Biografia

Tło historyczne

R1atcrkdcFaPY1

Ilustracja przedstawia witraż, na którym widnieje postać mężczyzny w biskupich szatach, trzymającego pod pachą księgę. W drugiej ręce trzyma laskę opata. Na głowie ma nakrycie biskupie, wokół widnieje aureola. U dołu witrażu widnieje napis: Robert Crostete Bp. 1235.

Okres XIII w. charakteryzował się z jednej strony ukształtowaniem klasycznej scholastyki, związanej z powstaniem i rozwojem uniwersytetów, z drugiej zaś skierowaniem zainteresowań badawczych na doświadczenie i eksperyment. Dominowały wielkie syntezy scholastyczne, oparte na próbie ustalenia relacji pomiędzy teologią – najwyższą nauką i filozofią – a wiedzą o świecie. W tym kontekście odznaczają się przede wszystkim, oparte na arystotelizmie, dokonania mistrzów uniwersytetu paryskiego: Alberta Wielkiego i Tomasza z Akwinu. Pozostająca nieco w cieniu szkoła w Oksfordzie wytworzyła wszakże specyficzne środowisko naukowców, którzy pozostając pod wpływem arabskich osiągnięć w dziedzinie matematyki i optyki, zaczęli zwracać większą uwagę na rolę matematyki i doświadczenia w badaniu świata przyrody. Bez znajomości matematyki i geometrii nie można więc poznać przyrody, świat posiada bowiem matematyczny wymiar. Poglądy te rozwijał kanclerz zakonu franciszkańskiego św. Bonawentura, dodatkowo wprowadzając augustyńską koncepcję iluminacji i ludzkiej podmiotowości jako podstawowy punkt odniesienia w relacji człowiek – świat. W późniejszym okresie z tego nurtu wywodzą się dwaj wielcy myśliciele franciszkańscy XIV w.: metafizyk Jan Duns Szkot i nominalista Wilhelm Ockham.

Poglądy

Idea powszechnego chrześcijaństwa

Ostatecznym ukoronowaniem takiej wiedzy staje się reforma najwyższych instytucji społecznych – państwa i Kościoła. Zadanie to zostaje ujęte przez Bacona w trzech głównych punktach: reforma podstaw kierowania Kościołem, organizacja powszechnej społeczności wiernych, ochrona granic owej społeczności. Dochodzi zatem do reinterpretacji znaczenia społeczności wiernych, która przekształca się z augustyńskiego civitas Dei ( św. Augustyn) w christianitaschristianitaschristianitas, czyli ogół wszystkich wiernych w Kościele. W tym świetle wszelkie nauki stają się potrzebne i wykazują wartość tylko w odniesieniu do christianitas, same z siebie nie mają sensu, nie niosą żadnego pożytku. Sensowność nadaje im dopiero objawienie. Nauka polega zatem na ustawicznym odkrywaniu na nowo tego, co już raz zostało odkryte. W dziejach następują po sobie kolejne epoki wiedzy i niewiedzy, a ich odkrycie należy do najważniejszych zadań.

Decydująca rola w tym względzie przypisana jest wyjątkowym ludziom, którzy są w stanie przyswoić sobie całe dzieje i tym samym posiąść mądrość. Powinni oni następnie przejąć przywództwo, dla budowy nowego, opartego na powszechnej szczęśliwości i sprawiedliwości społeczeństwa. Według tych utopijnych i idealistycznych planów winno być to społeczeństwo chrześcijańskie, na czele którego stoi zreformowany Kościół powszechny, zasadniczo odmienny od skorumpowanego Kościoła rzymskiego. Pozostawał więc Bacon zwolennikiem dominacji Kościoła na czele z papieżem. Przywództwo papieża miało być przywództwem nowego typu, opartym na władzy absolutnej, jednak nie na dotychczasowych warunkach. Papież nie będzie bowiem reprezentantem władzy ziemskiej, lecz boskiej. Dlatego zasiadanie na stolicy Piotrowej nie może być uzależnione od jakichkolwiek doczesnych warunków, a winno opierać się na mądrości i wiedzy, ponieważ tylko dzięki temu papież będzie miał możliwość realizacji podstawowego zadania władcy – szczęścia swoich poddanych. Priorytetowym zadaniem i ostatecznym celem staje się zatem realizacja Królestwa Bożego na ziemi, pod rządami papiestwa. Będzie to czas, w którym wszyscy ludzie wszelkich wyznań zjednoczą się, przyjmując prawdziwą wiarę Chrystusa. Zapanuje powszechny pokój, nastąpi koniec wszelkich wojen i sporów religijnych. Powszechnym państwem chrześcijańskim rządzić będą reguły i prawa nauki, podstawą której jest doświadczenie i rozum.

