Przeczytaj
Diabelska Korona
Opisz, w jaki sposób utrwalono na nagrobku królową. W jakim stylu wykonano ten nagrobek? Zwróć uwagę, czy postać królowej została przedstawiona w sposób realistyczny.
Jednym z pierwszych państw, w którym powstała monarchia stanowastanowa, była Anglia. Nastąpiło to w wyniku stopniowego osłabienia władzy królewskiej między XI a XII w. i wzmacniania kompetencji reprezentacji możnowładztwa i rycerstwa. W połowie XII w., po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela dynastii normandzkiej, na tron został wybrany Henryk II PlantagenetPlantagenet. Wielki teolog średniowiecza, św. Bernard z Clairvaux, miał ponoć powiedzieć o rodzie Plantagenetów, że „od diabła pochodzą i do diabła powrócą”. Rzeczywiście nowa dynastia zasłynęła z intryg politycznych i bezwzględnej walki politycznej. Henryk II, poślubiwszy Eleonorę z Akwitanii, dziedziczkę ogromnego majątku we Francji, wszedł w posiadanie niemal połowy terytorium francuskiego.
Gdzie dokonano zabójstwa arcybiskupa? Który polski władca także był odpowiedzialny za śmierć wysoko postawionego duchownego? Jakie były konsekwencje tego zabójstwa?
Nowy władca dążył do wzmocnienia swojej władzy. W tym celu podjął m.in. próbę ograniczenia uprawnień sądów kościelnych i nałożenia podatków na Kościół. Doprowadziło to do krwawego zatargu z Tomaszem Becketem, arcybiskupem Canterbury i kanclerzem Anglii w jednej osobie, którego w 1170 r. na rozkaz króla zamordowano. W konsekwencji władca został obłożony ekskomuniką i musiał odbyć publiczną pokutę. Był to duży cios dla podejmowanych przez Plantageneta prób wzmocnienia kompetencji Korony.
Jaki charakter ma wizerunek władcy na miniaturze? Czy jest on reprezentacyjny?
Do osłabienia władzy królewskiej doszło w czasach synów Henryka. Starszy, Ryszard Lwie Serce, większą część swojego panowania spędził na wyprawach wojennych, zaniedbując tym samym sprawy kraju i mocno go zadłużając.
Brat i następca Ryszarda, Jan bez Ziemi, prowadził restrykcyjną politykę fiskalną, stosując ucisk podatkowy. To w połączeniu z nieudolną polityką wobec papiestwa (uznał się za lennika papieża) oraz przegranym konfliktem z Francją i utratą części posiadłości na kontynencie doprowadziło do konfliktu z możnowładztwem.
Magna Charta Libertatum
W rezultacie król zmuszony został do wydania w 1215 r. tzw. Wielkiej Karty Swobód. Był to dokument, który nakładał na władzę królewską szereg ograniczeń i nadawał liczne przywileje poszczególnym stanom. Król zobowiązał się m.in. nie nakładać nowych podatków bez zgody rady królewskiej. Od tej pory żaden wolny człowiek nie mógł zostać pozbawiony majątku ani wygnany z kraju bez wyroku sądowego. Nieprzestrzeganie tych zobowiązań groziło królowi wypowiedzeniem posłuszeństwa przez radę 25 baronów. W rzeczywistości Wielka Karta Swobód stała na straży interesów właścicieli największych majątków i dawała im prawo do współuczestniczenia we władzy.
Czy Wielka Karta Swobód została spisana w języku angielskim?
Parlament
Postanowienia Wielkiej Karty Swobód nie były jednak respektowane przez kolejnych władców. Henryk III, następca Jana bez Ziemi, wbrew zobowiązaniom nakładał podatki bez konsultacji ze społeczeństwem. W konsekwencji po raz kolejny doszło do zaostrzenia konfliktu między Koroną a społeczeństwem. Opozycja odniosła tymczasowe zwycięstwo nad królem, a jej przywódca Szymon de Montfort stał się faktycznym władcą Anglii. Szukając szerszego poparcia dla swojej polityki i podejmowanych działań, zwołał w 1265 r. zgromadzenie, które zostało uznane za pierwszy parlamentparlament angielski. W jego skład weszli baronowie, po dwóch rycerzy z każdego hrabstwa i po dwóch mieszczan z wybranych miast. Podział na dwie izby – Lordów i Gmin – ukształtował się dopiero w XIV w. Kompetencje parlamentu nie były początkowo ustalone i kształtowały się dopiero w toku dziejów. W 1297 r. król zobowiązał się do nienakładania podatków bez zgody parlamentu, argumentując, że to co tyczy się wszystkich, powinno zostać zatwierdzone przez wszystkich.
