Przeczytaj
Europa w przededniu Wiosny Ludów
Wiosną LudówWiosną Ludów nazywamy falę zamieszek i manifestacji, które przetoczyły się przez Europę w latach 1848–1849. Część wystąpień spowodowana była kwestiami społecznymi: robotnicy, rzemieślnicy czy chłopi domagali się poprawy swojej sytuacji materialnej i warunków życia. Wysuwano także rewolucyjne żądania zmian ustroju politycznego – z reguły dotyczyły one zastąpienia monarchii republiką bądź monarchią konstytucyjną. Chodziło o to, aby istniała siła mogąca kontrolować lub ograniczać władzę króla. Środowiska związane z ideami liberalnymi, a także burżuazjaburżuazja i mieszczaństwo dążyły do uzyskania praw politycznych. Ludzie chcieli mieć wpływ na państwo i na wybór reprezentujących ich przedstawicieli. Wysuwano postulaty zrównania obywateli w prawach i krytykowano istniejące prawodawstwo, które otaczało ochroną system feudalny. Taka sytuacja miała miejsce w Austrii i Prusach, gdzie pojawiały się hasła uwłaszczenia chłopów (nadania im ziemi na własność). Oprócz głoszenia tego typu haseł dochodziło również do wystąpień na tle narodowościowym. Niektóre narody (jak Polacy, Czesi, Węgrzy, Chorwaci czy Włosi) pragnęły jedności, niepodległości lub choćby autonomii.
Na wydarzenia w Europie niemały wpływ miał także kryzys gospodarczy. Zaraza ziemniaczana występująca na terenach niemieckich, w Austrii oraz Francji spowodowała straty w plonach, a nieurodzaj zboża ostatecznie doprowadził do głodu, znacznego wzrostu cen i fali niezadowolenia społecznego. Kryzys w rolnictwie przyczynił się do stagnacji w handlu, co z kolei odbiło się na przemyśle. Zaczęły bankrutować firmy, upadały banki, wzrosło bezrobocie.
We wstępie do wydanych na początku XX w. wspomnień powstańca i emigranta Juliusza Falkowskiego sytuację przed wybuchem wydarzeń Wiosny Ludów oraz jej znaczenie dla ówczesnych nastrojów tak opisywał historyk i myśliciel Tadeusz Grużewski:
Wspomnienia z roku 1848 i 1849. Część 1Rok 1848 i następny, to momenty przełomu w ruchu polityczno‑społecznym, który od wielkiej rewolucyi tlił się bezustannie w gmachu odrestaurowanej Europy, wybuchając od czasu do czasu częściowymi eksplozyami, aż […] znalazł wyraz w wielkim huraganie rewolucyjnym. Państwa Europy zachodniej zadrżały w swych posadach, a kiedy przeszła burza, okazało się, że zarówno stary świat, jak i jego przeciwniczka, myśl rewolucyjna, uległy głębokiemu przeobrażeniu, że prostota koncepcyi politycznych z pierwszej połowy ubiegłego wieku, oraz prostolinijność dążeń należy już odtąd bezpowrotnie do przeszłości. Rzeczywistość rozwiała złudzenia, których punktem szczytowym była „wiosna ludów” i chociaż jej hasła długo jeszcze rozbrzmiewały po przestrzeni Europy, nie odzyskały już nigdy tej cudownej władzy nad sercem i umysłami ludzkimi, jaką posiadały w „szalonym roku”. […]
Pierwsza połowa ubiegłego wieku była dobą wzrostu uczuć i dążeń narodowych, ale rewolucyjna demokracya europejska nie uznała antagonizmu pomiędzy ludami. Według jej ówczesnych pojęć niewola i ucisk, jakie dotychczas były udziałem wielu z nich, wynikają tylko z winy rządów, są następstwem dawniej militarno‑zaborczej organizacyi państwowej i nie znajdą więcej miejsca w europejskiej rodzinie ludów.
Źródło: Wspomnienia z roku 1848 i 1849. Część 1, [w:] Juliusz Falkowski, Warszawa 1908.
Zaczęło się we Francji
Pierwszym krajem, w którym wybuchła rewolucja, była Francja. Po rewolucji lipcowej (27–29 lipca 1830 r.) na tronie francuskim zasiadł Ludwik Filip ILudwik Filip I, pochodzący z bocznej linii Burbonów Orleańskich. Król zamiast reformować państwo, wydawał zakazy, a tymczasem kraj cierpiał z powodu kryzysu gospodarczego.
