Femme fatale końca XIX wieku

ROIqF5xKwDp2H1

Obraz przedstawia portret dojrzałej kobiety. Postać ukazuje podłużną twarz z kwadratową szczęką. Ma ciemne, grube brwi i długi, wąski nos. Patrzy na nas zza półprzymkniętych powiek. Ma rumieńce na twarzy i otwarte uszminkowane usta. Ukazuje białe zęby. Kobieta ma krótkie, ciemne, kręcone włosy. Jej długą szyję zdobi obroża. Jest szeroka, złota i wysadzana klejnotami. Ubrana jest w półprzezroczystą, wzorzystą szatę. Postać odsłania lewą pierś. O jej lewy bok opiera głowę mężczyzna. Ma ciemne włosy i zarost na twarzy. Ma zamknięte oczy. Kobieta mierzwi dłonią jego włosy. W tle ukazane są owocujące drzewa.

Określenie „kobieta fatalna”, które funkcjonuje w języku jako związek frazeologiczny, odnosi się do kobiet przynoszących mężczyźnie nieszczęście. W XIX‑wiecznej literaturze postać kobiety kuszącej i niebezpiecznej stała się popularna już w dobie romantyzmu. Przywoływano wówczas historie KleopatryKleopatraKleopatry czy HerodiadyHerodiadaHerodiady, żeby pokazać zgubny wpływ kobiety na mężczyznę. Jednak prawdziwe zainteresowanie demonicznymi istotami przyniósł dopiero koniec stulecia. Był to czas, kiedy kobiety zaczynały się buntować, zabierać głos w sprawach publicznych, osiągać sukces w zawodach przewidzianych wcześniej jedynie dla mężczyzn. Stawały się – jak nieraz sądzono – coraz „groźniejsze”.

Karierę robiła wówczas filozofia Artura SchopenhaueraSchopenhauerArtura Schopenhauera (1788–1860), a także teorie twórcy psychoanalizy Zygmunta FreudaFreudZygmunta Freuda (1856–1939). Według założeń Schopenhauera i jego kontynuatorów miłość raczej niszczy osobowość mężczyzny, niż ją wzbogaca:

Konflikt między kulturową a biologiczną sferą zachowań ludzkich stał się kluczowym problemem w poglądach także innych filozofów, w tym wiedeńskiego psychoanalityka Zygmunta Freuda. Ostatecznie doprowadził do powstania jednego z zasadniczych pytań epoki o to, czy kultura wynika bezpośrednio z natury, będąc jej swoistym przedłużeniem, czy też pozostaje w opozycji do niej.

Z drugiej strony postacią kobiecą szczególnie interesowała się secesja, eksponując jej prowokujący wizerunek. Kobieta fatalna końca XIX wieku stała się zatem istotą ambiwalentnąambiwalentnyambiwalentną. Przestała być bytem idealnym, nadprzyrodzonym i wiecznym, a stała się obiektem pożądania i podziwu, choć równocześnie pogardy i odrzucenia. Romantyczny i idealizowany obraz kobiety zamieniono na wizerunek istoty niejednoznacznej, ujmowanej w kategoriach naturalistycznych – drapieżnej, a przez to zagrażającej mężczyźnie. W taki też sposób uwieczniano ją w sztuce i literaturze przełomu stuleci.

Kobieta nowoczesna

W literaturze i sztuce Młodej Polski istoty fatalne były pokazywane wprost, jako kobiety należące do epoki, próbujące dorównać mężczyznom, znające swoją wartość, wabiące swoich partnerów. Pojawiły się kobiety, które choć ciągle należały do społeczeństwa pełnego konwenansówkonwenanskonwenansów i przesądów, patriarchalnegopatriarchalnypatriarchalnego i nietolerancyjnego, to zdawały sobie sprawę ze swojej tajemniczości i siły. Łamały tradycje uświęcone przez pokolenia i przeciwstawiły się wszelkim ówczesnym wygodom. W efekcie wizerunek współczesnej kobiety przełomu XIX i XX wieku  mógł momentami zrównać się z wizerunkiem femme fatalefemme fatalefemme fatale. Pojawiło się pojęcie mizoginizmumizoginizmmizoginizmu, czyli wyraźnej niechęci mężczyzn wobec kobiet, wynikający ze skrywanych lęków tak natury kulturowej, jak i biologicznej. Konflikt ten był zauważany już w teoriach filozoficznych pierwszej połowy XIX stulecia, m.in. w pismach Artura Schopenhauera, a następnie w poglądach wielu twórców i filozofów końca wieku, m.in. Zygmunta Freuda. Stał się także jednym z kluczowych elementów dekadentyzmudekadentyzmdekadentyzmu.

RDgfJPJDFnGuK

Obraz przedstawia portret młodej kobiety. Postać ukazuje prawy półprofil owalnej twarzy. Ma ciemne, grube brwi i długi, wąski nos. Patrzy na nas zza półprzymkniętych powiek. Ma lekko otwarte, wydatne usta. Kobieta ma długie, ciemne włosy. Są upięte na wysokości uszów. Postać unosi głowę. Ubrana jest w szarą koszulę. Ma odsłonięte piersi. Kobieta opiera ręce o biodra. Tło jest jednolite.

Postacie biblijne

Biblijne bohaterki występują w malarstwie i literaturze nie tylko Młodej Polski, ale całej ówczesnej Europy. Rozpoznajemy wśród nich kilka postaci kobiecych ze Starego i Nowego Testamentu, m.in. Ewę, Judytę, Herodiadę, Salome i Marię Magdalenę. To właśnie one, postrzegane przez artystów i poetów nie tylko jako obiekty piękna, ale też jako postaci funkcjonujące w określonej kulturze i zmagające się z konkretnymi problemami, stały się najsłynniejszymi kobietami fatalnymi przełomu XIX i XX wieku.

R1dgfjDHnncqC

Obraz przedstawia portret młodej, nagiej kobiety. Postać stoi na trawie wyprostowana. Tylko głowę przechyla ku lewemu ramieniu, ukazując lewy półprofil owalnej twarzy. Ma jasne, grube brwi i długi, wąski nos. Opuszcza powieki. Ma niewielkie usta. Kobieta ma bardzo długie, jasne włosy. Są zaczesane na lewą stronę i opadają na plecy. Całe ciało kobiety jest oplecione przez węża. Zwierzę opiera głowę o prawe ramię kobiety. W tle ukazana jest leśna roślinność.

Postacie historyczne

Rzadziej spotykamy w literaturze i sztuce postacie kobiece, które zaistniały jako wielkie miłośnice w historii świata. Jednak i one trafiły na karty tomików poetyckich i do malarstwa, także w Polsce. W cyklu sonetów Kazimiery Zawistowskiej Dusze pojawiła się m.in. Madame de Pompadour, Władysław Czachórski i Henryk Siemiradzki sięgnęli w swojej twórczości po postać Kleopatry.

RG5aqZZgiZovu

Obraz przedstawia portret twarzy dojrzałej kobiety. Kobieta ukazuje owalną twarz. Ma ciemne, cienkie brwi i długi, wąski nos. Ma duże oczy. Patrzy na widza. Ma rumieńce na twarzy i wydatne, uszminkowane usta. Kobieta ma półdługie, ciemne, kręcone włosy. Na jej głowie spoczywa złoty diadem. Jest ozdobiony szlachetnymi kamieniami. Jej długą szyję zdobi długi naszyjnik. Kobieta ma nagie ramiona. Do dekoltu przykłada dwa kwiaty irysa. W tle ukazana jest wzorzysta tapeta z roślinnym motywem.

Słownik