Przeczytaj
Geneza Odysei
Obecna wiedza na temat okoliczności powstania Odysei jest szczątkowa. Na pewno została stworzona później niż inne dzieło HomeraHomera – Iliada. Na przestrzeni dekad naukowcy wysunęli jednak wiele hipotez dotyczących jej autorstwa. Pojawiały się opinie, że oba eposy mają innych twórców, gdyż styl jakimi są napisane jest diametralnie odrębny. Oficjalnie to Homerowi przypisuje się kreację Odysei, a wyraźne różnice warsztatowe mają wynikać ze stopniowego rozwoju talentu literackiego tego greckiego ojca epiki.
Kanwą dla obu eposów są wydarzenia, jakie miały miejsce podczas, toczącej się między siłami greckimi a armią Troi, Wojny Trojańskiej, która według mitów trwała dziesięć lat. To lokalne starcie datowane jest przez archeologów na ok. 1200 r. p.n.e. Sam Homer przyszedł na świat dopiero cztery wieki później. Podczas pisania Iliady i Odysei korzystał więc z żywych przekazów ustnych, które zachowały się w opowieściach śpiewanych przez wędrownych pieśniarzy. W dwudziestu czterech księgach (pieśniach) nakreślonych heksametremheksametrem, Homer przetworzył i skomponował owe legendy w spójną, fabularną całość.
HomerHomer wyszedł z tradycji epickiej, zapewne długiej. Wziął z niej język, heksametr i ten styl, którego najbardziej znamienną cechą są powtarzające się epitety, zwroty i określenia. (…) Jedną trzecią wierszy obu poematów stanowią te niezmienne formuły, spadek po nieznanych poetach, którzy ukształtowali tradycję epicką.
Odyseja jako epos
Iliada oraz Odyseja są przykładami eposu, czyli najstarszego gatunku epickiego niejednokrotnie utożsamianego z epopeją. Epos jest utworem fabularnym, zazwyczaj pisanym wierszem. Na jego fabułę składa się wiele wątków, które w toku narracji przenikają się. Przedstawiona historia opowiada o heroicznych czynach i życiu bohatera lub bohaterów i rozgrywa się na tle istotnych oraz doniosłych, historycznych lub legendarnych wydarzeń. Epos wyrasta bowiem z pierwotnego żywiołu opowieści, które mają spajać społeczeństwo i nadawać mu tożsamość poprzez przywoływanie wspólnych mitów założycielskich. Z tego powodu w tradycji europejskiej literatury eposy bardzo często nawiązują do losów konkretnych państw i narodów, przedstawiając ich walkę o niepodległość.
Iliada oraz Odyseja są pierwowzorami epopei i czerpią wzorce stylistyczne z tradycji oralnej. W tradycji łacińskiej za pierwsze dzieło tego gatunku uważa się Eneidę Wergiliusza. Innymi, późniejszymi przykładami eposów są m.in. Farsalia Lukana, Raj utracony Johna Miltona, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza.
OdysejaPieśń szósta
Przybycie Odyseusza do Feaków
Usypiał boski tułacz Odys; sen już spada
Twardy na złamanego trudem. Wraz Pallada
Idzie w grodziec Feaków, leżący precz daléj.
Przedtem oni w szerokiej Hyperii mieszkali,
Gdzie wojenne Kyklopy mając za sąsiady,
Wciąż nękanych od pewnej tratując zagłady,
Wywiódł ich Nausitoos, on, bogom podobny,
I osadził na Scherii, kędy kraj zasobny,
A od ludzi daleki; miasto zamknął w tyny,
Zbudował domy, chramy, grunt rozdał na gminy −
Lecz kerą zwalon, zstąpił w Hadesu podziemie.
Dziś mądry król Alkinoj wziął w rządy to plemię
Odys jako homo viator
Najważnejszym i pierwotnym przykładem homo viatora (łac. podróżny, wędrowiec), którego wieloletnia tułaczka staje się uniwersalną metaforą ludzkiego życia, jest Odyseusz.
Ten klasyczny przykład toposu homo viator w ujęciu Homera ilustruje dzieje powrotu greckiego wojownika Odysa z trwającej 10 lat wojny trojańskiej do ojczystej Itaki. Homer skupia się na jednostkowym przedstawieniu przygód, których doświadcza bohater. Jego wędrówka po baśniowych krainach (sytuowanych przez wielu badaczy Odysei na wybrzeżach i wyspach Morza Śródziemnego), pełna niebezpieczeństw i cierpień, zainspirowała twórców kolejnych epok do ugruntowania i zmetaforyzowania tej opowieści. Bardzo szybko topos tułaczki Odysa przeniknął do wielu dziedzin ludzkiej aktywności oraz do różnych kulturowych kręgów. Już najstarsi Ojcowie Kościoła (np. św. Augustyn czy św. Jan Chryzostom), jak również średniowieczni filozofowie chrześcijańscy (np. św. Tomasz z Akwinu i św. Bonawentura) dostrzegli niezwykły potencjał tej historii, widząc w niej analogię do ziemskiej egzystencji człowieka, która łączy się z nieprzerwaną wędrówką po szlaku życia, wędrówką ku zbawieniu, od narodzin do śmierci. Zauważono wówczas pewne analogie pomiędzy tułaczką Odyseusza a życiem Abrahama, który podążając za głosem wiary, opuścił dom rodzinny i poszedł przez siebie, choć jeszcze nie wiedział, dokąd zaprowadzi go Bóg (zob. Hbr 11,8). Topos homo viator zagościł więc na stałe w literaturze i sztuce europejskiej, a do najsłynniejszych jego realizacji zaliczyć można m.in. powieści Miguela de Cervantesa Don Kichote z La Manchy i Daniela Defoe Robinson Crusoe.
OdysejaPieśń pierwsza
Zgromadzenie bogów. Rady Ateny dla Telemacha
Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi
Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej
Siła różnych miast widział, poznał tylu ludów
Zwyczaje, a co przygód doświadczył i trudów!
A co strapień na morzach, gdy przyszło za siebie
Lub za swe towarzysze stawić się w potrzebie,
By im powrót zapewnić! Nad siły on robił,
Lecz druhów nie ocalił: każdy z nich się dobił
Sam, głupstwem własnym. Czemuż poświęcone stada
Heliosowi pojadła niesforna gromada?
Za karę bóg też nie dał cieszyć się powrotem.
Jak było? Powiedz, córo Diosa, coś o tem!
Słownik
(gr. hexámetros - sześciomiarowy) - forma wiersza (miara wierszowa) ma podniosły i pełen powagi charakter, występuje głównie w eposie
(gr. tópos koinós, łac. locus communis – miejsce wspólne) – powtarzający się motyw, występujący w obrębie literatury i sztuki zbudowany na fundamencie dwu wielkich tradycji śródziemnomorskich: antycznej i biblijno‑chrześcijańskiej. Wskazuje na jedność, ciągłość kulturową danego kontynentu czy na istnienie pierwotnych wzorców myślenia człowieka. Topos budowany jest na zasadzie obrazu mającego na celu opis jakiejś sytuacji (np. topos tonącego okrętu w Kazaniach Skargi)