Pierwsza połowa XIX w. we Francji dobiegała końca pod znakiem gasnącego entuzjazmu wobec liberalnej monarchii. Bardzo trudne warunki życia, nędza proletariatu i rosnąca wciąż liczba bezrobotnych (ok. 30 tys.) prowadziły do częstych demonstracji biedoty paryskiej i robotników. Najważniejsze wystąpienia miały miejsce w Lyonie w 1831 i 1834 r., oba zostały krwawo spacyfikowane. Żądano nie tylko ochrony praw robotników, ale również zmiany dotychczasowej ordynacji wyborczej. Wysoki cenzus majątkowy umożliwiał dostęp do władzy tylko nielicznej, zaledwie 200‑tysięcznej, grupie najbogatszych obywateli.
Na rosnące problemy gospodarcze, a także na niezadowolenie społeczne związane z polityką zagraniczną rządzących Francją wskazuje historyk Mieczysław Żywczyński:
Historia powszechna 1789–1870W 1846 r. monarchia orleańska weszła w stadium groźnego kryzysu, choć nie zdawał sobie z tego sprawy ani stary, siedemdziesięciodwuletni król, ani jego prawa ręka, minister GuizotGuizot. Najgroźniejszy był kryzys gospodarczy, spowodowany nadprodukcją ostatnich lat i nieurodzajem w 1846‑1847 r. Wzrosło ogromnie zapotrzebowanie na kredyt i pieniądz, podniosła się stopa procentowa, a tymczasem Bank Francji musiał się pozbywać rezerw złota na kupno zboża. Zaczęło się masowe bankructwo manufaktur i fabryk i związane z tym bezrobocie. Burżuazja przemysłowa, która zawsze niezadowolona była z popierania przez króla głównie burżuazji finansowej, występowała teraz przeciwko rządowi, który – jej zdaniem – był głównym sprawcą kryzysu. O to samo oskarżało rząd cierpiące najwięcej drobnomieszczaństwo i proletariat. Rząd zresztą i bez tego był wewnątrz kraju skompromitowany licznymi procesami i oskarżeniami w 1847 r. o nadużycia finansowe ludzi, związanych z reżimem (m.in. proces dwóch byłych ministrów), na zewnątrz zaś swoją polityka zagraniczną. Opinia publiczna była oburzona kapitulacją w sprawie Krakowa, utratą wpływów Francji w Szwajcarii i ich osłabieniem na Wschodzie, w Hiszpanii i we Włoszech. Tą ostatnią sprawą interesowano się szczególnie, gdyż we Włoszech umacniały się teraz wpływy angielskie, a to oznaczało nie tylko zmniejszenie politycznego wpływu Francji w tym kraju, lecz również i gospodarczego na Morzu Śródziemnym.
Źródło: Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1999.
Czego żądał lud?
Nazwa obozu | Reprezentanci | Żądania |
|---|---|---|
Liberałowie | bogata i średnia burżuazja | - obniżenie cenzusu majątkowego |
Republikanie | drobna burżuazja, robotnicy. | - powszechne prawo wyborcze |
Bonapartyści | zwolennicy cesarstwa, przeciwnicy porządku ustalonego na kongresie wiedeńskim | - przywrócenie do łask mitu Napoleona |
Iskra zapalna
Francuzi niezadowoleni z sytuacji politycznej kraju zaczęli na wielu dziedzińcach Paryża organizować spotkania – tzw. bankiety. Były one sposobem na obejście obowiązującego zakazu organizowania zgromadzeń. Podczas wznoszenia toastów głoszono antyrządowe przemowy. Od lipca 1847 r. do lutego 1848 r. w organizowanych przez opozycję masowych spotkaniach wzięło udział około 17 tys. osób.
Gdy rządzące władze zakazały organizacji bankietu 22 lutego 1848 r., tłum złożony z robotników, rzemieślników i studentów wyszedł na ulice, aby zaprotestować przeciwko tej decyzji. Wojsko próbowało zaprowadzić porządek i stłumić wystąpienia i manifestacje, ale sytuacja powoli wymykała się spod kontroli. Następnego dnia ponownie doszło do manifestacji, tym razem zabłąkany strzał wywołał panikę, a w efekcie masakrę. Na ulicach pojawiły się barykady. Przeciwnicy króla i rządu w ciągu dwóch dni opanowali całe miasto, Gwardia NarodowaGwardia Narodowa odmówiła udziału w rozpraszaniu manifestantów. W starciach z żołnierzami zginęło kilkudziesięciu demonstrantów, część armii francuskiej przeszła na stronę powstańców.
