Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑yellow

Jaką ilość dodatków do żywności zjada przeciętny obywatel naszego kraju?

2019 roku Najwyższa Izba Kontroli podała do informacji publicznej, że przeciętny Polak zjada w ciągu roku dwa kilogramy związków chemicznych, nazywanych dodatkami do żywności. Badania te były prowadzone w latach 20162018.

Pod pojęciem dodatków rozumiemy:

  • konserwanty,

  • barwniki,

  • zagęszczacze,

  • antyutleniacze,

  • emulgatory.

Specjaliści uspokajają, że są to substancje przebadane i bezpieczne, a ich wykorzystywanie reguluje prawo unijne.

bg‑red

Zagrożenia związane z dodatkami do żywności

Spożywając różne produkty, wprowadzamy do naszego organizmu także wiele dodatków znajdujących się w tych produktach. Duża kumulacja chemicznych substancji może nie pozostawać bez wpływu na zdrowie konsumentówkonsument konsumentów. W opinii kupujących i części ekspertów, producenci nie zawsze przestrzegają zasady oszczędnego używania tych substancji do żywności. Nadmiar dodatków może wynikać z prostej chęci maksymalizowania zysku przez przedsiębiorców – świetnie maskują słabszą jakość produktów, przyspieszają produkcję i pozwalają na jej zwiększoną efektywność.

RybCFo6Xc1drc
Ilość spożywanych przez nas dodatków do żywności zależy od naszych nawyków żywieniowych.
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.
bg‑yellow

Dobrodziejstwa związane z dodatkami do żywności

Pozytywną stroną stosowania różnego rodzaju dodatków jest zwiększona efektywność produkcji żywności. Poza tym dodatki ograniczają ryzyko zatrucia, poprawiają smak czy przedłużają trwałość produktów. Dzięki zwiększonej trwałości mniej żywności marnuje się ze względu na zepsucie. Należy przy tym pamiętać, że wciąż około 690 mln ludzi na świecie cierpi z powodu głodu, stąd dbałość o niemarnowanie pożywienia jest naszym obowiązkiem.

R1YacNC8AlU9N
Bycie świadomym konsumentem pozwala na kontrolowanie ilości przyjmowanych dodatków do żywności.
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.
bg‑yellow

Dodatki do żywności

Możemy je podzielić ze względu na funkcję technologiczną i pochodzenie. Stosowane są różne grupy związków chemicznych, jak np. sole.

R8WDFqiC9zA4a1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: dodatki do żywności
    • Elementy należące do kategorii dodatki do żywności
    • Nazwa kategorii: funkcja technologiczna
      • Elementy należące do kategorii funkcja technologiczna
      • Nazwa kategorii: konserwanty[br]chemiczne{value=24}
      • Nazwa kategorii: przeciwutleniacze{value=24}
      • Nazwa kategorii: regulatory[br]kwaśności{value=24}
      • Nazwa kategorii: barwniki{value=24}
      • Nazwa kategorii: substancje[br]smakowo-zapachowe{value=24}
      • Nazwa kategorii: substancje[br]kształtujące[br]teksturę{value=24}
      • Koniec elementów należących do kategorii funkcja technologiczna
    • Nazwa kategorii: pochodzenie
      • Elementy należące do kategorii pochodzenie
      • Nazwa kategorii: naturalne{value=24}
      • Nazwa kategorii: sztuczne{value=24}
      • Koniec elementów należących do kategorii pochodzenie
      Koniec elementów należących do kategorii dodatki do żywności
Mapa myśli pt. Podział dodatków do żywności ze względu na funkcję technologiczną i pochodzenie.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ich podziału można dokonać również ze względu na numer.

