StresorstresorStresor to wywołujące stres wydarzenie lub sytuacja, najczęściej o charakterze negatywnym. Stres pozytywny to eustres. Jest nim krótkotrwałe napięcie związane z oczekiwanym dobrym wydarzeniem. Dzięki takiemu stresowi mobilizujemy się do wykonania czekających nas zadań.

Stresory dzielimy na fizyczne, psychiczne i społeczne. Stresorami fizycznymi (uszkadzającymi) są np. urazy fizyczne, głód, ciężka praca fizyczna, hałas, gorąco, zimno, zmiany ciśnienia powietrza, infekcje, nadmiar bodźców. Stresory psychiczne to np. obawa, że nie sprostamy zadaniom, pośpiech, utrata kontroli. Stresory społeczne to np. konflikty personalne, izolacja, niepożądana wizyta, strata bliskich osób, mobbing.

Reakcja organizmu na stresory przebiega zazwyczaj w trzech charakterystycznych fazach – alarmowej, adaptacyjnej oraz wyczerpania.

Pierwsza odpowiedź ośrodkowego układu nerwowego na bodźce stresowe polega na pobudzeniu podwzgórzapodwzgórzepodwzgórza, co prowadzi do silnej aktywacji części współczulnejukład współczulnywspółczulnej autonomicznego układu nerwowego. Z kolei nerwy współczulne oddziałują bezpośrednio na rdzeń nadnerczy, pobudzając go do wzmożonego wydzielania adrenaliny i noradrenaliny. Procesy te zachodzą natychmiast po zadziałaniu stresora, prowadzą do szybkiej mobilizacji organizmu i wystąpienia tzw. reakcji walki i ucieczki.

Silna aktywacja układu współczulnego i rdzenia nadnerczy gwałtownie podwyższa stężenia adrenaliny i noradrenaliny w tkankach organizmu, co wywołuje szereg mobilizujących reakcji. Dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych w mózgu i mięśniach szkieletowych, co zapewnia ich lepsze ukrwienie i zwiększoną dystrybucję tlenu. Częstotliwość skurczów serca rośnie, podwyższa się ciśnienie krwi, a dzięki przyspieszeniu czynności oddechowej i rozszerzeniu oskrzeli krew zostaje lepiej natlenowana. Źrenice ulegają rozszerzeniu, więc zwiększa się ilość światła docierającego od siatkówki. Dodatkowo w wątrobie zaczyna zachodzić intensywny proces glikogenolizyglikogenolizaglikogenolizy – rośnie poziom glukozy w osoczu krwi. Wszystkie wymienione reakcje prowadzą do mobilizacji organizmu i czasowego zwiększenia jego zdolności psychofizycznych i wydolności, tak aby był gotowy do walki lub ucieczki.

Występuje po kilku minutach lub nawet kilku godzinach od zadziałania stresora. Dochodzi do aktywacji systemu podwzgórze‑przysadka‑nadnercza (tzw. oś HPA; ang. hypothalamic‑pituitary‑adrenal axis). Podwzgórze wydziela kortykoliberynę, hormon uwalniający kortykotropinę z przedniego płata przysadki mózgowej. W wyniku uwolnienia kortykotropiny dochodzi do pobudzenia kory nadnerczy i wydzielenia do osocza krwi glikokortykoidów (głównie kortyzolu), hormonów regulujących przebieg i natężenie reakcji stresowej.

Efekty oddziaływania kortyzolu na tkanki i narządy są bardzo szerokie. Ma działanie przeciwzapalne, stabilizuje ciśnienie krwi, reguluje metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów. Jednocześnie, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, hamuje czynność wydzielniczą podwzgórza i przysadki, co w efekcie prowadzi do stopniowego hamowania reakcji stresowej organizmu. W fizjologicznych (prawidłowych) stężeniach glikokortykoidy umożliwiają adaptację do różnych warunków stresowych i utrzymanie homeostazy organizmu.

Długotrwałe bodźce stresogenne nadmiernie pobudzają oś HPA. Podwyższone stężenie kortyzolu we krwi, utrzymujące się przez długi czas, może prowadzić do wielu niekorzystnych zmian w organizmie. Przedłużający się stres obniża aktywność układu odpornościowego. Wywołuje lub zaostrza: owrzodzenie żołądka (kortyzol zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego mogącego uszkodzić śluzówkę żołądka), nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki tłuszczowej (co może skutkować miażdżycąmiażdżycamiażdżycą). Długotrwałe podwyższenie poziomu kortyzolu prowadzi również do zmian w ośrodkowym układzie nerwowym przejawiających się między innymi zaburzeniami koncentracji i pamięci. Przedłużający się stres ma też negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i może wywołać depresjędepresjadepresję.

Rf1hHPtMLrWPx

Na zdjęciu przedstawiona jest osoba, która siedzi w fotelu i ma nogi przykryte kocem, w jednej ręce trzyma biały kubek. Na kocu położona jest otwarta książka.

Więcej na temat stresu przeczytasz w e‑mteriałach pt.:

• Fizjologia stresuPM9v7GQKqFizjologia stresu

• Jak pokonać stres?PkhX0AE7NJak pokonać stres?

Słownik