Zainteresowanie cielesnością poeci i pisarze przełomu wieków przejęli po naturalistach, którzy poprzestawali na biologicznym spojrzeniu na ciało człowieka. Redukowanie człowieka do roli maszyny złożonej z organów wciąż pozostawało sposobem literackiego obrazowania, lecz zaczęło współistnieć z odmienną perspektywą, wiążącą przeżycia zmysłowe z duchowymi.

R1KrXyYLOQMNZ
Teodor Axentowicz, Rudowłosa, 1899
Źródło: domena publiczna.

Młodopolscy artyści łączyli w swoich dziełach erotyzm z opisem najgłębszych doświadczeń duszy. Pomieszanie cielesności z metafizykąmetafizykametafizyką można odnaleźć między innymi w utworach Stanisława Przybyszewskiego, na czele z jego słynnym twierdzeniem dotyczącym natury wszechświata: Na początku była chuć (z poematu Requiem aeternam). Podobną tendencję można zauważyć także w poezji Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Ekstaza

Nie widzę, słucham cię oczyma, biała!
Nagości twojej linie i kolory
w hymn mi się jeden łączą różnowzory,
w muzykę kształtu, w pieśń twojego ciała…

Melodią jesteś i harmonią cała!
Rzucona kędyś w dalekie przestwory,
jako przelotne świecisz meteory –
pieśń twej piękności promienieje, pała…

Komu się zjawisz taka, pójdzie dalej
z twarzą od świata odwróconą, senną –
tak ci rzeźbiarze, co Wenus promienną

niegdyś w paryjskim marmurze kowali,
chodzili cisi, senni między ludem –
oni widzieli cud i żyli cudem…

3 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Ekstaza, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 55–56.

W twórczości młodopolan przejawia się skłonność do idealizacji ludzkiego ciała, przypisywania mu wartości transcendentnychtranscendentnytranscendentnych. Takie podejście często łączy się jednak z uprzedmiotowieniemuprzedmiotowienieuprzedmiotowieniem obiektu pożądania, którym jest wyniesiona na piedestał kobieta. Płeć żeńska jest w tego typu poezji podziwiana tylko ze względu na aspekt zmysłowy. Najistotniejsze okazują się przeżycia i wyobrażenia, nie zaś rzeczywista istota ludzka.

R1EDRomNZuEsv
Leon Wyczółkowski, Akt, 1908
Źródło: domena publiczna.

Wizerunek kobiet w literaturze Młodej Polski można uznać za ambiwalentnyambiwalentnyambiwalentny. Z jednej strony w literaturze pojawiały się kochanki idealne, którym oddawana była cześć godna bóstwa. Z drugiej strony dzieła tego okresu pełne są przykładów mizoginistycznegomizoginizmmizoginistycznego lęku przed niszczącą siłą kobiecą osłabiającą wolę mężczyzny. Choć piśmiennictwo epoki pozostawiło wiele przykładów silnych kobiecych sylwetek, większość z nich była przedstawiana jedynie w kontekście cielesnego, zmysłowego powabu.

Słownik

ambiwalentny
ambiwalentny

(łac. ambo - obaj + valens - znaczący, mający wartość) – dwuwartościowy, zawierający elementy przeciwstawne

alegoria
alegoria

(gr. allegoreo – mówić coś innego) – motyw, postać lub opowiadanie mające, poza sensem dosłownym, sens przenośny; w przeciwieństwie do symbolu alegoria jest jednoznaczna i opiera się na ścisłym związku przedstawienia z sugerowaną treścią

euthanasia
euthanasia

(gr.epsilonthetaalfanualfasigmaίalfa, euthanasia – dobra śmierć) – wieloznaczne pojęcie określające dobrą, bezbolesną śmierć, w starożytności oznaczające zgon naturalny pozbawiony cierpienia; w późniejszych wiekach termin zaczął być wiązany z uśmiercaniem osób chorych i rannych w celu ulżenia im w niemożliwym do usunięcia bólu

metafizyka
metafizyka

(gr. metá tá physiká - to, co następuje po fizyce) – dyscyplina filozoficzna, której przedmiotem jest istota, pochodzenie i struktura bytu; to co nie poddaje się racjonalnemu poznaniu, nieodgadniona istota czegoś; pot. oderwanie od rzeczywistości, mętne, niezrozumiałe

mizoginizm
mizoginizm

(gr. mĩsos - nienawiść + gynḗ - kobieta) – odczuwanie przez mężczyzn niechęci, odrazy, wzgardy do kobiet

Mojry
Mojry

(gr. muomicronrhoalfaiota, Moirai) – w mitologii greckiej boginie losu ludzkiego zaplanowanego przez bogów, uznawane za córki Zeusa i Temidy o imionach Lachesis, Kloto i Atropos

symbol
symbol

(gr. sýmbolon – znak rozpoznawczy, wiązać razem) – motyw lub zespół motywów występujących w dziele, który jest znakiem treści głęboko ukrytych, niejasnych i niejednoznacznych; symbol ma za zadanie kierować ku tym treściom myśl czytelnika. Wyrażają go słowa, gesty, obrazy, przedmioty rozpoznawalne tylko dla członków danej kultury i stale się zmieniające. Symbol jest znakiem językowym o wielu znaczeniach. Na przykład kolor czerwony symbolizuje miłość, ale w zależności od kontekstu, w którym występuje – może też oznaczać wstyd, zagrożenie, ogień piekielny

Tanatos
Tanatos

(gr. Thánatos) – w mitologii greckiej bóg śmierci i jej uosobienie. Przedstawiany zazwyczaj z czarnymi skrzydłami i zgaszoną pochodnią

transcendentny
transcendentny

(łac. transcendens, transcendentis) – istniejący poza granicami bytu lub poza granicami ludzkiego poznania

uprzedmiotowienie
uprzedmiotowienie

sprowadzenie kogoś do roli przedmiotu, narzędzia; nadanie czemuś realnego kształtu