Religie na świecie można podzielić ze względu na sposób powstania, liczbę obiektów kultu oraz zasięg. Poniższa tabela prezentuje poszczególne typy religii.

Każda z religii przejawia się w doktrynie, czyli w teorii religii, kulcie, czyli sposobie czczenia, organizacji religijnej i przeżyciu.

Doktryna religijna to zbiór wierzeń, norm moralnych oraz zasad funkcjonowania i postępowania w zakresie danej religii. Doktryny zawierane są w pismach, księgach, traktatach czy mitach i legendach.

Skoro wiesz już, jakie rodzaje religiireligiareligii występują na świecie, zastanówmy się teraz, jakie konkretnie religie występują w danych regionach oraz czym charakteryzują się poszczególne religie. Poniższa mapa wskazuje dominujący odsetek wierzących wśród liczby ludności społeczeństwa danego państwa.

RjbqsPmNjlM56

Wykres kołowy dotyczy struktury wyznaniowej świata. Chrześcijaństwo 31,5%, islam 22,3%, hinduizm 14%, buddyzm 5,3%, judaizm 0,2%, inne w tym ateiści 26,7%.

Religia kształtuje system wartości i postawy. Tworzy on nakazy, zasady i normy dotyczące postępowania. Każde wyznanie wpływa globalnie na gospodarkę. Więcej informacji o wpływie religii na gospodarkę i społeczeństwo znajdziesz w e‑materiale ,,Wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę”.

Chrześcijaństwo jest religią monoteistyczną, za której twórcę uznaje się Jezusa Chrystusa. Religia ta wywodzi się z judaizmu. Chrześcijaństwo obejmuje katolicyzm (rzymski i grecki), prawosławie oraz protestantyzm. Podział na katolicyzm i prawosławie miał miejsce w 1054 roku (schizma wschodnia). Protestantyzm swoje początki ma w XVI‑wiecznych ruchach reformacyjnych wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego, rozpoczętych wystąpieniem Marcina Lutra, a także innych ruchach w ramach wyznań protestanckich w kolejnych stuleciach.

Kościół rzymskokatolicki

R1GT1u4qZvNwT1

Zdjęcie przedstawia papieża Franciszka. To starszy człowiek. Jest uśmiechnięty. Prawą dłoń podnosi w geście pozdrowienia. Ubrany jest na biało w papieską sutannę. Na głowie ma okrągłe nakrycie zwane piuską. To mała, okrągła czapeczka. Na szyi na łańcuszku ma zawieszony krzyż.

Jest to najliczniejsze wyznanie chrześcijańskie. Nad Kościołem rzymskokatolickim pieczę sprawuje papież, którym obecnie jest Franciszek.

Kościół rzymskokatolicki wyznaje trójosobowość jedynego Boga, bóstwo Chrystusa, przekonanie o upadku człowieka przez grzech pierworodny oraz zbawienie człowieka przez śmierć Chrystusa, wiarę w nieśmiertelność duszy oraz łaskę boską, której dowodem są sakramenty. Główne prawdy wiary są zawarte w Apostolskim Symbolu Wiary, czyli w tzw. Składzie apostolskim oraz w Katechizmie Kościoła Katolickiego (KKK).

Duchowni katoliccy obowiązani są celibatem i hierarchią, na czele której stoi papież.  Kościół katolicki dzieli się na archidiecezje, diecezje, dekanaty i parafie. Diecezjami zarządzają biskupi, a parafiami proboszczowie. Występują zakony męskie i żeńskie. Odgrywają one ważną rolę w życiu religijnym wielu katolików.

Katolicy oddają cześć Niepokalanej Maryi jako Matce Bożej oraz świętym. Najważniejsze święta to: Triduum Paschalne (obejmujące Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielką Sobotę oraz Wielkanoc), uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego, Boże Narodzenie, Wniebowstąpienie Pańskie, Boże Ciało, Objawienie Pańskie (Trzech Króli) oraz Wszystkich Świętych.

Główne sakramenty: to chrzest, bierzmowanie, Eucharystia oraz sakramenty pokuty, chorych, małżeństwa lub święceń kapłańskich.

