Nauki geograficzne, których przedmiotem badań jest środowisko przyrodnicze oraz działalność człowieka, często korzystają z wizualizacji informacji geograficznych. Zgodnie z powiedzeniem „Jeden obraz potrafi zastąpić tysiąc słów, jedno słowo stworzyć tysiące obrazów”, w tradycyjnych podręcznikach oraz ich elektronicznych odpowiednikach obrazy, rysunki, wykresy odgrywają ogromną rolę. Korzystając z pośrednich źródeł informacji, z pewnością spotkasz się z wieloma z tych form.
Mapa
R1UD8gtjQoNdf
Mapa jest jednym z podstawowych form przekazu informacji geograficznej będącym graficznym obrazem powierzchni Ziemi, innego ciała niebieskiego lub nieba na płaszczyźnie. Mapa jest obrazem zmniejszonym w sposób matematyczny, uogólniony i umowny. Za najstarszą mapę na świecie uznaje się odkrytą na północy Hiszpanii płytkę z piaskowca sprzed 13 600 lat. Więcej informacji na temat map można uzyskać m.in. w następujących materiałach:
Rysunki perspektywiczne widoków lub panoram to starsze wersje dzisiejszych fotografii krajobrazowych. W przeszłości, kiedy techniki fotografii były mniej zaawansowane niż współcześnie, a jakość wydruku gorsza, rysunki perspektywiczne były spotykane znacznie częściej. W przeciwieństwie do fotografii, rysunki są bardziej uproszczone, ale przez to naszą uwaga skupiają na konkretach, pomijając inne, rozpraszające elementy. Rysunki perspektywiczne z dodatkowymi informacjami, np. dotyczącymi nazw narysowanych obiektów, są często wykorzystywane w przewodnikach turystycznych oraz umieszczane w punktach widokowych, dzięki czemu turyści mogą w łatwy sposób zidentyfikować poszczególne szczyty, doliny i przełęcze.
RHpIULTvGhQp6
R9Djx9K0TdVuY
Profile topograficzne (hipsometryczny)
Profil topograficzny to wykres, na którym na osi poziomej przedstawiono odległość wzdłuż przeprowadzonej na mapie linii, a na osi pionowej – wysokości bezwzględne. Jeśli profil topograficzny rysowany jest na podstawie konkretnej mapy, skala osi poziomej odpowiada zazwyczaj skali głównej mapy. Na osi pionowej przedstawia się natomiast wysokości w metrach nad poziomem morza. Również w tym wypadku musimy zastosować skalę. Ustalenie skali osi pionowej jest zadaniem trudniejszym i wymaga zwykle pewnego doświadczenia osoby wykonującej profil. Skala musi być dobrana do przestawianego terenu, inna dla obszarów górskich, a inna dla terenów nizinnych. Niewłaściwa skala pionowa spowoduje, że przekrój topograficzny będzie „tracił” lub przeciwnie „przerysowywał” szczegóły ukształtowania terenu.
Profil jest graficznym obrazem rzeźby terenu, łatwiejszym do interpretacji niż rysunek poziomicowy wykonany na płaskiej powierzchni mapy. Profile topograficzne uzupełniają metodę poziomicową stosowaną do przedstawiania rzeźby terenu. Na podstawie profilu topograficznego możemy odczytać wysokości bezwzględne oraz łatwo obliczyć wysokości względne czy stromość stoków.
Profile terenu mają praktyczne zastosowanie np. podczas planowania trasy wycieczki, zwłaszcza po terenach, gdzie występują duże różnice wysokości względnych.
R1UJL8H7q4FaJ
R14TrfgdIt12U
Polecenie 1
Korzystając z portalu Mapa turystyczna (https://mapa-turystyczna.pl) zaplanuj wycieczkę górską. Po wybraniu początku oraz końca trasy, wybierz przycisk „Profil wysokości”, a program wykona profil terenu wzdłuż wskazanej trasy. Odczytaj z profilu topograficznego i zapisz:
wysokość bezwzględną punków początkowego i końcowego,
wysokość najwyższego punktu na wybranej trasie,
maksymalną różnicę wysokości jaką pokonasz podczas marszu.
Na podstawie dostępnych źródeł wskaż różnice między profilami topograficznymi i przekrojami geologicznymi/glebowymi.
Po wykonaniu profilu topograficznego możemy uzupełnić go dodatkowymi informacjami. Naniesione na wykres informacje dotyczące np. typów roślinności występującej na obszarze, sposobów użytkowania ziemi, pozwalają na przedstawienie zależności pomiędzy ukształtowaniem terenu a innymi cechami środowiska przyrodniczego. Taki profil nazywamy wówczas profilem kauzalnymprofil kauzalny profilem kauzalnym.
Przekroje geologiczne i glebowe
Na wykonanym profilu terenu możemy również umieścić informacje dotyczące budowy geologicznej, rodzajów skał oraz struktur geologicznych. Taki rodzaj wykresu nazywamy wówczas przekrojem geologicznym. Na podstawie przekrojów geologicznych można określić wydarzenia, które miały miejsce w minionych okresach i erach geologicznych. Ważnych informacji dostarczają np. rodzaje skał budujących teren: występowanie wapieni świadczy o obecności w przeszłości morza, a pokłady gliny zwałowej potwierdzają występowanie zlodowaceń. Również ułożenie warstw skalnych oraz rodzaje deformacji, którym uległy skały może być wskazówką dla geologów o zachodzących tam procesach. Interpretacji przekrojów geologicznych nauczysz się z kolejnych rozdziałów e‑podręcznika.
