Nauki geograficzne, których przedmiotem badań jest środowisko przyrodnicze oraz działalność człowieka, często korzystają z wizualizacji informacji geograficznych. Zgodnie z powiedzeniem „Jeden obraz potrafi zastąpić tysiąc słów, jedno słowo stworzyć tysiące obrazów”, w tradycyjnych podręcznikach oraz ich elektronicznych odpowiednikach obrazy, rysunki, wykresy odgrywają ogromną rolę. Korzystając z pośrednich źródeł informacji, z pewnością spotkasz się z wieloma z tych form.

Mapa

R1UD8gtjQoNdf

Ilustracja przedstawia starą mapę stanu Goa w Indiach. W dolnej części mapy jest morze, na powierzchni którego znajdują się liczne statki. Powyżej linii brzegowej jest ląd z zaznaczonymi obiektami. Zaznaczono także wzniesienia, jeziora, tereny zielone. Po prawej stronie mapy znajduje się legenda - kilkanaście punktów z opisami poszczególnych miejsc na mapie.

Mapa jest jednym z podstawowych form przekazu informacji geograficznej będącym graficznym obrazem powierzchni Ziemi, innego ciała niebieskiego lub nieba na płaszczyźnie. Mapa jest obrazem zmniejszonym w sposób matematyczny, uogólniony i umowny. Za najstarszą mapę na świecie uznaje się odkrytą na północy Hiszpanii płytkę z piaskowca sprzed 13 600 lat. Więcej informacji na temat map można uzyskać m.in. w następujących materiałach: 

• Zastosowanie map,

• Metody przedstawiania rzeźby terenu na mapach, 

• Ilościowe i jakościowe sposoby prezentacji zjawisk na mapach, 

• Czytanie mapy topograficznej.

Rysunki perspektywiczne widoku lub panoramy

Rysunki perspektywiczne widoków lub panoram to starsze wersje dzisiejszych fotografii krajobrazowych. W przeszłości, kiedy techniki fotografii były mniej zaawansowane niż współcześnie, a jakość wydruku gorsza, rysunki perspektywiczne były spotykane znacznie częściej. W przeciwieństwie do fotografii, rysunki są bardziej uproszczone, ale przez to naszą uwaga skupiają na konkretach, pomijając inne, rozpraszające elementy. Rysunki perspektywiczne z dodatkowymi informacjami, np. dotyczącymi nazw narysowanych obiektów, są często wykorzystywane w przewodnikach turystycznych oraz umieszczane w punktach widokowych, dzięki czemu turyści mogą w łatwy sposób zidentyfikować poszczególne szczyty, doliny i przełęcze.

RHpIULTvGhQp6

Na zdjęciu jest rysunek komputerowy schodów. Na rysunku są liczne linie, ułożone pod różnymi kątami. Linie odchodzą od schodów znajdujących się w centralnym miejscu rysunku. Rysunek jest trójwymiarowy.

R9Djx9K0TdVuY

Na czarno-białej ilustracji - mapie znajdują się szczyty leżące nad Morskim Okiem w Tatrach. Nad szczytami znajdują się ich nazwy. Prowadzą do nich pionowe kreski. Szczyty od lewej do prawej strony są następujące: Grań Apostołów, Żabi Mnich, Spadowa Kopa, Żabia Lalka, Niżne Rysy, Rysy, Bula pod Rysami, Żabia Przełęcz, Żabi Koń, Żabia Turnia Mięguszowiecka, Wołowa Turnia, Wołowy Grzbiet, Hińczowa Turnia, Kazalnica, Mięguszowiecki Szczyt Czarny, Chłopek, Przełęcz pod Chłopkiem, Kocioł Mięguszowiecki, Mięguszowiecki Szczyt Pośredni, Mięguszowiecki Szczyt, Hińczowa Przełęcz, Cubryna, Mniszek, Mnich, Dolina Za Mnichem, Kochy.

Profile topograficzne (hipsometryczny)

Profil topograficzny to wykres, na którym na osi poziomej przedstawiono odległość wzdłuż przeprowadzonej na mapie linii, a na osi pionowej – wysokości bezwzględne. Jeśli profil topograficzny rysowany jest na podstawie konkretnej mapy, skala osi poziomej odpowiada zazwyczaj skali głównej mapy. Na osi pionowej przedstawia się natomiast wysokości w metrach nad poziomem morza. Również w tym wypadku musimy zastosować skalę. Ustalenie skali osi pionowej jest zadaniem trudniejszym i wymaga zwykle pewnego doświadczenia osoby wykonującej profil. Skala musi być dobrana do przestawianego terenu, inna dla obszarów górskich, a inna dla terenów nizinnych. Niewłaściwa skala pionowa spowoduje, że przekrój topograficzny będzie „tracił” lub przeciwnie „przerysowywał” szczegóły ukształtowania terenu.