Abdykacja króla i proklamowanie Rządu Tymczasowego
Ludwik Filip próbował ratować sytuację: 23 lutego zdymisjonował Guizota i na jego następcę wyznaczył Louisa Adolphe'a Thiersa, ale na ulicach Paryża wciąż było bardzo niespokojnie. Ostatecznie dzień później, 24 lutego 1848 r., król abdykował na rzecz wnuka, hrabiego Paryża Ludwika Orleańskiego. Tego samego dnia francuski poeta i dramaturg Alphonse de LamartineAlphonse de Lamartine ogłosił Francję II RepublikąII Republiką. Znamienne jest, że podczas tego wydarzenia nie przyjął do rąk czerwonego sztandaru, symbolizującego walkę robotników i najbardziej zubożałej części społeczeństwa. W Izbie Deputowanych ukonstytuował się Rząd Tymczasowy poszerzony o czterech nowych członków: republikanów reprezentował de Lamartine, socjalistów – Louis Blanc, a robotników Alexandre Martin, zwany robotnikiem Albertem.
W proklamacji Rządu Tymczasowego z 24 lutego 1848 r. ogłoszono, że powstał on z woli i pilnej potrzeby ludu. Rząd Tymczasowy uznał też republikańskie hasła wolności, równości i braterstwa (liberté, egalité, fraternité) pochodzące z czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a wprowadzane prawa miały to podkreślać: zlikwidowano m.in. karę śmierci, jak również niewolnictwo w koloniach, przestały obowiązywać ustawy ograniczające wolność prasy, ogłoszone wcześniej przez Ludwika Filipa. Ważną decyzją Rządu Tymczasowego było wprowadzenie wyborów powszechnych do parlamentu.
Robotnikom i rzemieślnikom chodziło jednak o coś więcej, przede wszystkim chcieli wyraźnej poprawy swojej sytuacji ekonomicznej. Bojąc się ich gwałtownych reakcji, rząd utworzył warsztaty narodowewarsztaty narodowe w celu zatrudnienia w nich bezrobotnych, a także powołał specjalną Komisję Luksemburską, która zajęła się sprawami ludu pracującego. Jednak większość członków rządu nie chciała zbytniego rozszerzenia praw robotników. Od początku próbowano pozyskać poparcie burżuazji i wycofać się z reform i praw przyznanych ludowi.
Dni czerwcowe skąpane krwią
Na początku rewolucji wśród paryżan popularność zdobyło hasło Blanca: „Oddamy trzy miesiące naszej nędzy w służbę Republiki”. Wytłumacz, jak je rozumiesz.
Realizacja idei warsztatów narodowych okazała się porażką. Robotnicy wykonywali często prace niezgodne ze swoim zawodem. Bywało, iż otrzymywali płacę za czynności zupełnie niepotrzebne. W sumie na warsztaty narodowe wydano 7 mln franków, a w kwietniu 1848 r. w samym Paryżu liczba robotników wynosiła 100 tys. W dodatku gromadzenie się w jednym miejscu większej grupy robotników niepokoiło zarówno chłopów, jak i mieszczan. Robotnicy coraz bardziej zagrażali ich interesom.
23 kwietnia 1848 r. odbyły się pierwsze we Francji powszechne wybory. Zwyciężyli w nich przedstawiciele burżuazji, która postanowiła wyeliminować ze sceny politycznej robotników. 16 maja 1848 r. rozwiązano Komisję Rządu do Spraw Robotniczych, a winą za jej niepowodzenia obarczono przewodniczącego Louisa Blanca. Ograniczono subwencje rządowe na warsztaty narodowe, a następnie je zlikwidowano. Na wieść o tym robotnicy podjęli próbę wzniecenia powstania ludowego.
Tak o wydarzeniach czerwcowych pisał Mieczysław Żywczyński:
Historia powszechna 1789–187022 czerwca ogłoszono, że robotnicy od 18. do 25. roku życia mogą wstąpić do wojska lub będą skreśleni z listy bezrobotnych, wszyscy inni mają być odesłani na prowincję do osuszania bagien i budowy dróg i mostów lub w razie odmowy również zostaną skreśleni. Ten akt banicji robotnicy, wśród których było wielu żonatych, przyjęli z oburzeniem. Gdy jednak ich protesty masowe nic nie pomogły, pozostała im tylko alternatywa: umierać z głodu lub walczyć.
Źródło: Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1999.
