Generał Józef Longin Sowiński

Bohaterem lirycznym wiersza Juliusza Słowackiego [W starym kościołku na Woli...], który znany jest również pod tytułem Sowiński w okopach Woli, został generał Józef Longin Sowiński (1777–1831). W jego biografii najważniejsze są wydarzenia związane z losem żołnierza – absolwenta Akademii Szlacheckiego Korpusu Jego Królewskiej Mości i Rzeczpospolitej, czyli Szkoły Rycerskiej.

RtUkcn1SWgkFv
Zygmunt Vogel, akwarela przedstawiająca Szkołę Rycerską, 1785
Źródło: domena publiczna.

W 1794 roku Sowiński brał udział w insurekcji kościuszkowskiej. W tym samym roku otrzymał stopień podporucznika. Walczył w legionach generała Jana Henryka Dąbrowskiego, po czym zdobywał kolejne stopnie wojskowe najpierw w armii pruskiej, a od 1811 roku w Armii Księstwa Warszawskiego. W 1812 roku wziął udział w kampanii napoleońskiej, podczas której wyróżniał się jako dowódca. Za waleczność został odznaczony krzyżem kawalerskim Virtuti MilitariVirtuti MilitariVirtuti Militari oraz krzyżem francuskiej Legii Honorowej. Podczas starcia pod Borodino (Możajskiem) 5 września 1812 roku został poważnie ranny w kolano, ale mimo obrażeń nie opuścił pola bitwy i dowodził artylerią. Po amputacji nogi poruszał się o kuli.

RMHbW6k532UEn
Louis Lejeune, Bitwa pod Borodino, 1812
Źródło: domena publiczna.

Do 1813 roku znajdował się w niewoli rosyjskiej. Po powrocie do Warszawy zdobywał kolejne stopnie wojskowe i pełnił funkcję dyrektora Arsenału Budowniczego oraz komendanta Szkoły Wojskowej AplikacyjnejszkołaSzkoły Wojskowej Aplikacyjnej. Legenda Sowińskiego jako bohatera narodowego jest jednak związana głównie z jego śmiercią podczas powstania listopadowego. Do tego wydarzenia nawiązuje również Juliusz Słowacki w wierszu, który powstał prawdopodobnie w latach 1844‒1845, czyli już trzynaście lat po upadku zrywu niepodległościowego.

szkoła

Śmierć w okopach Woli

RgRVIsP3O3foe1
Znany wśród emigracji staloryt Śmierć gen. Józefa Sowińskiego
Źródło: domena publiczna.

W trakcie powstania listopadowego w lipcu 1831 roku generał Józef Sowiński został dowódcą redutyredutareduty 56 na warszawskiej Woli, a od sierpnia dowodził obroną całej Woli, awansując na generała brygady. Szturm wojsk rosyjskich na tę część Warszawy odbył się 6 września. Z powodu dużej przewagi liczebnej Rosjan kilkugodzinna obrona Woli zakończyła się niepowodzeniem, a jej dowódca – pięćdziesięcioczteroletni generał Sowiński zginął. Okoliczności jego śmierci nie są dokładnie znane, ale najczęściej podaje się informacje o zabiciu Sowińskiego na posterunku bojowym, a nie w ukryciu kościoła na Woli. Druga relacja krążyła jednak wśród emigrantów, którzy po upadku powstania listopadowego musieli opuścić ziemie polskie. Do jej utrwalenia przyczynił się między innymi znany na emigracji staloryt, na którym widać generała Sowińskiego stojącego z bagnetem u stóp ołtarza w kościele na Woli oraz sześciu nacierających na niego żołnierzy rosyjskich. Pisano wówczas, że:

Tomasz Świtkowski O wzięciu Woli dnia 6 września 1831. Sprostowanie opisów generałów Umińskiego i Sołtyka

[...] bajka wymyślona o śmierci Sowińskiego przy ołtarzu w kościele może być piękną w pismach poetycznych; ale śmierć przy parapetachparapetyparapetach ma daleko więcej godności dla Polaka walczącego za Ojczyznę i Wolność aniżeli w kryjówkach kościoła.

wola1 Źródło: Tomasz Świtkowski, O wzięciu Woli dnia 6 września 1831. Sprostowanie opisów generałów Umińskiego i Sołtyka, Paryż 1833, s. 22.
parapety
R1SoiTsPYj3yy
Ange-Louis Janet, Śmierć generała Józefa Sowińskiego podczas oblężenia Warszawy przez Rosjan w 1831 roku
Źródło: domena publiczna.

Legendę bohaterskiej śmierć Sowińskiego w kościele na Woli utrwalił w swoim wierszu Juliusz Słowacki, a jednym z najbardziej znanych obrazów malarskich przedstawiających generała walczącego w obronie wolskiej reduty jest dzieło Wojciecha Kossaka Generał Sowiński na szańcachszaniecszańcach Woli.

Śmierci Pułkownika
hagiograficzną
książąt
mesjanizm
Maria Janion, Maria Żmigrodzka Romantyzm i historia

W [...] wierszu Sowiński w okopach Woli przejawił się, podobnie jak w Śmierci PułkownikaŚmierci PułkownikaŚmierci Pułkownika, kult bohatera przełamującego słabość fizyczną wielkością ducha, siłą patriotycznego uczucia. W tym utworze estetyka prostoty służy jednak zupełnie innym celom ideowym. Jak podkreślają badacze, „zgrzebność” narracji, jej zamierzony prymitywizm, a jednocześnie drobiazgowa konkretność są wynikiem stylizacji opowiadania o śmierci starego, kalekiego generała, zabitego w kościele na Woli podczas ostatniego szturmu Warszawy, na średniowieczną legendę hagiograficznąhagiograficznąhagiograficzną relacjonującą męczeństwo świętego. Sowiński to jeden z „książąt niezłomnychksiążątksiążąt niezłomnych” twórczości Słowackiego, ale również symbol powstańczej klęski interpretowanej w kategoriach mesjanistycznejmesjanizmmesjanistycznej ofiary – śmiertelny cios dosięga generała, „Opartego na ołtarzu / I na tej nodze drewnianej”, w miejscu, „Gdzie ksiądz Ewangelią czyta”.

janion Źródło: Maria Janion, Maria Żmigrodzka, Romantyzm i historia, Gdańsk 2011, s. 519.

Słownik

reduta
reduta

stanowisko obronne; niegdyś zamknięte umocnienie z wałem i fosą, służące do samodzielnej obrony

sakralizacja
sakralizacja

(łac. sacrum – świętość) uświęcenie, nadanie czemuś religijnego charakteru

szaniec
szaniec

umocnienie polowe złożone z wału i rowu, służące do osłony stanowisk ogniowych artylerii; było używane do końca XIX wieku

teofania
teofania

(gr. theophaneia – pojawienie się boga) akt objawienia się bóstwa lub Boga w widzialnej postaci; pojęcie występujące w teologii

Virtuti Militari
Virtuti Militari

(z języka łacińskiego – męstwu wojskowemu; dzielności żołnierskiej) nazwa orderu wojennego, który jest najwyższym polskim odznaczeniem nadawanym za zasługi bojowe