Przeczytaj
Literatura rzymska
Literatura rzymska rozwijała się pod wpływem piśmiennictwa greckiego, pisano jednak po łacinie. Najstarsze zachowane dzieła pochodzą z końca IV w. p.n.e. (kalendarz rzymski wydany w 304 r. p.n.e.). Rozkwit literatury przypadł na I w. p.n.e. Działali wtedy najwybitniejsi poeci: Wergiliusz (Publiusz Wergiliusz Maro) i Horacy (Kwintus Horacjusz Flakkus), otoczeni opieką Oktawiana Augusta i protektora artystów – Mecenasa. Wergiliusz poza sielankamisielankami (Bukoliki) napisał wzorowany na Odysei Homera eposepos Eneida, opisujący dzieje pochodzącego z Troi Eneasza, który miał być legendarnym protoplastą Rzymian. Horacy znany był natomiast z poezji lirycznej, pozostawił m.in. zbiór Pieśni (Carmina), a wśród nich słynne Exegi monumentum, a także Listy, czyli wierszowane wypowiedzi, spośród których warto przywołać List do Pizonów, przedstawiający zasady twórczości poetyckiej.
Trzecim wielkim poetą tego okresu był znany głównie z poezji miłosnej Owidiusz, a właściwie Publiusz Owidiusz Nazo (Sztuka kochania, Metamorfozy). Uważa się go również za wybitnego twórcę elegiielegii.
Rozwijała się także proza: dzieła o charakterze moralizatorskim tworzył Marek Porcjusz Katon (O obyczajach, Wskazówki dla syna), wspaniałe pamiętniki napisał Juliusz Cezar (O wojnie galijskiej, O wojnie domowej), a prawnik, polityk i największy rzymski mówca Marek Tuliusz Cycero pozostawił po sobie mowy sądowe i polityczne, pisma filozoficzne oraz listy.
Filozofia i historiografia w starożytnym Rzymie
Filozofia w Rzymie rozwijała się słabiej niż w Grecji. Najsilniejsza była szkoła stoickastoicka; duże znaczenie miał także epikureizmepikureizm, zwany w Rzymie lukrecjanizmem. Jego przedstawiciel – poeta i filozof Lukrecjusz – w poemacie O naturze wszechrzeczy zawarł wizję świata, który powstał przez łączenie się atomów i jako taki nie wymaga ingerencji bogów.
Jednym z najwybitniejszych filozofów rzymskich był żyjący w I w. n.e. Lucjusz Seneka (O łagodności, O szczęśliwym życiu), wychowawca późniejszego cesarza Nerona. Uczył, że żyć szczęśliwie można tylko w zgodzie z naturą, zachowując jednocześnie spokój i pogodę ducha w obliczu zła i dobra. Jego filozofia wywarła znaczący wpływ na chrześcijaństwo.
W Rzymie bardzo dobrze rozwinęła się historiografiahistoriografia. Wojny punickie opisał grecki niewolnik Scypiona Afrykańskiego – Polibiusz. Warron, żyjący w I w. p.n.e., opisał najstarsze dzieje Italii, natomiast historię Rzymu od założenia miasta do początków I w. n.e. spisał najwybitniejszy historyk tego okresu – Tytus Liwiusz. Z epoki cesarstwa na uwagę zasługują Tacyt (Dzieje i Roczniki), autor żywotów cesarzy z I w. n.e. Swetoniusz oraz Plutarch, grecki biograf sławnych Greków i Rzymian. Cennym źródłem informacji o czasach wojen domowych jest Historia Rzymu Appiana z Aleksandrii. Ostatnim wybitnym historykiem antycznego Rzymu był Ammianus Marcellinus z Antiochii, którego Dzieje (tylko częściowo zachowane) obejmowały okres od II do IV w. n.e.
Prawo rzymskie
Najważniejszy dorobek kultury rzymskiej stanowił rozwój prawa, które wywodziło się z norm zwyczajowych. Żadne inne ludy nie stworzyły w starożytności tak rozbudowanego systemu regulującego życie polityczne i prywatne obywateli. Prawo publiczne odnosiło się do instytucji państwa kierujących się w swych działaniach dobrem ogółu. Prawo prywatne natomiast określało zakres wolności i zobowiązań obywatela oraz zajmowało się sprawami majątkowymi.
