenie Bastylii, rewolucje XVIII w.
Bibliografia
Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640–1870. Wybór tekstów źródłowych, pod red. B. Krauzego, cz. 1, Warszawa 1951.
P. Gaxotte, Rewolucja francuska, tłum. J. Furuhielm, A. Zawilski, E. Kuczkowska, Gdańsk 2001.
J. Baszkiewicz, Nowy człowiek, nowy naród, nowy świat. Mitologia i rzeczywistość rewolucji francuskiej, Warszawa 1993.
J. Baszkiewicz, S. Meller, Rewolucja francuska 1789–1794. Społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.
R. Bielecki, Bastylia 1789, Warszawa 1991.