RTj9cHnSvs2J6
R1EcFS95AQfOP
RAB1Z28x9ZgF4
Wykresy i diagramy
Wykres jest to sposób graficznego przedstawienia zmiennych zjawiska, wielkości, zależności, zmian w procesie lub innych danych. W zależności od wyboru graficznej metody prezentacji danych może być on np.: słupkowy, liniowy, kołowy, punktowy, kolumnowy, pierścieniowy lub płaszczyznowy.
REYovfNmwnLWq
Diagram jest to graficzna metoda prezentacji danych (np. diagram obliczeń) lub rysunek prezentujący w określony i umowny sposób zależności między pojęciami. Diagramy można podzielić na słupkowe, punktowe, kołowe i pudełkowe.
Blokdiagram
Uzupełnieniem tradycyjnych przekrojów geologicznych są blokdiagramyblokdiagramblokdiagramy. Blokdiagram to specjalny rodzaj wykresu, wykonanego w trójwymiarowej płaszczyźnie, czyli w tzw. rzucie perspektywicznym. Przedstawia ukształtowanie terenu wraz z elementami budowy geologicznej. Dzięki zastosowaniu perspektywy z rysunku można odczytać więcej informacji niż z tradycyjnego przekroju geologicznego, który wykonany jest tylko wzdłuż jednej płaszczyzny.
Rh450E4KfowQz
RHLTsASUyrGh0
Rysunki schematyczne
Niezależnie od techniki wykonania rysunków - na tablicy, kartce, ekranie komputera - odgrywają podstawową rolę w nauce geografii fizycznej. Należą one do najczęstszych sposobów prezentacji zjawisk przyrodniczych. Za pomocą prostych grafik możemy przedstawić te procesy i zjawiska, które trudne byłyby do interpretacji np. na podstawie zdjęć. Rysunki wykorzystywane są również do przedstawienia takich zjawisk, których sfotografowanie było niemożliwe, np. występowanie poziomów wód podziemnych, budowy wnętrza Ziemi. Taka forma przekazu informacji geograficznych pozwala na skupieniu naszej uwagi na najistotniejszych elementach, rozwija spostrzegawczość i dociekliwość. Rysunki uwypuklają główne cechy zjawisk, mogą być uzupełniane o dodatkowe wskazówki interpretacyjne.
R1TJ8RHU4Azlt
RvqhbkuHySAj9
Fotografie
Fotografie to realistyczne obrazy rzeczywistości. Mogą ilustrować zarówno konkretne obiekty geograficzne, krajobrazy naturalne, jak i kształtowane przez człowieka. Fotografie prezentują stan rzeczywisty w konkretnym momencie ich wykonania. Często są jedynym świadectwem miejsc już nieistniejących.
Piękne zdjęcia oddziałują również na nasz zmysł estetyczny, mogą również wzbudzać różnorodne emocje, od zachwytu nad pięknem przyrody do refleksji czy oburzenia na widok zdegradowanej przyrody.
Rqezzrl8WcrUY
R12zpyOl0U6wr
RiPfeXbfXp9ny
RXnaqfDtrxbdp
RcDCI3LfBLUjv
Animacje i filmy
Wyjątkową formą przekazu informacji geograficznej są animacje oraz filmy. Największą zaletą takich form prezentacji jest ich dynamiczny charakter. Pozwalają nam one na zapoznanie się ze zjawiskami i procesami, które w rzeczywistości dzieją się zbyt wolno lub przeciwnie – zbyt szybko, by je zaobserwować. Dzięki animacjom i filmom możemy w ciągu kilku lub kilkunastu minut trwającej prezentacji zaobserwować zmiany oświetlenia Ziemi w ciągu roku, erupcję wulkanu, działalność rzeźbotwórczą rzek itp. Dodatkowym walorem filmów jest połączenie obrazu z dźwiękiem, angażujące zmysłu wzroku i słuchu odbiorcy. To tłumaczy wzrastającą popularność tej formy prezentacji. W efekcie rozwoju technologicznego, obecnie każdy z nas może być twórcą filmu. Dzięki amatorskim filmom, nagrywanym telefonem komórkowym możemy uzyskać bezpośrednie relacje z przechodzącego tornada, fali tsunami, czy odbytych podróży.
Każde z przedstawionych wyżej form prezentacji informacji geograficznych ma swoje zalety i wady. Wybierając sposób przekazu informacji, pamiętaj, że niektóre z nich wymagają określonych umiejętności, np. kreślarskich, inne są z kolei ograniczone możliwościami technicznymi. Jeśli jest to możliwe warto korzystać ze różnicowanych sposobów prezentacji i łączenia rysunków, zdjęć i animacji.
Słownik
blokdiagram
blokdiagram
wykres przedstawiający fragment skorupy ziemskiej, w perspektywie prezentuje ukształtowanie terenu oraz budowę geologiczną
profil kauzalny
profil kauzalny
(wg słownika PWN kauzalny - dotyczący przyczyn) – profil topograficzny z naniesionymi znakami lub wykresami, przedstawiającymi wzajemne zależności wybranych zjawisk w terenie