RNMtawNph5HgN1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: E{value=24}
    • Elementy należące do kategorii E
    • Nazwa kategorii: 100-199{value=18}
      • Elementy należące do kategorii 100-199
      • Nazwa kategorii: barwniki{value=14}
        • Elementy należące do kategorii barwniki
        • Nazwa kategorii: E170[br]węglan[br]wapnia{value=10}
        • Nazwa kategorii: E150c[br]karmel[br]amoniakalny{value=10}
        • Koniec elementów należących do kategorii barwniki{value=14}
        Koniec elementów należących do kategorii 100-199{value=18}
    • Nazwa kategorii: 200-299{value=16}
      • Elementy należące do kategorii 200-299
      • Nazwa kategorii: konserwanty{value=14}
        • Elementy należące do kategorii konserwanty
        • Nazwa kategorii: E261[br]octan[br]potasu{value=10}
        • Nazwa kategorii: E221[br]siarczan(IV)[br]sodu{value=10}
        • Koniec elementów należących do kategorii konserwanty{value=14}
        Koniec elementów należących do kategorii 200-299{value=16}
    • Nazwa kategorii: 300-399{value=16}
      • Elementy należące do kategorii 300-399
      • Nazwa kategorii: przeciwutleniacze[br]i regulatory[br]kwasowości{value=14}
        • Elementy należące do kategorii przeciwutleniacze[br]i regulatory[br]kwasowości
        • Nazwa kategorii: E341c[br]fosforan(V)[br]wapnia{value=10}
        • Nazwa kategorii: E385[br]EDTA[br]wapniowo-disodowy{value=10}
        • Koniec elementów należących do kategorii przeciwutleniacze[br]i regulatory[br]kwasowości{value=14}
        Koniec elementów należących do kategorii 300-399{value=16}
    • Nazwa kategorii: 400-499{value=16}
      • Elementy należące do kategorii 400-499
      • Nazwa kategorii: emulgatory,[br]środki spulchniające,[br]żelujące itp.
        • Elementy należące do kategorii emulgatory,[br]środki spulchniające,[br]żelujące itp.
        • Nazwa kategorii: E402[br]alginian[br]potasu{value=10}
        • Koniec elementów należących do kategorii emulgatory,[br]środki spulchniające,[br]żelujące itp.
        Koniec elementów należących do kategorii 400-499{value=16}
    • Nazwa kategorii: 500-599{value=16}
      • Elementy należące do kategorii 500-599
      • Nazwa kategorii: środki pomocnicze{value=14}
        • Elementy należące do kategorii środki pomocnicze
        • Nazwa kategorii: E515[br]siarczan(VI)[br]potasu{value=10}
        • Nazwa kategorii: E553b[br]uwodniony[br]krzemian magnezu{value=10}
        • Koniec elementów należących do kategorii środki pomocnicze{value=14}
        Koniec elementów należących do kategorii 500-599{value=16}
    • Nazwa kategorii: 600-699{value=16}
      • Elementy należące do kategorii 600-699
      • Nazwa kategorii: wznacniacze smaku{value=14}
        • Elementy należące do kategorii wznacniacze smaku
        • Nazwa kategorii: E628[br]guanylan[br]dipotasowy{value=10}
        • Nazwa kategorii: E622[br]glutaminian[br]monopotasowy{value=10}
        • Koniec elementów należących do kategorii wznacniacze smaku{value=14}
        Koniec elementów należących do kategorii 600-699{value=16}
    • Nazwa kategorii: 900-999{value=16}
      • Elementy należące do kategorii 900-999
      • Nazwa kategorii: środki słodzące{value=14}
        • Elementy należące do kategorii środki słodzące
        • Nazwa kategorii: E954[br]sacharynian[br]sodu{value=10}
        • Koniec elementów należących do kategorii środki słodzące{value=14}
        Koniec elementów należących do kategorii 900-999{value=16}
    • Nazwa kategorii: 1000-1099{value=16}
      • Elementy należące do kategorii 1000-1099
      • Nazwa kategorii: stabilizatory,[br]zagęstniki,[br]konserwanty{value=14}
      • Koniec elementów należących do kategorii 1000-1099{value=16}
      Koniec elementów należących do kategorii E{value=24}
Mapa myśli pt. Podział dodatków do żywności ze względu na numer.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1

Przykłady soli stosowanych w dodatkach do żywności:

