Przeczytaj
Po okresie dominacji romantycznej wizji sztuki twórcy zaczęli poszukiwać innej estetyki, która zbliżyłaby artystę do społeczeństwa. Jeden z czołowych reprezentantów filozofii pozytywistycznej, Hipolit Taine (1828–1893), zanegował koncepcję metafizycznego natchnienia twórcy i odrzucił mit o jego wywyższeniu ponad przeciętnych ludzi. Według Taine'a sztuka miała przedstawiać prawdziwe życie zamiast nierealnych wizji. Ten postulat na gruncie europejskim znalazł wyraz w realizmie, który zakładał, że dzieło artystyczne powinno być wiernym odtworzeniem rzeczywistości. W Polsce za czołowych przedstawicieli realizmu w malarstwie uważa się Józefa Chełmońskiego i Aleksandra Gierymskiego.
Gdy malarstwo realistyczne straciło siłę oddziaływania i wpadło w pułapkę sztampowości, artyści skupili się na refleksji nad odbiorem świata przez ludzkie zmysły. Wtedy powstał impresjonizmimpresjonizm – kierunek opierający się na odtwarzaniu chwilowych, subiektywnych wrażeń.
Rozwój architektury w dobie pozytywizmu był ściśle związany z rozwojem miast. Nowe kierunki w sztuce skierowały projektantów ku prostocie. Rezygnowano z dekorowania, wprowadzano za to nowe materiały do budownictwa, np. żelbet. Wzorem dla epoki był Paryż, który w latach 1853–1871 przeszedł daleko idącą modernizację. Usprawniono komunikację miasta, powstawały pasaże handlowe, bulwary, a nad wszystkim górowała wzniesiona w roku 1889 wieża Eiffla. Dzieło francuskiego architekta zostało wykonane ze stali i stało się symbolem swojego czasu.
Skupione na poszukiwaniu piękna malarstwo I połowy XIX wieku zazwyczaj pomijało tematykę związaną z powszednim życiem – praca anonimowych osób z niskich warstw społecznych wydawała się artystom nieodpowiednia dla sztuki. RealizmRealizm zmienił tę optykę i wprowadził do sztuki malarskiej nowe motywy. Obrazy miały odzwierciedlać rzeczywistość, jak najbardziej się do niej zbliżyć. Przedstawiano ludność wiejską trudniącą się swymi obowiązkami, codzienne życie mieszczaństwa, tłoczne ulice. Kontrowersje wywołał obraz GustavaCourbeta (1819–1877) przedstawiający kamieniarzy, ponieważ zburzył dotychczasowy idylliczny obraz wsi. Robotnicy zostali ukazani bez podniosłości – malarz podkreślił zwyczajność wykonywanej przez nich pracy, a także jej uciążliwość.
Życie codzienne było podstawową inspiracją również dla impresjonistów, jednakże twórców nowego kierunku w sztuce interesowały inne jego aspekty. Ważne były przede wszystkim ulotne, osobiste wrażenia związane z odbiorem otaczającej rzeczywistości. Impresjoniści stosowali technikę nazywaną dywizjonizmem, która polega na nakładaniu na płótno małych plam w barwach podstawowych. Obserwowane z pewnej odległości plamki zlewają się, tworząc kolory uzupełniające.
Pierwsza wystawa impresjonistów z 1874 roku, w której wzięli udział między innymi Claude Monet (1840–1926) i Edgar Degas (1834–1917), spotkała się z krytyką, lecz z czasem ich nowy sposób widzenia świata zyskał uznanie i znacząco wpłynął nie tylko na rozwój malarstwa, lecz także muzyki i literatury.
Realizm wywarł wpływ również na polskie malarstwo. Popularnym tematem stała się ludność chłopska uwieczniana przez takich malarzy, jak Wojciech Gerson (1831–1901) czy Aleksander Kotsis (1836–1877). Wielką dbałość o wierne odzwierciedlenie rzeczywistości wykazywał Józef Chełmoński (1849–1914), autor scen rodzajowychrodzajowych przedstawiających życie polskich i ukraińskich wsi. Artysta malował także nastrojowe pejzaże oraz polowania. Do jego najbardziej znanych dzieł należą Żurawie (1870), Babie lato (1875) i Czwórka (1881).
Twórczość Jana Matejki (1838–1893), najsłynniejszego polskiego malarza II połowy XIX wieku, określana jest mianem rozrachunkowego historyzmu. Przedstawianie czasów minionych miało inspirować refleksje nad przyczynami klęski narodowej. Jednocześnie płótna Matejki sławiły bohaterstwo i budziły uczucia patriotyczne, co łączyło je z ideą powieści historycznych Henryka Sienkiewicza (1846–1916) pisanych „ku pokrzepieniu serc”. W 1873 roku z inicjatywy Matejki powstała w Krakowie Szkoła Sztuk Pięknych, do której wychowanków należeli między innymi Jacek Malczewski (1854–1929) i Stanisław Wyspiański (1869–1907).
Artur Grottger (1837–1867) przeszedł do historii przede wszystkim jako autor obrazów poświęconych powstaniu styczniowemu. Odpowiadał na zapotrzebowanie na malarstwo patriotyczne, odwoływał się do ideałów romantyzmu. Przedstawiał postaci anonimowe i ich osobiste dramaty. Tragedie jednostek ukazywały los całego społeczeństwa, nabierały cech uniwersalnych. Obrazy należące do rysunkowych cykli Warszawa, Polonia, Lithuania i Wojna doczekały się literackiej interpretacji w postaci cyklu poetyckiego Marii Konopnickiej (1842–1910) Z teki Grottgera.
Słownik
(łac. realis – rzeczywisty) powstały w XIX wieku styl malarski, którego przedstawiciele odwzorowują rzeczywistość przy użyciu uproszczonych środków wyrazu, obierając za temat najczęściej sprawy przyziemne, zwykłych ludzi i ich obowiązki
gatunek malarstwa obejmujący dzieła o tematyce związanej z życiem codziennym, powszednimi czynnościami, obyczajami. Malarstwo rodzajowe przedstawia najczęściej anonimowe osoby, typowych reprezentantów danego środowiska ukazanych w zwyczajnych sytuacjach
powstały w latach 70. XIX wieku kierunek w malarstwie europejskim skupiający się na odtwarzaniu chwilowych, subiektywnych wrażeń zmysłowych. Za jego prekursora uważa się Édouarda Maneta, do czołowych przedstawicieli należeli zaś m.in. Claude Monet,Auguste Renoir oraz Edgar Degas.