Najwięcej katolików występuje w Ameryce Łacińskiej, Afryce Środkowej, w Europie (we Francji, Hiszpanii, Włoszech, Polsce, Portugalii i in.) i na Filipinach.

Kościół prawosławny

Rzzjq18ys9n471

Zdjęcie przestawia prawosławnego duchownego. Ma na sobie długą szatę liturgiczną. Szata jest czerwona, zdobiona złotą nitką. Na szyi duchownego na łańcuszku wisi krzyż. Duchowny ma brodę.

Powstał na skutek tzw. wielkiej schizmy wschodniej w XI wieku. W porównaniu do katolicyzmu nie uznaje pochodzenia Ducha Świętego, pierwszeństwa apostoła Piotra (instytucja papieża) względem innych apostołów. Określenie „prawosławie” jest kalką językową z greckich słów οomicronρrhoθthetaοomicronδdeltaοomicronξxiίαalfa, ὀρrhoθthetaόδdeltaοomicronξxiοomicronς (orthodoxos, orthodoxía) oznaczających prawdziwie, prawidłowo sławiących lub prawidłowe wyznanie.

RbZVxMbh9XFmL1

Zdjęcie przedstawia cerkiew. Na sobór składa się osiem oddzielnych cerkwi. Wszystkie osiem cerkwi (cztery główne i cztery mniejsze) zwieńczone są charakterystycznymi „cebulowymi” kopułami i zgrupowane dookoła dziewiątej cerkwi, zakończonej niewielką kopułą. Cerkiew jest kolorowa.

Doktryna oparta jest na tradycji Kościoła Wschodniego, na Piśmie Świętym i przekazach Ojców Kościoła. Są to dekrety siedmiu pierwszych soborów powszechnych.

Miejscem modlitwy jest cerkiew. Kościoły prawosławne, oprócz nieuznawania zwierzchnictwa papieża, są autokefaliczne, czyli kościół w każdym państwie jest niezależny od zagranicznych władz duchownych.

Kościoły dzielą się na diecezje i parafie, którymi zarządzają popi. Sakramentami prawosławnymi są: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, sakrament pokuty, chorych, małżeństwa i święceń.

Najwięcej osób wyznania prawosławnego jest: w Rosji, Grecji, Białorusi, na Ukrainie, w Serbii, Macedonii, Bułgarii i w Rumunii.

Kościoły protestanckie

Powstały w wyniku wielkiego rozłamu Kościoła katolickiego w czasie reformacji w XVI wieku. Protestanci uznają za jedyne źródło wiary Biblię, nie uznają papieża, kultu Matki Bożej i świętych, relikwii i obrazów, odpustu oraz przemiany chleba w ciało oraz wina w krew Jezusa Chrystusa.

• Luteranizm – zapoczątkowany przez Marcina Lutra. Luteranie uznają rzeczywistą obecność ciała i krwi Chrystusa w Eucharystii. Przyjmują dwa sakramenty: komunię i chrzest. Kapłan luterański z zasady nie sprawuje obrzędu, ale jest przewodniczącym liturgii. Najwięcej luteranów mieszka w Niemczech.

• Kalwinizm – zapoczątkowany przez Jana Kalwina. Kalwiniści odrzucają dogmaty o rzeczywistej obecności ciała i krwi Chrystusa w Eucharystii. Kalwiniści cechują się surowością i prostotą. Najwięcej mieszka ich na Węgrzech oraz w Szwajcarii.

• Anglikanizm – zapoczątkowany przez monarchię brytyjską. Głową kościoła jest król lub królowa. Władzę ustawodawczą w kościele stanowi zgromadzenie kościelne, w skład którego wchodzą biskupi, duchowni i świeccy. Anglikanie nie uznają idei czyśćca i kultu świętych. Najwięcej ich mieszka w Wielkiej Brytanii, Australii i Kandzie.

• Metodyzm – zapoczątkowany przez Johna Wesley’a. Uznaje cztery stopnie zbawienia: usprawiedliwienie osiągane przez wiarę, odrodzenie dokonywane przez chrzest, przeświadczenie Ducha i uświęcenie. Metodyści publicznie wyznają wiarę oraz uważają, że bogata oprawa kultu wzbudza uczucia religijne. Najwięcej metodystów mieszka w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii.

