Geneza Odysei

Obecna wiedza na temat okoliczności powstania Odysei jest szczątkowa. Na pewno została stworzona później niż inne dzieło HomeraHomerHomera – Iliada. Na przestrzeni dekad naukowcy wysunęli jednak wiele hipotez dotyczących jej autorstwa. Pojawiały się opinie, że oba eposy mają innych twórców, gdyż styl jakimi są napisane jest diametralnie odrębny. Oficjalnie to Homerowi przypisuje się kreację Odysei, a wyraźne różnice warsztatowe mają wynikać ze stopniowego rozwoju talentu literackiego tego greckiego ojca epiki.

Kanwą dla obu eposów są wydarzenia, jakie miały miejsce podczas, toczącej się między siłami greckimi a armią Troi, Wojny Trojańskiej, która według mitów trwała dziesięć lat. To lokalne starcie datowane jest przez archeologów na ok. 1200 r. p.n.e. Sam Homer przyszedł na świat dopiero cztery wieki później. Podczas pisania Iliady i Odysei korzystał więc z żywych przekazów ustnych, które zachowały się w opowieściach śpiewanych przez wędrownych pieśniarzy. W dwudziestu czterech księgach (pieśniach) nakreślonych heksametremheksametrheksametrem, Homer przetworzył i skomponował owe legendy w spójną, fabularną całość.

Odyseja jako epos

Iliada oraz Odyseja są przykładami eposu, czyli najstarszego gatunku epickiego niejednokrotnie utożsamianego z epopeją. Epos jest utworem fabularnym, zazwyczaj pisanym wierszem. Na jego fabułę składa się wiele wątków, które w toku narracji przenikają się. Przedstawiona historia opowiada o heroicznych czynach i życiu bohatera lub bohaterów i rozgrywa się na tle istotnych oraz doniosłych, historycznych lub legendarnych wydarzeń. Epos wyrasta bowiem z pierwotnego żywiołu opowieści, które mają spajać społeczeństwo i nadawać mu tożsamość poprzez przywoływanie wspólnych mitów założycielskich. Z tego powodu w tradycji europejskiej literatury eposy bardzo często nawiązują do losów konkretnych państw i narodów, przedstawiając ich walkę o niepodległość.

Iliada oraz Odyseja są pierwowzorami epopei i czerpią wzorce stylistyczne z tradycji oralnej. W tradycji łacińskiej za pierwsze dzieło tego gatunku uważa się Eneidę Wergiliusza. Innymi, późniejszymi przykładami eposów są m.in. Farsalia Lukana, Raj utracony Johna Miltona, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza.

Odys jako homo viator

Najważnejszym i pierwotnym przykładem homo viatora (łac. podróżny, wędrowiec), którego wieloletnia tułaczka staje się uniwersalną metaforą ludzkiego życia, jest Odyseusz.

RywyjeKzcgS0d

Obraz przedstawia wzburzone morze i skalisty brzeg. Na morzu znajduje się duża łódź. Wiosłują w niej liczni wioślarze. Łódź odpływa od brzegu. Na skałach stoi olbrzymi mężczyzna. Jest nagi. Trzyma w dłoniach wielki głaz, który zamierza rzucić na płynącą łódź.

RUVWF1SrACSca

Obraz przedstawia drogę prowadzącą do starożytnego miasta. Z miasta ucieka młoda kobieta, dziecko i rosły mężczyzna dźwigający na ramieniu innego mężczyznę.

R17EeUnyaWX3n

Obraz przedstawia skalistą zatokę na morzy. Po lewej stronie znajdują się wysokie skały. Z morza wystają liczne głazy. Przy brzegu stoi duży żaglowiec.

R14JVNXc13b8L

Obraz przedstawia idącego drogą starego mężczyznę w długiej szacie. Mężczyzna jest zgarbiony, podpiera się drewnianym kosturem. Za jego plecami, przy drodze stoi drewniany krzyż z Jezusem Chrystusem.

R1QUrdzNsJs2f

Obraz przedstawia morze, a nim płynącą galerę. Na jej maszcie powiewa jeden żagiel.

Ten klasyczny przykład toposu homo viator w ujęciu Homera ilustruje dzieje powrotu greckiego wojownika Odysa z trwającej 10 lat wojny trojańskiej do ojczystej Itaki. Homer skupia się na jednostkowym przedstawieniu przygód, których doświadcza bohater. Jego wędrówka po baśniowych krainach (sytuowanych przez wielu badaczy Odysei na wybrzeżach i wyspach Morza Śródziemnego), pełna niebezpieczeństw i cierpień, zainspirowała twórców kolejnych epok do ugruntowania i zmetaforyzowania tej opowieści. Bardzo szybko topos tułaczki Odysa przeniknął do wielu dziedzin ludzkiej aktywności oraz do różnych kulturowych kręgów. Już najstarsi Ojcowie Kościoła (np. św. Augustyn czy św. Jan Chryzostom), jak również średniowieczni filozofowie chrześcijańscy (np. św. Tomasz z Akwinu i św. Bonawentura) dostrzegli niezwykły potencjał tej historii, widząc w niej analogię do ziemskiej egzystencji człowieka, która łączy się z nieprzerwaną wędrówką po szlaku życia, wędrówką ku zbawieniu, od narodzin do śmierci. Zauważono wówczas pewne analogie pomiędzy tułaczką Odyseusza a życiem Abrahama, który podążając za głosem wiary, opuścił dom rodzinny i poszedł przez siebie, choć jeszcze nie wiedział, dokąd zaprowadzi go Bóg (zob. Hbr 11,8). Topos homo viator zagościł więc na stałe w literaturze i sztuce europejskiej, a do najsłynniejszych jego realizacji zaliczyć można m.in. powieści Miguela de Cervantesa Don Kichote z La Manchy i Daniela Defoe Robinson Crusoe.

Słownik