RJpN0GPeumush
Węglan wapnia E170 Dobrze wpływa na ogólne samopoczucie człowieka, przeciwdziała stanom zapalnym w organizmie, np. węzłów chłonnych. Chroni także przed infekcjami ze strony układu oddechowego oraz nowotworami. Węglan wapnia bierze udział w przemianie materii i wpływa na kurczliwość mięśni. W małych dawkach w produktach spożywczych uznawany jest za nieszkodliwy, jednak nadmiar może powodować bóle brzucha bądź zaparcia. Zastosowanie: pieczywo, lody, ciasta i wyroby Na zdjęciu jest pokrojone na kawałki pieczywo różnego rodzaju.
Źródło: www.pixabay.com, licencja: domena publiczna
W dzisiejszych czasach należy sobie postawić pytanie: ile pieczywa jest w pieczywie?, Karmel amoniakalny E150c Barwnik brązowy i dodatek aromatyczny. Jest to substancja dopuszczona do stosowania na terenie Unii Europejskiej. Możliwe skutki nadużywania: nadpobudliwość, ujemny wpływ na funkcjonowanie wątroby, żołądka i bezpłodność. Stosowany w czekoladach, polewach, deserach i ciemnym pieczywie. Na zdjęciu na patyczkach znajdują się kulki oblane czekoladą. Niektóre są ozdobione posypką.
Źródło: www.commons.wikimedia.org, licencja: domena publiczna
Nadużywanie karmelu amoniakalnego stosowanego w czekoladach może powodować np. bezpłodność., Etanian (octan) potasu E261 Regulator kwasowości i konserwant. Nie wykazano negatywnego wpływu na zdrowie człowieka. Sugeruje się jedynie, aby unikały go osoby z niewydolnością nerek i chorobami serca. Zastosowanie: marynaty, sosy do sałaty, sos brązowy, sos owocowy. Na zdjęciu widoczna jest dłoń trzymająca ceramiczną miseczkę, z której wylewa się ciemny karmel do większej miski.
Źródło:www.pxhere.com, licencja: domena publiczna
Gotowe sosy zawierają dodatki do żywności., Siarczan(IV) sodu E221 Stosowany jako konserwant. Jest on rozkładany w wątrobie do nieszkodliwych siarczanów i wydalany wraz z moczem. Dopuszczalne dzienne spożycie: do 0,7 mg/kg masy ciała. Nadużywanie może skutkować: astmą, podrażnieniami żołądka, zmianami skórnymi. Może niszczyć witaminę B zawartą w żywności. Stosowany w krojonych i suszonych owocach czy owocowych nadzieniach do ciast. Na zdjęciu w miskach są różne rodzaje suszonych owoców.
Źródło: www.pixabay.com, licencja: domena publiczna
Kupując suszone owoce konsumenci powinni sprawdzać jakie substancje są do nich dodawane., Fosforan(V) wapnia E341c Fosforany to sole niezbędne w organizmie, uznawane za nieszkodliwe w produktach spożywczych. Dodawane są do żywności głównie, by przedłużyć jej termin przydatności do spożycia, ale również w celu wiązania wody podczas obróbki termicznej, co powoduje zwiększenie masy końcowej produktu. Muszą na nie uważać jednak alergicy, ponieważ mogą powodować podrażnienia skóry i oczu. Są stosowane w produktach mącznych, w mleku w proszku czy w odżywkach dla sportowców. Na zdjęciu łyżka, na której znajduje się biały proszek.
Źródło: www.pixabay.com, licencja: domena publiczna
Mleko w proszku może zawierać fosforan(V) wapnia E341c., EDTA wapniowo-disodowy E385 Ten konserwant pełni rolę przeciwutleniacza, dzięki czemu zwiększa trwałość produktów spożywczych. Jeśli jest stosowany zgodnie z zaleceniami, nie ma skutków ubocznych (dopuszczalne dzienne spożycie: maksymalnie 2,5 mgkg masy ciała). Długotrwałe nadmierne spożywanie może prowadzić do niedoboru metali w organizmie (żelaza). Może powodować: dolegliwości jelitowe, uszkodzenia nerek, zakłócenie równowagi mineralnej. Zastosowanie w dressingach, margarynach, produktach do smarowania pieczywa oraz w napojach bezalkoholowych. Ilustracja przedstawia wzór EDTA. Zbudowany jest między innymi z dwóch atomów azotu połączonych ze sobą krótkim łańcuchem w kształcie zygzaka. Każdy atom azotu na górze i na dole łączy się z atomem węgla, a ten łączy się z grupą COOH.Wzór strukturalny EDTA. Licencja domena publiczna. Źródło: wikipedia.org.
Dolegliwości układu pokarmowego mogą być wynikiem spożywania żywności z dużą ilością dodatków., Alginian potasu E402 Zagęstnik, substancja żelująca. Efekty uboczne są nieznane przy normalnym stosowaniu; wytwarzany jest z wodorostów rodziny Phaeophyceae (Macrocystis pyrifera, Laminaria digitata, L. cloustoni, Ascophyllum nodosum) w USA i Wielkiej Brytanii. Ma zastosowanie w jogurtach, budyniach w proszku i lodach. Na ilustracji jest wzór strukturalny. Zbudowany jest między innymi z dwóch sześcioczłonowych pierścieni, sześciu grup OH, dwóch kationów potasu. Pierścienie połączone są za pośrednictwem atomu tlenu.Wzór strukturalny alginianu potasu. Licencja CC BY 3.0. Źródło: GroMar Sp. z o.o..