Tym razem przeciwko demonstrantom zdecydowano się wysłać wojsko oraz Gwardię Narodową. Republikanie, którzy w lutym obalili króla będącego symbolem monarchii lipcowej, teraz nie chcieli podejmować żadnego dialogu z protestującymi. Paryskie drobnomieszczaństwo również wykazało się obojętnością i nie wsparło robotników. Generał Louis‑Eugène CavaignacLouis‑Eugène Cavaignac, mianowany dowódcą paryskiego garnizonu, otrzymał specjalne uprawnienia. Do 26 czerwca brutalnie złamał opór powstańców (stąd jego późniejsze miano „czerwcowego rzeźnika”). Konsekwencją krwawych represji było kilka tysięcy zabitych i setki rannych, rozpoczął się także okres terroru. Oddziały rządowe zamordowały ok. 1,5 tys. robotniczych jeńców, a blisko 25 tys. ludzi zostało aresztowanych, wielu z nich deportowano następnie do kolonii. Ograniczono znacznie swobody obywatelskie, zabroniono zebrań i zamknięto wiele demokratycznych redakcji.
Jedną z konsekwencji tzw. dni czerwcowychdni czerwcowych było zdecydowane rozejście się dróg mieszczaństwa i burżuazji z jednej strony, a robotników z drugiej. Okazało się, że grupy te inaczej rozumieją ideę równości wszystkich obywateli. Podczas gdy burżuazja w innych krajach europejskich korzystała z przykładu danego przez Francuzów, robotnicy uznali, że muszą samodzielnie walczyć o swoje prawa. Z czasem coraz popularniejsze stawały się wśród nich hasła socjalistyczne.
Uchwalona w listopadzie 1848 r. konstytucja wprowadzała we Francji powszechne głosowanie do jednoizbowego parlamentu. Prezydent miał być wybierany w plebiscycie co cztery lata. 10 grudnia 1848 r. głosami konserwatywnych chłopów, części mieszczaństwa i z silnym poparciem katolickiego duchowieństwa głową państwa został Ludwik Napoleon BonaparteLudwik Napoleon Bonaparte, bratanek Napoleona I. Wywalczona w lutym 1848 r. II RepublikaII Republika przetrwała do 1852 r., gdy prezydent dokonał zamachu stanu i ogłosił się cesarzem.
Słownik
seria rewolucyjnych zrywów w Europie w latach 1848–1849; za jej początek uznaje się rewolucję lutową we Francji; Wiosna Ludów swoim zasięgiem objęła niemal całą Europę
(z franc. bourgeoisie – mieszczaństwo) określenie zamożnej warstwy mieszczaństwa, upowszechnione w XIX w.; burżuazję odróżniano zarówno od arystokracji, jak i od robotników i ludu żyjącego z pracy swoich rąk
okres w historii Francji, którego ramy czasowe wyznacza abdykacja króla Ludwika Filipa I (25 lutego 1848 r.) oraz koronacja Napoleona III na cesarza Francuzów i powstanie II Cesarstwa Francuskiego (2 grudnia 1852 r.)
(franc. Garde Nationale) we Francji w okresach rewolucji rodzaj milicji obywatelskiej; powstała w 1789 r. w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, ale później była używana do tłumienia buntów i ludowych wystąpień
(rewolucja czerwcowa) tak określa się robotnicze powstanie w Paryżu w dniach 22–26 czerwca 1848 r., które wybuchło po ogłoszeniu przez Zgromadzenie Narodowe zamknięcia warsztatów narodowych; zostało brutalnie stłumione przez 50‑tysięczne wojsko francuskie
(franc. ateliers nationaux) rodzaj robót publicznych zapewniających bezrobotnym obywatelom zatrudnienie, głównie przy pracach ziemnych w Paryżu i jego okolicach; zorganizowane w lutym 1848 r. zostały zlikwidowane kilka miesięcy później, w czerwcu 1848 r.
Słowa kluczowe
Europa, kryzys, Wiosna Ludów, Francja, burżuazja, robotnicy, luty, rewolucja, abdykacja, republika, czerwiec, terror, Ludwik Napoleon, kongres wiedeński
Bibliografia
Żywczyński M., Historia Powszechna 1789–1870, Warszawa 2001.
Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 2008.
Falkowski J., Wspomnienia z roku 1848 i 1849. Część 1, Warszawa 1908.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Od Wiosny Ludów do wojny francusko‑pruskiej, przedstawił J. Frejlich, z. 53, Kraków 1924.