Pierwsze lata tuż po II wojnie światowej charakteryzowały się eksplozją twórczości niezwykle barwnej, odstającej od schematów, nowoczesnej. Trudno się temu dziwić. Nie tylko zwykli ludzie, lecz także artyści musieli odreagować koszmar wojny. Działo się tak – zupełnie niezależnie – zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w dotkniętej bezpośrednio tragedią Polsce.

Twórcy nowych, czasem zupełnie rewolucyjnych sposobów tworzenia literatury i sztuki korzystali z języka ulicy, plakatu, kolażu, a nawet fragmentarycznego i absurdalnego w swej wymowie komunikatu językowego, który przypominał bełkot. Wszystko po to, aby z jednej strony ukazać utratę znaczenia wartości wielkich idei po II wojnie światowej, a z drugiej nadać życie temu, co zwykłe, pozornie zużyte i niepotrzebne. Dodatkowo pop‑artpop‑artpop‑art dowartościował reklamę oraz przedmioty codziennego użytku, aby ujawnić toczący nowoczesne społeczeństwo konsumpcjonizm, a także związaną z nim nadprodukcję rzeczy trafiających zbyt szybko do śmietnika. Artyści zadawali sobie pytanie: czy śmieci, jakie po sobie pozostawiamy, nie mówią czegoś ważnego o naszej kondycji, o tym, jak zmieniło się nasze postrzeganie świata, a wreszcie - jak wiele jest wokół nas martwej materii, której nie potrafimy już nadać duchowe czy symboliczne znaczenie?

Andy Warhol

R1eEfkAmQD1yL1

Zdjęcie przedstawia wysoką, kilkupiętrową kamienicę. Jest ukazana z dołu w górę. Jej okna są wysokie. Parter kamienicy ma ozdobny fronton z napisem Decker Building. Pod napisem duża, przeszklona witryna.

Andy Warhol zaczynał jak zdolny rysownik. Tworzył głównie reklamy i to one uczyniły go sławnym w kręgach artystycznej bohemy Nowego Jorku. Nie było więc dla wielbicieli jego sztuki niczym szokującym, że zaczął przenosić te tematy na swoje dzieła sztuki. W założonym przez siebie atelier sztuki nazywanym The Factory malował seriami ogromne obrazy puszek po coca‑coli, lodówek, papierosów czy butów. W pewnym momencie zaczął tworzyć portrety ikonicznych postaci popkultury, takich jak Marilyn Monroe czy James Dean. Doprowadziło to do swoistej mody wśród gwiazd popu. Każdy chciał mieć swój portret zrobiony przez Andy Warhola. Specjalnie używamy słowa „zrobiony”. Warhol nie stosował klasycznych technik malarskich – nie malował na zagruntowanym płótnie, pędzlem i olejnymi farbami. Nie miał w sobie nic z renesansowego mistrza.

Proces twórczy

Pierwszym etapem tworzenia obrazu były zdjęcia, które Warhol wykonywał polaroidem. Takich zdjęć powstawały setki. Dopiero z nich wybierał pasujące mu ujęcie. Następnie współpracownicy Warhola drukowali wybrany polaroid w technice sitodruku. Ostatnim etapem było podmalowywanie obrazu przez Warhola. Dziś wielu artystów wizualnych korzysta z takich technik, jednakże w latach 50. XX w. Warhol był absolutnym prekursorem.

Przyjrzyjmy się teraz samemu procesowi twórczemu. Jego pierwszym etapem jest wybranie obiektu malarskiego, zwykłego przedmiotu. Może to być na przykład puszka zupy pomidorowej. Dlaczego artysta wybiera coś tak banalnego? Bo jest to zwykłe i uniwersalne. Każdy zna puszkę coca‑coli, każdy znał – przynajmniej w zachodnim świecie – puszkę zupy Campbell’s.

Miron Białoszewski

RK0W5YaQlYzHp

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę, który stoi w pomieszczeniu na tle płachty z płótna. Mężczyzna ma pociągłą twarz, lekko otwarte usta, krótkie, rzadkie włosy. Ubrany jest w koszulę i spodnie. Przed mężczyzną stoi pionowo podstawa szafy.

W podobny sposób działał nieco starszy od Andy’ego Warhola Miron Białoszewski. Oczywistą różnicą jest to, że Białoszewski był wielkim poetą – Warhol co prawda pisał książki, a właściwie je dyktował, jednakże nie mają one takiego ciężaru gatunkowego jak jego prace malarskie. Białoszewski, oprócz pisania wierszy i prozy, zajmował się teatrem. Tutaj pojawia się pierwsze – chociaż musimy zaznaczyć, że odległe – podobieństwo między artystami. Jak wspomnieliśmy wyżej, studio artystyczne Warhola The Factory było swego rodzaju komuną artystyczną, jedną z wielu w Nowym Jorku. Warhol tam malował, robił zdjęcia, imprezował i żył, otoczony kręgiem barwnych przyjaciół. Podobnie było z Białoszewskim. Trudno sobie wyobrazić artystowską komunę w siermiężnej Warszawie w czasach komunizmu, a jednak tak było.

Proces literacki

W zasadzie sam proces tworzenia obrazów przez Warhola moglibyśmy uznać za rodzaj przedstawienia teatralnego, tak samo jak obsesje artysty na punkcie nieustannego dokumentowania przejawów codziennej egzystencji. To ostatnie spotykamy też u Mirona Białoszewskiego, szczególnie w wierszach i tekstach prozatorskich z późnego okresu jego twórczości. Białoszewski tworzy wiersze ze strzępków zasłyszanych rozmów, błysków, rodzajowych obrazków. Oczywiście całą tę codzienność przekształca na swój sposób, absolutnie indywidualny i jednostkowy. Pożywką dla tej twórczości jest zwykłość i codzienność, tak samo zresztą jak dla Warhola.

Słownik