Konsystencje produktów takich jak np. jogurty, budynie czy lody wynikają z dodawania do nich alginianu potasu., Siarczan(VI) potasu E515 Regulator kwasowości, w małych ilościach uznawany za nieszkodliwy w produktach spożywczych. Duże dawki mogą spowodować krwawienie żołądkowo – jelitowe. Jest substytutem soli kuchennej o niskiej zawartości jonów sodu. Stosowany w przemyśle piwowarskim. Na zdjęciu na leżącej drewnianej beczce stoi kieliszek z jasnobrązowym trunkiem.
Źródło: www.pxhere.com, licencja: domena publiczna
Również produkcja napojów jest związana ze stosowaniem dodatków do żywności., Uwodniony krzemian magnezu (Talk) E553b Jest substancją o funkcji przeciwzbrylającej. Obojętny dla organizmu. Po wchłonięciu zostaje wydalony przez nerki bez zauważalnego wpływu na organizm. Przedawkowanie może powodować kaszel, problemy z oddychaniem, wymioty, problemy żołądkowe. Stosowany w produktach zbożowych (także ryżu), czekoladzie, lukrze, kluskach, solach, mieszankach przypraw. Na zdjęciu biały proszek oraz dwa zbite kawałki talku na dużej tacy. Wokół ludzie przyglądający się proszkowi. Jedna z osób opowiada o talku. Niektóre dodatki do żywności mogą powodować nowotwory, głównie żołądka., Guanylan dipotasowy E628 Wzmacniacz smaku i zapachu; substancja dodawana do sosów w proszku, przypraw sypkich, sosu sojowego, koncentratów spożywczych, wędlin, konserw mięsnych oraz produktów o obniżonej zawartości soli kuchennej. Uznawany jest za nieszkodliwy w zastosowaniach spożywczych. Powinny go unikać osoby z dną moczanową lub kamieniami nerkowymi. Ilustracja przedstawia rozbudowany wzór strukturalny. Zbudowany jest między innymi z sześcioczłonowego pierścienia z dwoma wiązaniami podwójnymi. Zbudowany jest między innymi z atomu azotu i grupy NH oraz NH2, dwóch pięcioczłonowych pierścieni, atomu fosforu połączonego z czterema atomami tlenu i dwóch kationów potasu. Wzór strukturalny guanylanu dipotasowego. Licencja domena publiczna. Źródło: wikipedia.org.
Wzmacniacz smaku i zapachu jakim jest E628 dodawany jest np. do przypraw sypkich, koncentratów spożywczych czy produktów o obniżonej zawartości soli., Glutaminian monopotasowy E622 Wzmacniacz smaku i zapachu. W organizmie występuje glutaminian, który jest jednym z najważniejszych neuroprzekaźników w mózgu. Dostarczanie sztucznego powoduje, że stężenie neuroprzekaźnika wzrasta i dochodzi do nadmiernego pobudzenia neuronów. Przedawkowanie może spowodować skurcze oskrzeli, palpitacje serca, poirytowanie, depresję, nieostrość widzenia, zawroty głowy. Stosowany jest w mięsach, daniach kuchni chińskiej, żywności gotowej typu zupki z proszku, sosy, chipsy, przekąski słone. Na ilustracji jest wzór strukturalny. Łańcuch główny ma kształt zygzaka. Połączony jest między innymi z grupą >OH, NH3. We wzorze jest także kation potasu.Wzór strukturalny glutaminianu monopotasowego. Licencja domena publiczna. Źródło: wikipedia.org.
Stosowanie dużej ilości dodatków do żywności może powodować pogorszenie naszego samopoczucia, a w skrajnych przypadkach depresję. Zdjęcie przedstawia chipsy. Mają postać cienkich, okrągłych plasterków.
Źródło: www.pixy.org, licencja: domena publiczna, Sacharynian sodu (sacharyna) E954 Stosowany w dietetycznych napojach bezalkoholowych i substytutach cukru. Obecne przepisy unijne dopuszczają jego użycie do poprawienia smaku poszczególnych produktów spożywczych. Światowa Organizacja Zdrowia ustaliła maksymalną dawkę dziennego spożycia na 2,5 mgkg ciała. Skutkiem nadużywania mogą być pokrzywka, świąd, egzema, mdłości, biegunka. Niektóre badania sugerują działanie mutagenny i kancerogenny. Na zdjęciu znajduje się filiżanka z herbatą. Filiżanka stoi na stole. Obok niej metalowa łyżka ze zmieloną kawą oraz małe, okrągłe tabletki – to sacharyna.
Źródło: Heike Rau dostępny w internecie: fotolia.com, licencja: CC BY - SA 3.0
Nadużywanie niektórych dodatków może wykazywać działanie mutagenne i kancerogenne.

