Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Cesarstwo Rzymskie - największa potęga świata starożytnego – istniało od 27 r. p.n.e. (30 r. p.n.e.) do 476 r. n.e. na zachodzie, a do 1456 r. n.e. na wschodzie (jako cesarstwo bizantyńskie). Upadek zachodniego cesarstwa rzymskiego jest najczęściej przyjmowaną umowną datą końca starożytności i początku wieków średnich (alternatywą jest rok 395 – śmierć Teodozjusza I i ostateczny podział cesarstwa na zachodnie i wschodnie, lub rok 529 – zamknięcie Akademii Platońskiej w Atenach na mocy Kodeksu Justyniana). Cesarstwo starożytne było monarchią, na czele państwa stał cesarz (Cezar, August), którego władzę wzmacniała jej sakralizacjasakralizacjasakralizacja. W dziejach cesarstwa rzymskiego spierały się dwie tendencje: wzrost władzy cesarza w kierunku absolutnym (choć dodać trzeba, że wzrost ten był głównie formalny, bowiem już pierwszy z cesarzy, Oktawian August, posiadał władzę absolutną) oraz zwiększanie się roli sakralnej władcy i znaczenia religii w umocowaniu jego pozycji.

Tło historyczne

RlRO1ZbajTKsE1
70 rok p.n.e. Obraz przedstawia płonące, antyczne miasto. Na jego ulicach toczy się walka — mieszkańcy miasta są atakowani przez najeźdźców, którzy przypłynęli łodziami. Most łączący ze sobą dwie części miasta nad wodą został zniszczony. Nad miastem unosi się dym. Tomas Cole, Rozpad, 1838. Około połowy I w. p.n.e. rozpoczął się kryzys republiki rzymskiej, który przyniósł jej upadek. 60 rok p.n.e. Ilustracja przedstawia trzy marmurowe rzeźby głów. Są to dojrzali mężczyźni z krótkimi włosami i zmarszczkami na twarzach. Cesar, Pompejusz i Krassus. W roku 60 p.n.e. Cezar, Pompejusz i Krassus zawiązali prywatne porozumienie, zwane pierwszym triumwiratem. Po czterech latach triumwirat został odnowiony, nabrał też charakteru publicznego. 48 rok p.n.e. Obraz przedstawia grupę ludzi, która znajduje się na dwóch łodziach. Płyną przy brzegu. Wśród ludzi są żołnierze z bronią. Jedna z osób odkrywa z materiału ludzką głowę. Patrzy na nią przerażony mężczyzna. Louis-Jean-François Lagrenée Przerażenie Cezara na widok głowy Pompejusza, 1767. Po śmierci Krassusa wybuchła wojna domowa między Pompejuszem a Cezarem, który pokonał rywala w bitwie pod Farsalos (zbiegły Pompejusz próbował ukryć się w Egipcie, został jednak zamordowany na rozkaz Ptolemeusza XIII). 45 rok p.n.e. Zdjęcie przedstawia marmurowy pomnik mężczyzny. Jest on dojrzały, stoi w ozdobnej todze, ma na głowie wieniec laurowy. W ręku trzyma zwój. Zwycięstwo pod Mundą (45 r. p.n.e.) przypieczętowało triumf Cezara (jednym z jego przeciwników był Marek Tulliusz Cycero). Został on wybrany (wybór nastąpił jeszcze przed ostatecznym triumfem) dyktatorem, co formalnie utrzymywało ustrój republikański, a w rzeczywistości było krokiem w kierunku jedynowładztwa. 44 r. p.n.e. Obraz przedstawia mężczyznę, który siedzi na tronie. Ubrany jest w biało-czerwoną togę, a na głowie ma złoty wieniec. Przed nim klęczy grupa mężczyzn w białych togach. Za siedzącym mężczyzną stoi mężczyzna w todze, który trzyma nóż. Zamachuje się do zadania nim ciosu. Sytuację obserwuje grupa mężczyzn. Karl von Piloty, Morderstwo Juliusza Cezara. Po śmierci Cezara doszło do kolejnej wojny domowej. Po jednej stronie stanęli zabójcy Cezara (Decimus Juniusz Brutus, Marek Juniusz Brutus, Gajusz Kasjusz Longinus), po drugiej – drugi triumwirat (Marek Antoniusz, Gajusz Juliusz Cezar Oktawian, Marek Lepidus). Zwycięstwo triumwiratu nie zaprowadziło jednak pokoju. Rozpoczął się konflikt między Oktawianem a Antoniuszem, zakończony klęską Antoniusza i wspierającej go monarchini egipskiej Kleopatry pod Akcjum. 476 rok n.e. Obraz przedstawia mieszkańców antycznego miasta, którzy są atakowani przez uzbrojonych najeźdźców. Jeden z nich wyrywa mężczyźnie kobietę z rąk. Na ziemi leżą martwe ciała. Kilku najeźdźców wynosi z budynku złoty świecznik. Karl Briullov, Genzeryk zdobywa Rzym w 455 roku.a Egipt, ostatnie państwo hellenistyczne, stał się prowincją rzymską. Oktawian został jedynowładcą Rzymu w ramach formy rządów nazywanej pryncypatem. Forma pryncypatu przetrwała do końca II wieku n.e., od kiedy to następowało systematyczne wzmacnianie władzy cesarskiej aż do jej najpełniejszej postaci – dominatu – za panowania cesarza Dioklecjana (284‑305 n.e.). W tej formie przetrwało cesarstwo aż do swego upadku na zachodzie w 476 r. n.e.

Miejsce senatu w systemie pryncypatu

Kasjusz Dion Historia rzymska

(Cesarz August) oddał senatowisenatsenatowi prowincje słabsze, uspokojone i niewojownicze, natomiast objął w swój zarząd prowincje silniejsze, niepewne i niebezpieczne lub sąsiadujące z nieprzyjacielskimi ludami, czy też same przez się zdolne do wywołania przewrotów. Uczynił to rzekomo dlatego, by senat spokojnie mógł wykonywać swą władzę, podczas gdy on sam miał ponosić trudy i niebezpieczeństwa, w istocie zaś dlatego, by pod tym pozorem tamci byli bezbronni i bezsilni, a tylko on mógł broń posiadać i utrzymywać żołnierzy.

kas Źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, Kraków 1923.

Słownik

konsul
konsul

(łac. consul, od consulere – radzić, radzić się) w okresie rzymskiej republiki najwyższy rangą urzędnik o licznych uprawnieniach (m.in. dowodzenie armią, zwoływanie posiedzeń senatu); dwóch konsulów wybierano na roczną kadencję; po upadku republiki władza konsulów została znacznie ograniczona

sakralizacja
sakralizacja

(łac. sacrum – świętość, rzecz święta) nadanie charakteru religijnego przedmiotom, osobom czy instytucjom należących do sfery świeckiej

senat
senat

(łac. Senatus – rada starszych, od senex – starzec) w starożytnym Rzymie jedna z najważniejszych instytucji państwowych, pełniąca funkcję przede wszystkim organu doradczego; największe wpływy senatu przypadły na okres republiki

tetrarchia
tetrarchia

(gr. téttares – cztery, archḗ – władza) rządy czterech cesarzy, wprowadzone przez Dioklecjana pod koniec III w. n.e.; rządy obejmować miało dwóch cesarzy z tytułem „augusta” i dwóch cesarzy z tytułem „cezara”

triumwirat
triumwirat

(łac. trium viri – trzech mężów) kolegium złożone z trzech osób, powołane w określonym celu politycznym