Podstawą ustawodawstwa republiki było stworzone w V w. p.n.e. prawo XII tablic, wyznaczające granice obowiązków i uprawnień patrycjuszypatrycjuszy i plebejuszyplebejuszy. Zgodnie z nim to obywatele decydowali na zgromadzeniach ludowych o nowych prawach i wyborze urzędników. Ustawy musiały uzyskać akceptację senatu. Duży wpływ na ustawodawstwo mieli pretorzypretorzy, którzy objaśniali i poprawiali istniejące przepisy. Znajomość prawa była podstawowym instrumentem uprawiania polityki. Za czasów cesarstwa głównym źródłem prawa był władca. On też był ostateczną instancją w rozstrzyganiu kwestii prawnych. W okresie późnego cesarstwa jakość tworzonego prawa znacznie się obniżyła.
Rzymianom zawdzięczamy uogólnienia przepisów prawnych, które tworzyli, wychodząc od rozstrzygania konkretnych przypadków (kazusów)kazusów). Byli też autorami składających się na pojęcie praworządności ogólnych zasad prawnych, obowiązujących do dziś (zobacz poniższą ilustrację interaktywną). Zbiory konkretnych rozstrzygnięć, komentarze i podręczniki rzymskich prawników odegrały ogromną rolę w kształtowaniu się systemów prawnych Europy aż po wiek XIX.
Przypomnij sobie łacińskie sentencje dotyczące prawa i sprawdź, czy znajdują się wśród tu wymienionych.
Słownik
zwana też bukoliką lub pasterką, utwór poetycki przedstawiający w wyidealizowany sposób uroki życia wiejskiego z jego spokojem i beztroską
(gr., słowo, opowieść, pieśń; stosowane jest też określenie „epopeja”) najstarszy z gatunków epiki, dłuższy utwór, zwykle wierszowany, którego tematem są dzieje bohaterów narodowych na tle ważnych wydarzeń historycznych
(łac. elegeia, z gr. elegos – pieśń żałobna) w starożytnej poezji gatunek z pogranicza epiki i liryki, wywodzący się z pieśni żałobnej, choć wyróżnia się też elegie miłosne, biesiadne czy wojenne; utwór refleksyjny, utrzymany w tonie rozważania, skargi lub rozpamiętywania
grecka szkoła filozoficzna założona w Atenach pod koniec IV w. p.n.e. przez Zenona z Kition, istniejąca w Cesarstwie Rzymskim do III w.; stoicy uznawali, że szczęście daje człowiekowi tylko cnota, rozumiana jako właściwe nastawienie i walory wewnętrzne, gdyż pozwala ona uniezależnić się od wszelkich okoliczności, zapewnia spokój wewnętrzny i uczy żyć zgodnie z rozumem i naturą
zapoczątkowany przez Epikura prąd filozoficzno‑etyczny, którego wyznawcy uznawali za cel życia indywidualne szczęście i brak cierpień, a filozofia miała być środkiem do osiągnięcia tego stanu
(z gr. historia – badanie, informacja, opowiadanie + graphein – rysować, pisać) całokształt pracy wszystkich historyków w postaci piśmiennictwa historycznego
uprzywilejowana, wyższa warstwa społeczeństwa Rzymu w czasach monarchii i republiki
niższa klasa społeczeństwa rzymskiego w czasach monarchii i republiki; najprawdopodobniej wywodziła się z ludności podbitej, a z czasem zrównana została w prawach politycznych z patrycjuszami
wyższy urzędnik starożytnego Rzymu zajmujący się bezpieczeństwem i sądownictwem, mianujący prefektów posiadających w danym mieście władzę sądowniczą i porządkową
(z łac. casus – przypadek) fakt pociągający za sobą konkretne skutki prawne
Słowa kluczowe
filozofia rzymska, literatura rzymska, prawo rzymskie, prawo XII tablic, historiografia, Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Cycero, Seneka, Tacyt, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
S. Stabryła, Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2007.
Historia kultury. Wybór tekstów źródłowych, t. 1, Starożytność, Gdańsk 1979.
L. Owczarek, Rzym od czasów najdawniejszych do upadku republiki. Teksty źródłowe do ćwiczeń z historii starożytnej, Kielce 1979.
L. Winniczuk, Kobiety świata antycznego, Warszawa 1973.
J. Klimiński, B. Sztumska, Historia filozofii. Wybór tekstów źródłowych, Bydgoszcz 1990.
A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne. Starożytność, średniowiecze, Koszalin 1977.