Tak duże zapotrzebowanie na żywność powoduje zwiększanie ilości dodatków do żywności stosowanych przez producentów. Wybierając produkty bardziej przetworzone, przyswajamy także więcej tych substancji chemicznych. Zastanów się nad swoimi wyborami konsumenckimi i nawykami żywieniowymi i pamiętaj o słynnej maksymie Paracelsusa: cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną (łac. Dosis facit venenum).

R1AvCETc6RLIW
Paracelsus żył na przełomie <math aria‑label="piętnastym">XV i <math aria‑label="szesnastym">XVI wieku. Był lekarzem i przyrodnikiem. Zwany jest ojcem medycyny nowożytnej. Zapoczątkował i znacznie rozpowszechnił ideę jatrochemii, a ponieważ badał właściwości toksyczne związków chemicznych uznaje się go za ojca toksykologii.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Słownik

depresja
depresja

według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest wiodącą przyczyną niesprawności i niezdolności do pracy na świecie oraz najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym. Choruje na nią w ciągu całego życia kilkanaście procent populacji osób dorosłych

związek kancerogenny
związek kancerogenny

taki związek, który zwiększa ryzyko powstawania chorób nowotworowych; rakotwórczy

konsument
konsument

(łac. consumens), w ekonomii osoba nabywająca od przedsiębiorcy towar lub usługę. Nie istnieje uniwersalna prawna definicja konsumenta. W polskim prawie pojęcie konsumenta zostało zdefiniowane w kodeksie cywilnym jako „osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”

przeciwutleniacze
przeciwutleniacze

(antyoksydanty, antyutleniacze) grupa związków chemicznych, które same występując w małych stężeniach (w porównaniu z substancją podlegającą utlenianiu), wstrzymują lub opóźniają proces utleniania tej substancji

sole
sole

sole jonowe zawierające w cząsteczce kationy metalu (lub NH4+) i aniony reszty kwasowej

jatrochemia
jatrochemia

(pierwszy człon nazwy pochodzi greki iatrós – lekarz), kierunek panujący w alchemii lekarskiej, mówiący, że głównym jej zadaniem jest odkrywanie właściwości leczniczych związków chemicznych. Paracelsus (główny jej propagator) wprowadził do lecznictwa alkohol, sole arsenu, miedzi, ołowiu i srebra

toksykologia
toksykologia

zajmuje się badaniem własności czynników toksycznych (trujących) i negatywnymi skutkami ich oddziaływania na organizmy

Bibliografia

www.aptekagemini.pl/poradnik/zdrowie/wapn‑weglan‑wapnia‑jakie‑ma‑znaczenie‑dla‑zdrowia/ https://dietetycy.org.pl/e-cos-jest-zywnosci/

www..food‑info.net/pl/e/e221.htm http://www.food-info.net/pl/e/e341.htm

www.food‑info.net/pl/e/e402.htm

www.czytamyetykiety.pl/aplikacja/

www.ec.europa.eu/assets/near/neighbourhood‑enlargement/ccvista/pl/31994l0036‑pl.doc

www.kosmos.icm.edu.pl/PDF/2016/543.pdf

www.pl.wikipedia.org/wiki/Przeciwutleniacze

www.softonet.pl/publikacje/rzuty_okiem/E‑food‑czy.na.pewno.wiesz.co.jesz.Mobilna.aplikacja.Ci.to.podpowie,141

www.nik.gov.pl/aktualnosci/dodatki‑do‑zywnosci‑nieszkodliwe‑czy‑niebezpiecznie‑naduzywane‑panel‑ekspertow.html

www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/69882,depresja

www.vitalia.pl/ch_add,4,0_Talk.html

www.vitalia.pl/ch_add,282,0_Glutaminian‑potasu.html

Statham B., E213 Tabele dodatków i składników chemicznych, czyli co jesz i czym się smarujesz, Wydawnictwo RM, Warszawa 2006;