• Kościół Zielonoświątkowy – zapoczątkowany w 1901 roku w Stanach Zjednoczonych. Podstawą wiary i kościoła jest Biblia. Zielonoświątkowcy nie uznają papieża oraz kultu Maryi i świętych. Zielonoświątkowcy znani są ze specyficznego zachowania, często krzyczą, tańczą lub klaszczą podczas modlitwy.

• Adwentyści Dnia Siódmego – wyznanie pochodzące od milleryzmu zapoczątkowanego w latach 40. XIX wieku. Adwentyści postrzegają sobotę jako dzień święty, uważają, że ponowne przyjście Jezusa Chrystusa jest bliskie, chętnie dzielą się nauką o niebiańskiej świątyni i sądzie śledczym. Najwięcej adwentystów mieszka w Stanach Zjednoczonych.

• Kościół Chrystusowy – zapoczątkowany przez pastora Thomasa Campbella w Stanach Zjednoczonych. Kościół silnie autonomiczny. Opiera się na Deklaracji i wezwaniu Campbella. Kościół Chrystusowy traktuje wieczerzę eucharystyczną jako wspomnienie męki i śmierci Chrystusa obchodzoną w każdą niedzielę. Uznaje chrzest i spowiedź za główną drogę do zbawienia oraz wyższość Ewangelii nad księgami Starego Testamentu.

• Baptyści – wyznanie zapoczątkowane w 1609 roku w Amsterdamie pod przywództwem Johna Smytha. Najważniejszą księgą baptystów jest Biblia. Zdecydowanie rozdzielają od siebie państwo i kościół, istotna jest dla nich zasada tolerancji i przeciwstawiania się dyskryminacji. Baptyści chrztu udzielają dorosłym oraz uważają, że zbawienie osiąga się dzięki łasce Bożej.

• Prezbiterianizm – zapoczątkowany przez Johna Knoxa, Szkota. Oparty jest na władzy prezbiterów, czyli starszych zborów duchownych i świeckich. Prezbiterianie silnie podkreślają suwerenność Boga, autorytet Pisma Świętego oraz konieczność łaski przez wiarę w Chrystusa.

RYki3GqZ6J8Vk1

Zdjęcie przedstawia wnętrze meczetu. Na podłodze siedzą sami mężczyźni. Zwróceni są w jedną stronę. Mają lekko uniesione na boki ręce w geście modlitwy. Nad modlącymi się wiszą duże, kryształowe żyrandole.

Twórcą islamu był Mahomet, a religia powstała w VII wieku n.e. Symbolem tej religii jest półksiężyc. Świątynie nazywane są meczetami, a podstawą nauczania tej religii jest Koran. Duchownych nazywa się imamami i muezinami. Islam oznacza wiarę w Allaha, który jest jedynym Bogiem, a Mahomet był jego prorokiem. Wiara oparta jest na pięciu filarach, są to: publiczne wyznanie wiary, modlitwa (pięć razy na dobę twarzą zwróconą w kierunku Mekki), post (w miesiącu ramadan), jałmużna oraz pielgrzymka do Mekki.

Islam posiada swoje odłamy, największe z nich to: Sunnizm, Szyizm oraz Ibadytyzm. Odłamy różni prawo i zasady. Muzułmanie dążą do kalifatu, czyli idealnego państwa, w którym władze sprawuje kalif. Kalif to następca Mahometa, czyli przywódca muzułmańskiej społeczności. Sunnici są wierni ortodoksyjnej tradycji Sunny uznającej kalifów do 1258 roku. Szyci dodatkowo oprócz Sunny uznają opowieści powiązane z następcami Mahometa.

Najważniejsze święta Islamu to: Hidżra, Noc Poczęcia Proroka, Urodziny Proroka, Noc Wniebowstąpienia, Urodziny Ali ibn Abi Taliba, Noc Niewinności, Ramadan, Noc Mocy, Święto Przerwania Postu i Święto Ofiar.