Po czym uczestnicy bitwy rozpoznawali po czyjej stronie walczą?
Piękny ciałem, lecz nie duchem
W jaki sposób można rozpoznać, że na miniaturze został przedstawiony władca francuski?
Inaczej kształtowanie się monarchii stanowej przebiegało we Francji. Tu w przeciwieństwie do Anglii władza królewska sukcesywnie ulegała wzmocnieniu. W X w. Francja podzieliła się na księstwa terytorialne i stanowiła konglomerat praktycznie niezależnych od siebie ziem. Ogromne obszary w Normandii i na zachodzie Francji znajdowały się pod bezpośrednim władaniem królów angielskich, przewyższając rozmiarami tereny wchodzące w skład domeny królówdomeny królów francuskich. Od XIII w. rozpoczął się proces ponownego scalania władzy politycznej i integracji terytorialnej. Monarcha poszerzał obszar swojej domeny m.in. na drodze przejmowania tych lenn, których właściciele umierali bezpotomnie, oraz zwycięskiej wojny z Anglią – w jej wyniku odzyskał większość posiadłości należących dotychczas do władców angielskich. Początki parlamentaryzmu francuskiego przypadają na czasy Filipa IV Pięknego (1285–1314).
Głównym problemem, z którym przyszło się borykać nowemu władcy podczas jego panowania, był brak funduszy. Wojny z Anglią i Flandrią pochłaniały duże środki. Spodziewanych dochodów nie przyniosło ani bicie fałszywej monety, ani konfiskata majątków żydowskich. W końcu król postanowił opodatkować duchowieństwo. W tym celu legiści francuscy opracowali ideę suwerenności monarchy. Oznaczała ona, że król francuski jest jedynym władcą na swoim terytorium, nikt nie ma prawa ograniczać jego władzy, a cała ludność mu podlega. Polityka Filipa IV Pięknego wobec Kościoła doprowadziła do konfliktu z papieżem Bonifacym VIII.
W celu zyskania poparcia dla swojej polityki Filip IV Piękny postanowił odwołać się do społeczeństwa. W 1302 r. zwołał do katedry Notre Dame Stany GeneralneStany Generalne. W skład zgromadzenia wchodzili reprezentanci trzech stanów: szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa (tzw. stan trzeci). Każdy z tych stanów obradował osobno i tworzył odrębną izbę. Za czasów Filipa Stany obradowały jeszcze pięciokrotnie, m.in. w 1308 r. wyraziły aprobatę dla polityki króla zmierzającej do likwidacji zakonu templariuszy.
Kompetencje Stanów nie były początkowo jasno określone. Przyjęło się, że ich zgoda była wymagana do podwyższenia podatków. Rozwój reprezentacji stanowej we Francji przebiegał jednak inaczej niż w Anglii. Tu silna władza królewska i prestiż, jakim się ona cieszyła, zahamował proces poszerzania kompetencji Stanów Generalnych. Wyraziły one zgodę na pobieranie stałych podatków. W tej sytuacji zgromadzenie nie było już królowi potrzebne. Nie musiał go zwoływać każdorazowo, kiedy chciał nałożyć nowe świadczenia, jak to miało miejsce za kanałem La Manche. Stany Generalne straciły zatem na znaczeniu, w XIV–XV w. były zwoływane sporadycznie i pełniły raczej funkcję doradczą.
W jakim stylu architektonicznym została wybudowana świątynia?
Stany Generalne we Francji 1356–1357W piątek 3 marca w pałacu królewskim, w sali parlamentu w obecności księcia Normandii i jego braci […] zebrali się przedstawiciele szlachty, duchowieństwa i mieszczan w tak wielkiej liczbie, że cała sala była pełna. Pierwszy zabrał głos Robert le Coq, biskup Laon. Stwierdził on, że królestwem źle dotychczas rządzono, co przyniosło szkodę tak królestwu, jak i jego ludności; wskazał zwłaszcza na psucie monety […], złe rozporządzanie pieniędzmi publicznymi, które król ściągał z ludności i z których rozdawał duże sumy ludziom źle ich używającym. […] Następnie biskup Laonu stwierdził, że lud nie może już dłużej cierpieć takiego stanu rzeczy, toteż stany postanowiły, że wspomniani wyżej ludzie oraz także inni, których teraz wskazali, razem 22 osoby […] zostają na zawsze pozbawieni prawa zajmowania stanowisk państwowych […].
