R1YTPO8NKURYu1

Zdjęcie przedstawia wnętrze studia telewizyjnego. Na podeście, za dwoma mównicami, stoją John Kennedy i Richard Nixon. Za ich placami, przy stole, siedzi dziennikarz. Przed Johnem Kennedym i Richardem Nixonem siedzą czterej dziennikarze, zadający pytania.

We wszystkich tych trzech rodzajach retoryka zakładała przekonywanie odbiorcy zgodnie z zasadami logiki i etyki. Celem perswazjiperswazjaperswazji retorycznej było przekonanie do tego, co prawdziwe lub prawdopodobne.
Podobne zasady stosowała dialektyka (z gr. dialogos – dyskusja, rozmowa) – sztuka przekonywania w dyskusji; umiejętność uczciwego dyskutowania. Dla starożytnych Greków dialektyka oznaczała taki sposób prowadzenia sporu, by dojść do prawdy lub tego, co słuszne. To odróżnia obie te dziedziny od erystykierystykaerystyki (z gr. eris – spór), czyli sztuki przekonywania – zarówno w mowie, jak i w piśmie – której celem było pokonanie adwersarza, a nie znalezienie prawdy (lub choćby zbliżenie się do niej) czy też wskazanie najtrafniejszego rozwiązania problemu. Erystyka sięgała zatem także po dowody nieuczciwe, przesłanki fałszywe, wnioskowaniawnioskowaniewnioskowania wadliwe pod względem logicznym, odwołujące się do emocji lub nieświadomości, czyli manipulujące odbiorcą.

ArgumentacjaargumentacjaArgumentacja oznacza część mowy (albo wypowiedzi pisemnej lub głosu w dyskusji) służącą wsparciu lub dowiedzeniu racji, do której mówiący, piszący czy rozmawiający przekonują swych odbiorców. Obejmuje ona wszystkie argumentyargumentargumenty, tj. spójne logicznie i znaczeniowe elementy treści wypowiedzi retorycznej, skoncentrowane na uzasadnieniu prawdziwości dowodzonej tezy lub jej części. Argumenty mają zatem cel zgodny z celem klasycznej retoryki i dialektyki – służą prawdzie lub zbliżeniu się do niej i są ze swej natury etyczne oraz zgodne z prawami logiki. Konstrukcja argumentów odpowiada więc konstrukcji wnioskowań – niezawodnych lub uprawdopodabniających. Argumenty mogą być błędnie skonstruowane lub opierać się na fałszywych przesłankach, ale pomyłka i nieświadomie użyta fałszywa przesłanka nie podważają etyczności argumentacji. Zadaniem słuchacza, czytelnika lub rozmówcy jest wskazać ewentualne błędy w rozumowaniu oratora, publicysty czy rozmówcy. Istnieją jednak takie zabiegi perswazyjne, które świadomie posługują się wnioskowaniami niezgodnymi z prawami logiki i manipulują odbiorcą. Takie nieuczciwe sposoby przekonywania nazywamy chwytami erystycznymichwyt erystycznychwytami erystycznymi. W swym wykładzie erystyki Schopenhauer pisał:

Chwyty erystyczne lub – w szerokim rozumieniu – wszystkie nieetyczne sposoby przekonywania do swych racji są często używane w propagandzie, demagogicznej perswazji, dyskusjach medialnych, zwłaszcza pomiędzy przeciwnikami politycznymi. Ich znajomość pozwala je rozpoznawać i obnażać nieuczciwość mówiących oraz piszących – polityków, publicystów czy polemistów. Najczęstsze ze stosowanych chwytów to:

• argument ad auditorem (odwołanie do godności słuchaczy) – polega na hipotetycznym zaliczeniu odbiorcy do grupy negatywnie ocenianej przez niego np. w dyskusji nad prawem do legalnej aborcji: „zwolennicy prawa do aborcji to zabójcy”;

• argument ad hominem (odwołanie do sytuacji każdego człowieka) – polega na hipotetycznym postawieniu człowieka w sytuacji egzystencjalnie nieakceptowanej przez niego – np. w dyskusji o karze śmierci: „jeśli jesteś przeciwnikiem kary śmierci, to powinieneś pobyć ze zbrodniarzem w jednej celi”; w dyskusji o prawie do eutanazji – „sama się zabij”;

• argument ad personam (odwołanie do cech osobowych odbiorcy) – użycie przeciw adwersarzowi wiedzy o jakiejś jego cesze, na którą on nie ma wpływu, aby zdyskredytować go w oczach odbiorców – np. w debacie politycznej: „to przecież syn komunisty”;

• argument ad verecundiam (odwołanie do autorytetu) – np. w dyskusji o legalnej antykoncepcji: „przecież papież jest przeciwnikiem antykoncepcji”;

• argument ad vanitatem (odwołanie do próżności słuchaczy) – zastosowanie pochlebstwa lub odwołanie się do mniemań o sobie w celu przekonania publiczności do jakiegoś twierdzenia, mimo niepełnej argumentacji – np. „jesteście tak mądrzy, że nie muszę wam tego tłumaczyć”;

• argument ad populum (odwołanie do uczuć tłumu) – polega na skorzystaniu z poczucia dumy lub egoizmu odbiorców, użycie ich w celu schlebienia odbiorcy i posłużenie się nimi – np. „Polacy cenią nade wszystko suwerenność, więc nie powinniśmy godzić się na żadne kompromisy w tej sprawie”;

• argument ad ignorantiam (odwołanie do niewiedzy słuchaczy) – skorzystanie z niewiedzy odbiorców, np. w dyskusji o bezpieczeństwie szczepionek: „czy potrafisz udowodnić, że szczepionki nie wywołują autyzmu?” (a jeśli nie – to mogą go wywoływać).

Słownik