Szacuje się, że islam ma blisko 1,5 mld wyznawców. Religia ta dominuje w krajach Bliskiego Wschodu (Arabia Saudyjska, Irak, Iran, Turcja, Syria), Azji Centralnej (Pakistan, Afganistan, Kazachstan, Uzbekistan), Afryki Północnej (Egipt, Algieria, Maroko, Tunezja), Azji Południowo‑Wschodniej (Indonezja, Malezja, Bangladesz) oraz Europy (Albania oraz w Bośnia i Hercegowina). Do ważnych dla wyznawców islamu miejsc zalicza się Mekkę, Medynę i Jerozolimę.

RtDuwxpY9qTJ81

Zdjęcie przedstawia pomnik Śiwy. To mężczyzna siedzący w pozycji kwiatu lotosu. Ma włosy spięte w kok. Wokół szyi owinięta jest kobra. Na szyi wiszą korale. Ma cztery ramiona. W prawej dłoni trzyma trójząb. Przed pomnikiem stoją ludzie.

Hinduizm obejmuje cztery odłamy – wisznuizm, śiwaizm, śiaktyzm oraz smartyzm. Historia wierzeń hinduistycznych sięga przełomu trzeciego i drugiegi tysiąclecia p.n.e. Symbolem religii jest sylaba „om”. Wyznawcy hinduizmu spotykają się w świątyniach i mandirach. Święte księgi hinduizmu to Wedy. Są to najstarsze religijne teksty sanskryckie, stanowiące całość wiedzy człowieka o świecie ludzi i bogów. Hinduizm to wiara w wielu bogów, wśród których najważniejszymi są: Brahma, Śiwa i Wisznu (w licznych wcieleniach Rama, Kryszna). Wyznawcy hinduizmu wierzą w reinkarnację (ponowne narodzenie na wyższym lub niższym poziomie egzystencji – zależnie od uczynków w poprzednim wcieleniu) oraz karmę, czyli przeznaczenie (rozumiane jako przyczyna i skutek).

Najważniejsze święta hinduskie to m.in.: Mahaśiwaratri – święto Śiwy, Nawaratri, Holi, Ugadi, Onam, Kryszna Dźanmasztami czy Widźajadaśami.

Szacuje się, że hinduizm ma ponad 900 mln wyznawców. Religia ta dominuje w Indiach i Nepalu. Do ważnych dla hinduizmu miejsc zalicza się: rzekę Ganges, Waranasi, Gangotri, Sagarę i Prajagradź (Allahabad).

RFUar7yEFhkWG

Zdjęcie przedstawia ludzi idących ulicą podczas święta. Na pierwszym planie idą mężczyźni. Mają gołe torsy. Ich ciała są w różnych miejscach, między innymi na ramionach, przekłute są przeróżnymi hakami. Mają również wbite trójzęby przechodzące przez policzki i język.

RYzDUYMlJzISN1

Zdjęcie przedstawia mężczyzn siedzących za stołem. Na głowach mają okrągłe, futrzane czapki zwane sztrajmł. Mężczyźni mają długie, siwe brody. Dyskutują. na stole znajduje się jedzenie. Za mężczyznami na ścianie wisi napis po hebrajsku.

To religia, której początki sięgają przekazów ustnych z XII wieku p.n.e. Symbolem zaś jest gwiazda Dawida. Miejsca modlitwy w judaizmie nazywane są synagogami. Judaistycznym kapłanem jest rabin. Sprawuje on funkcję administracyjną nad gminą wyznaniową, odprawia nabożeństwa, prowadzi szkołę tzw. cheder, opiekuje się domem modlitwy, dla wyznawców pełni funkcję ojca, sędziego, doradcy i interpretatora prawa religijnego w swojej gminie. Podstawowe księgi judaizmu to Tora (5 pierwszych ksiąg Biblii) i Talmud. Według judaizmu Jahwe jest jedynym Bogiem, ma on zesłać Mesjasza. Jednocześnie Żydzi nazywani są narodem wybranym. Do najważniejszych świąt judaizmu należą: szabat, święta pielgrzymie i tradycje świąteczne, m.in. Pascha i Święto Przaśników, Jom Kipur, Sukkot i inne.

Szacuje się, że wyznawców judaizmu jest ok. 15 mln. Judaizm to religia panująca w Izraelu oraz w diasporze, czyli wśród ludności żydowskiej rozproszonej na całym świecie, której największe skupiska znajdują się w USA, Rosji i na Ukrainie. Miejscami istotnymi dla tej religii są Jerozolima, góra Synaj i rzeka Jordan.