Profil jest graficznym obrazem rzeźby terenu, łatwiejszym do interpretacji niż rysunek poziomicowy wykonany na płaskiej powierzchni mapy. Profile topograficzne uzupełniają metodę poziomicową stosowaną do przedstawiania rzeźby terenu. Na podstawie profilu topograficznego możemy odczytać wysokości bezwzględne oraz łatwo obliczyć wysokości względne czy stromość stoków.

Profile terenu mają praktyczne zastosowanie np. podczas planowania trasy wycieczki, zwłaszcza po terenach, gdzie występują duże różnice wysokości względnych. 

R1UJL8H7q4FaJ

Na wykresie na osi Y są liczby od 560 do 700 metrów, na osi X od 0 do 30 kilometrów. Na wykresie jest krzywa z licznymi wahaniami.

R14TrfgdIt12U

Wykres przedstawia profil terenu etapu Tour de France. Na wykresie w postaci licznych wahań pokazano długość etapu oraz różnice wysokości. Poszczególne punkty trasy opisano nazwami. Na osi X jest odległość, na osi Y wysokość. 2,5 km - 249 m Mulhose, 20 km - 274 m Guebwiller, 29 km - 430 m Linthal, 40 km - 943 m Lac de la Lauch, 43,5 km - 1183 m Le Markstein (10,8 km, 5.4%), 49 km - 1216 m Le Haag, 50,5 km - 1336 m Grande Ballon (1,3 km, 9%), 57 km - 832 m - Col Amic, 67 km - 361 m Bitschwiller-Les-Thann, 74 km - 748 m Col du Hundstruck (5,3 km, 6,9%), 76,5 km - Bourbach-Le-Haut, 82 km - Masevaus, 95,5 km - 626 m Lac d'Alfeld, 101,5 km - 1062 m La gentiane, 105 km - 1173 m Ballon d'Alasace (11 km, 5,8%), 113,5 km - 579 m Saint-Maurice-Sur-Moselle, 119 km - 498 m Le Thillot, 123,5 km - 678 m Col des Croix (3,3 km, 6,1%), 129,5 km - 418 m Servance, 137,5 km - 576 m Miellin, 141,5 km - 914 m Cal des Chevreres (3,5 km, 9,5%), 151 km- 483 m Plancher-Les-Mines, 160,5 km - 1140 m La Planche des Belles Filles (7 km, 8,7%).

Po wykonaniu profilu topograficznego możemy uzupełnić go dodatkowymi informacjami. Naniesione na wykres informacje dotyczące np. typów roślinności występującej na obszarze, sposobów użytkowania ziemi, pozwalają na przedstawienie zależności pomiędzy ukształtowaniem terenu a innymi cechami środowiska przyrodniczego. Taki profil nazywamy wówczas profilem kauzalnymprofil kauzalny profilem kauzalnym.

Przekroje geologiczne i glebowe

Na wykonanym profilu terenu możemy również umieścić informacje dotyczące budowy geologicznej, rodzajów skał oraz struktur geologicznych. Taki rodzaj wykresu nazywamy wówczas przekrojem geologicznym. Na podstawie przekrojów geologicznych można określić wydarzenia, które miały miejsce w minionych okresach i erach geologicznych. Ważnych informacji dostarczają np. rodzaje skał budujących teren: występowanie wapieni świadczy o obecności w przeszłości morza, a pokłady gliny zwałowej potwierdzają występowanie zlodowaceń. Również ułożenie warstw skalnych oraz rodzaje deformacji, którym uległy skały może być wskazówką dla geologów o zachodzących tam procesach. Interpretacji przekrojów geologicznych nauczysz się z kolejnych rozdziałów e‑podręcznika.

RTj9cHnSvs2J6

Na ilustracji przedstawiono przekrój geologiczny. Z przekroju można dowiedzieć się o rodzajach skał budujących danych teren, z jakiego okresu pochodzą, jak układały się warstwy skał. W przypadku Miedzianki teren jest zbudowany głównie z wapieni z dewonu środkowego. W tych dewońskich utworach znajduje się Szyb Austriacki i Sztolnia Łaszczyńskich.

R1EcFS95AQfOP

Schemat przedstawia przekrój geologiczny przez Pradolinę Kaszubską wraz z legendą. Pokazano, co znajduje się nad powierzchnią, a także co jest pod powierzchnią. Nad powierzchnią są dwa wzniesienia - Kępa Pucka i Kępa Oksywsak. W głównej mierze są zbudowane z gliny zwałowej. Pradolina Kaszubska jest zbudowana głównie z iłów i piasków. U podnóża Kępy Oksywsak leży Kaziemierz.