Poza tym starszy z kupców zażądał, ażeby usunięto ze stanowisk wszystkich urzędników […] i wyznaczono specjalnych reformatorów, spośród osób wskazanych przez trzy stany, zostaną oni zaznajomieni ze wszystkimi skargami i protestami wysuniętymi przeciwko tym urzędnikom. Biskup zażądał także wprowadzenia dobrej monety, zatwierdzonej przez trzy stany oraz wysunął kilka innych żądań […]. Postanowili wprowadzić określony podatek, a mianowicie duchowieństwo będzie składać 15% swoich dochodów, szlachta także 15% […].
[…] około św. Marii Magdaleny wyznaczeni przez stany członkowie Wielkiej Rady, ludzie kierujący poborem podatków, jak też i reformatorzy, poczęli tracić swoje wpływy i znaczenie ich zmniejszyło się. […] Arcybiskup Reims, który początkowo był jednym z głównych przywódców, zajął teraz pierwsze miejsce w radzie księcia pana. A niemal wszyscy ci, którzy zostali pozbawieni swoich godności, powrócili na nie na powrót, z wyjątkiem wspomnianych 22, z których żaden – jak powiadają – nie opuścił swego miejsca pobytu.
Około połowy sierpnia książę Normandii oświadczył starszemu kupców Paryża, Karolowi Toussaque […], że odtąd chce sam rządzić i nie życzy sobie mieć opiekunów, zakazał im także wtrącać się do zarządzania królestwem, który zagarnęli do tego stopnia, że mieli większy posłuch niż książę pan. […]
Biskup Laon powrócił do swojej diecezji.
Indeks dolny Oceń na podstawie tekstu źródłowego skuteczność działania Stanów Generalnych we Francji. Indeks dolny koniecOceń na podstawie tekstu źródłowego skuteczność działania Stanów Generalnych we Francji.
Źródło: Stany Generalne we Francji 1356–1357, [w:] Wiek V–XV w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 176–177.
Słownik
bitwa między Anglią a Francją rozegrana w 1214 r., w wyniku której Anglia utraciła znaczną część swoich posiadłości na kontynencie poza Poitou i Gaskonią
dokument papieski, nazwa pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego pieczęć papieża zawieszaną na dokumencie
(franc. domaine royal) dobra ziemskie, nieruchomości znajdujące się pod bezpośrednią władzą królów francuskich
nazwa dynastii zasiadającej na tronie francuskim od 987 do 1848 r., po wygaśnięciu jej głównej linii w 1328 r. do władzy doszły boczne – Walezjuszów i Burbonów
(franc. parlament, łac. parlamentum od parabolare – porównywać) w państwach demokratycznych najwyższy organ władzy ustawodawczej, po raz pierwszy zwołany w Anglii w 1265 r., we Francji nazwę parlamentu nosiły instytucje o charakterze sądowniczym
dynastia wywodząca się z bocznej linii Andegawenów, założycielem był hrabia Gotfryd V, a pierwszym królem z niej pochodzącym i zasiadającym na tronie angielskim był Henryk II (od 1154 r.); wygasła ona w 1399 r. po obaleniu Ryszarda II, a o władzę zaczęły rywalizować dwie boczne linie – Lancasterów i Yorków (wojna Dwóch Róż)
grupy społeczne wyróżnione głównie na podstawie odrębnej sytuacji prawnej; każdy stan pełnił odmienne funkcje społeczne i gospodarcze; do stanów zalicza się możnowładztwo i rycerstwo (później szlachtę), duchowieństwo, mieszczaństwo i chłopstwo
(franc. États généraux) francuskie zgromadzenie stanowe, zwołane po raz pierwszy przez Filipa IV Pięknego w 1302 r., w jego skład wchodzili reprezentanci rycerstwa, duchowieństwa i tzw. stanu trzeciego, zwoływane sporadycznie
Słowa kluczowe
parlament, Wielka Karta Swobód, Stany Generalne
Bibliografia
Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.