RlNPe2JfJS3kM1

Zdjęcie przedstawia mnicha buddyjskiego. Mnich siedzi. Ma siwą brodę, okulary. Ubrany jest w pomarańczową szatę. W dłoniach trzyma korale nanizane na sznurek. Nad mnichem wiszą zapisane tekstem, kolorowe kawałki materiałów. W tle rosną drzewa.

Buddyzm to systemem filozoficzny. Powstał w VI–V wieku p.n.e., a jego twórcą był Budda Siakjamuni. Symbolem buddyzmu jest koło Dharmy. Świątynie buddyjskie nazywane są pagodami, gompami czy zendo. Duchownym buddyjskim jest mnich i lama. Buddyzm korzysta z sutr, czyli ksiąg zawierających nauki Buddy Siakjamuniego. Podstawowe zasady buddyzmu zawarte są w Czterech Szlachetnych Prawdach oraz Prawach Współzależnego Powstawania, których istota sprowadza się do tego, że istnieje cierpienie, którego przyczyną jest pragnienie, a ustać ono może, jeżeli będzie się przestrzegać ośmiu reguł (Szlachetna Ośmioraka Ścieżka). Celem każdego wyznawcy buddyzmu powinno być osiągnięcie oświecenia (nirwany) – jeśli nie uda się jej osiągnąć, to po śmierci nastąpi ponowne narodzenie na wyższym lub niższym poziomie egzystencji. Nie występuje tu wiara w rządzącego światem boga czy bogów. Buddyści również posiadają swoje święta, m.in. Wesak, czyli obchody rocznicy oświecenia Buddy, Dzień Dharmy, Dzień Sanghi oraz Dzień Parinirwany.

Szacuje się, że na świecie żyje ponad 380 mln wyznawców buddyzmu. Buddyzm to system filozoficzny typowy dla państw Azji Wschodniej i Południowo‑Wschodniej (Chiny, Korea, Japonia, Tajlandia, Kambodża, Mjanma, Mongolia). Miejsca istotne dla buddystów to: Lumbini, Bodh Gaja, Kusinigar, Sarnath oraz Lhasa.

R11IGYcSOK1cl1

Zdjęcie przedstawia pomnik mężczyzny o skośnych oczach. Mężczyzna siedzi. Ma spiczastą bródkę. Ubrany jest w długą szatę. Ma nakrycie głowy, z którego zwisają rzędami ozdobne elementy w kształcie kulek.

System filozoficzno‑religijny zapoczątkowany przez Konfucjusza w Chinach w V wieku p.n.e. Religia ta oparta jest na możliwości budowy idealnego społeczeństwa i osiągnięcia pokoju na świecie pod warunkiem przestrzegania obowiązków wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowania tradycji, czystości, ładu i porządku. W konfucjanizmie ważni są przodkowie. Wierzy się, że osoby, które godnie przeżyły swoje życie, czyli założyły duże rodziny i dbały o ich utrzymanie, po śmierci przeistaczają się w ducha łączącego się ze swoimi przodkami i tworzą grupowego ducha, który opiekuje się i kieruje losem następnych pokoleń. Ten abstrakcyjny twór określa się jako Tian. W konfucjanizmie Bóg ma dla świata plan idealny i przedstawia go poprzez życzliwe propozycje. Plan ten, określany jako Niebiański Spokój, ma na celu stworzenie między wszystkimi istotami idealnych, harmonijnych relacji. Wyznawcy konfucjanizmu nie mają konkretnych rytuałów, lecz ich zadaniem jest umiejętne rozpoznanie planu Nieba, czyli nauczenie się tego, co zgodne z niebiańskim porządkiem. Nauka tego, co dobre, obejmuje szczególnie tradycję i sposoby zachowania. Przypomina zasady etykiety, często łączone ze sposobem ubioru, mimiką czy gestami. Im bardziej precyzyjna i dokładna etykieta cechuje ludzkie zachowanie, tym bliżej jest do stanu Niebiańskiego Spokoju.

Słownik