RAB1Z28x9ZgF4

Ilustracja przedstawia przekrój przedstawiający zależność między rodzajem zbiorowisk leśnych a rzeźbą terenu, warunkami wodnymi i glebą na Roztoczu. Po lewej i prawej stronie przekroju zaznaczono wysokość - po lewej stronie od zera do 40, po prawej od zera do 100. Po prawej stronie jest wzniesienie. Pomiędzy lewą i prawą stroną przekroju pokazano, jakie drzewa porastają dany fragment terenu. Na przekroju zaznaczono rodzaj skał, tworzących warstwy pod powierzchnią ziemi. Opis od lewej strony: buczyny i grądy rosną na glinach, lessach, pod którymi jest warstwa margli i wapieni. Następnie na piaskach rosną bory mieszane 1, bory sosnowe, tu podział na: suchy świeży (świerk), wilgotny bagienny (świerk). Kolejno rosną olsy i łęgi z olszami. Na przekroju zaczyna się wzniesienie z margli i wapnieni. U podnóża rosną bory mieszane 2 (świerk), następnie bory sosnowe świeże (sosny, świerki), bory jodłowe (jodły), na szczycie wzniesienia na wysokości 100 metrów rosną buczyny (buki i jodły).

Wykresy i diagramy

Wykres jest to sposób graficznego przedstawienia zmiennych zjawiska, wielkości, zależności, zmian w procesie lub innych danych. W zależności od wyboru graficznej metody prezentacji danych może być on np.: słupkowy, liniowy, kołowy, punktowy, kolumnowy, pierścieniowy lub płaszczyznowy.

REYovfNmwnLWq

Na ilustracji znajduje się klimatogram. Po lewej stronie jest wysokość opadów podana w milimetrach, po prawej wartości temperatury w stopniach Celsjusza. Na osi X podano miesiące od 1 do 12. Temperatura jest przedstawiona za pomocą krzywej, z najwyższą wartością w marcu - powyżej 30 stopni Celsjusza. Wysokość opadów zaznaczono w postaci kolumn znajdujących się nad każdą cyfrą miesiąca. Najwięcej opadów przypada w sierpniu - około 150 milimetrów. Miesiące całkowicie suche to luty, listopad i grudzień.

Diagram jest to graficzna metoda prezentacji danych (np. diagram obliczeń) lub rysunek prezentujący w określony i umowny sposób zależności między pojęciami. Diagramy można podzielić na słupkowe, punktowe, kołowe i pudełkowe.

Blokdiagram

Uzupełnieniem tradycyjnych przekrojów geologicznych są blokdiagramyblokdiagramblokdiagramy. Blokdiagram to specjalny rodzaj wykresu, wykonanego w trójwymiarowej płaszczyźnie, czyli w tzw. rzucie perspektywicznym. Przedstawia ukształtowanie terenu wraz z elementami budowy geologicznej. Dzięki zastosowaniu perspektywy z rysunku można odczytać więcej informacji niż z tradycyjnego przekroju geologicznego, który wykonany jest tylko wzdłuż jednej płaszczyzny.

Rh450E4KfowQz

Blokdiagram przedstawia rzeźbę polodowcową. Po lewej stronie obrazka jest wzniesienie ilustrujące wycofujący się lądolód. U jego podnóża teren jest płaski z opisanymi następującymi formami: oz, jezioro zastoiskowe, morena denna, jezioro rynnowe i innymi elementami krajobrazu.

RHLTsASUyrGh0

Blokdiagram przedstawia przekrój w formie sześcianu w zaznaczonymi zjawiskami plutonicznymi i wulkanicznymi oznaczonymi literami i cyframi. Na blokdiagramie znajdują się między innymi: magma, komin wulkaniczny, kanały, a na powierzchni terenu są stożki wulkaniczne.

Rysunki schematyczne

Niezależnie od techniki wykonania rysunków - na tablicy, kartce, ekranie komputera - odgrywają podstawową rolę w nauce geografii fizycznej. Należą one do najczęstszych sposobów prezentacji zjawisk przyrodniczych. Za pomocą prostych grafik możemy przedstawić te procesy i zjawiska, które trudne byłyby do interpretacji np. na podstawie zdjęć. Rysunki wykorzystywane są również do przedstawienia takich zjawisk, których sfotografowanie było niemożliwe, np. występowanie poziomów wód podziemnych, budowy wnętrza Ziemi. Taka forma przekazu informacji geograficznych pozwala na skupieniu naszej uwagi na najistotniejszych elementach, rozwija spostrzegawczość i dociekliwość. Rysunki uwypuklają główne cechy zjawisk, mogą być uzupełniane o dodatkowe wskazówki interpretacyjne.