Faktyczną władzę w takim państwie powinna sprawować warstwa kapłanów, równocześnie reprezentująca najwybitniejszy poziom naukowy. Najwyższym władcą pozostanie papież, w nim będzie skupiona pełnia władzy świeckiej i duchownej. Kierując się takim ideałem zwalczał Bacon wszelkiego rodzaju separatyzmy, w tym przede wszystkim narodowy, jako główne zagrożenie dla uniwersalnej wspólnoty chrześcijańskiej. Potępiał także, wynikające z separatyzmu narodowego, różnicowanie się prawodawstwa świeckiego, zagrażało to bowiem uniwersalności prawa, a tym samym podważało jedność wspólnoty. Krytyka Bacona nie ograniczała się tylko do czynnika świeckiego. Jako promotor teocentryzmu stawiał takie warunki, które faktycznie uderzały w Kościół, wskazując niezrealizowane przez niego cele. Bacon reprezentował więc wielki optymizm w zakresie zdolności człowieka i możliwości przebudowy życia społecznego. Był to ideał racjonalistyczny i scjentystyczny, promujący zainteresowania poznawcze i dający silny impuls rozwojowi nauk. Można widzieć w Baconie propagatora ideału humanistycznego, zwracającego się do wszystkich ludzi bez różnicy. Ideał ów upatrywał on we właściwym i powszechnym panowaniu chrześcijaństwa. Do tego niezbędna jest jednak gruntowna reforma obejmująca także życie religijne, co przyłączało Bacona do grona krytyków aktualnego stanu wiary i Kościoła.

Nawiązania

R13g3bh1qROgs1

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Ubrany jest w kapelusz, spod którego wystają ciemne loki. Ma mały zarost. Szyję oplata mu duży karbowany kołnierz, ubrany jest w płaszcz z bufiastymi i zdobionymi rękawami.

Pomimo wielkiej oryginalności myśli bezpośredni wpływ Bacona nie był duży. Najważniejszą tendencją, częściowo wpisującą się w postulaty Bacona, była idea nowego przyrodoznawstwa, opartego na rozwoju matematyki i decydującej roli doświadczenia w badaniach nad naturą. Pozostawała ona w skrajnej opozycji do fizyki arystotelesowskiej. W tym kontekście do Rogera nawiązuje jego imiennik Francis Bacon poprzez swoje dzieło Novum Organum. Należy wskazać także na cały nurt rozwojowy szkoły w Oxfordzie i myśli brytyjskiej (szczególnie empiryzmu). Wiele elementów doktryny Bacona można odnaleźć np. w epistemologicznym sceptycyzmie D. Hume’a. Myśl społeczno‑polityczna Bacona nie odegrała wielkiej roli i pozostała nieznana aż do pierwszego wydania dzieła Opus Maius w roku 1733.

Oponenci

Do największych krytyków Bacona zaliczali się myśliciele środowiska paryskiego związani z takimi filozofami jak Albert Wielki i Tomasz z Akwinu. Poglądy Bacona zostały potępione przez zwierzchników zakonu franciszkańskiego, na czele z Generałem Zakonu Jerzym z Ascoli, późniejszym papieżem Mikołajem IV. Krytyka wychodziła także ze strony arcybiskupa Paryża Stefana Tempiera. Przypuszcza się, że niektóre tezy potępienia z 1277 roku wymierzone były przeciwko poglądom Rogera Bacona.

Słownik