R1TJ8RHU4Azlt

Ilustracja przedstawia cyrkulację powietrza w strefie okołorównikowej. Na rysunku jest fragment kuli ziemskiej. Zaznaczono równik oraz zwrotniki. Pomiędzy równikiem a zwrotnikami po lewej i prawej stronie za pomocą strzałek przedstawiono cyrkulację powietrza. Między równikiem a zwrotnikiem Raka cyrkulacja odbywa się przeciwnie do ruchu wskazówek zegara - opisano: powietrze suche odpływa na północ. Pomiędzy równikiem a zwrotnikiem Koziorożca cyrkulacja odbywa się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Opisano: powietrze suche odpływa na południe. Pomiędzy schematami cyrkulacji nad równikiem jest chmura z deszczem - to niż.

RvqhbkuHySAj9

Ilustracja przedstawia obieg wody w przyrodzie. Na ilustracji są trzy stożkowate wzniesienia - jedno jest ośnieżone, pozostałe są zielone. U podnóża gór leży jezioro, do którego spływa woda z górskich zboczy. Nad górami - po lewej stronie - jest chmura z deszczem, po prawej słońce. Strzałkami skierowanymi od jeziora w górę zaznaczono parowanie. Kolejna strzałka biegnie od chmury powstałej z parowania do chmury z deszczem i w dół w stronę rzeki spływającej z górskich zboczy.

Fotografie

Fotografie to realistyczne obrazy rzeczywistości. Mogą ilustrować zarówno konkretne obiekty geograficzne, krajobrazy naturalne, jak i kształtowane przez człowieka. Fotografie prezentują stan rzeczywisty w konkretnym momencie ich wykonania. Często są jedynym świadectwem miejsc już nieistniejących.

Piękne zdjęcia oddziałują również na nasz zmysł estetyczny, mogą również wzbudzać różnorodne emocje, od zachwytu nad pięknem przyrody do refleksji czy oburzenia na widok zdegradowanej przyrody.

Rqezzrl8WcrUY

Zdjęcie przedstawia głęboki kanion wykształcony w skałach. Na dnie kanionu płynie rzeka. Skały są wysokie, ściany pionowe z licznymi warstwami. "Szczyt" kanionu jest płaski.

R12zpyOl0U6wr

Zdjęcie przedstawia teren górski. Na pierwszym planie są niewysokie zbocza na dole porośnięte świerkami, a wyżej trawą. W tle są zbocza porośnięte kosodrzewiną i trawa oraz skaliste szczyty. Jeden z nich - najwyższy - jest ośnieżony.

RiPfeXbfXp9ny

Zdjęcie przedstawia pola ryżowe. Na polu pracuje kobieta, jest pochylona. Ryż rośnie w wodzie. Roślina przypomina trawę. W tle są średnio wysokie wzniesienia w kształcie stożków. Ich zbocza porasta roślinność. Pomiędzy wzniesieniami zachodzi słońce, promienie słońca padają na pole ryżowe.

RXnaqfDtrxbdp

Na zdjęciu jest teren kopalni. Prace odbywają się na powierzchni. Znajdują się tam ciężkie maszyny. Teren kopani jest pagórkowaty, pozbawiony roślinności. W oddali znajdują się kominy elektrowni.

RcDCI3LfBLUjv

Na zdjęciu jest duże miasto o gęstej zabudowie położone nad zatoką. Po lewej stronie zdjęcie jest wzgórze, którego zbocze do połowy jest zabudowane. W tle zdjęcia jest wysoka skała o płaskim wierzchołku.

Animacje i filmy

Wyjątkową formą przekazu informacji geograficznej są animacje oraz filmy. Największą zaletą takich form prezentacji jest ich dynamiczny charakter. Pozwalają nam one na zapoznanie się ze zjawiskami i procesami, które w rzeczywistości dzieją się zbyt wolno lub przeciwnie – zbyt szybko, by je zaobserwować. Dzięki animacjom i filmom możemy w ciągu kilku lub kilkunastu minut trwającej prezentacji zaobserwować zmiany oświetlenia Ziemi w ciągu roku, erupcję wulkanu, działalność rzeźbotwórczą rzek itp. Dodatkowym walorem filmów jest połączenie obrazu z dźwiękiem, angażujące zmysłu wzroku i słuchu odbiorcy. To tłumaczy wzrastającą popularność tej formy prezentacji. W efekcie rozwoju technologicznego, obecnie każdy z nas może być twórcą filmu. Dzięki amatorskim filmom, nagrywanym telefonem komórkowym możemy uzyskać bezpośrednie relacje z przechodzącego tornada, fali tsunami, czy odbytych podróży.

Każde z przedstawionych wyżej form prezentacji informacji geograficznych ma swoje zalety i wady. Wybierając sposób przekazu informacji, pamiętaj, że niektóre z nich wymagają określonych umiejętności, np. kreślarskich, inne są z kolei ograniczone możliwościami technicznymi.  Jeśli jest to możliwe warto korzystać ze różnicowanych sposobów prezentacji i łączenia rysunków, zdjęć i animacji.

Słownik