Przemysł energetyczny jest jedną z głównych gałęzi przemysłu, zaliczaną do branży strategicznych. Najważniejszym jego zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez stałe dostawy energii elektrycznej i cieplnej dla przemysłu przetwórczego, sektora usługowego oraz klientów indywidualnych. Aby wypełnić te zadania, sektor energetyczny w każdym kraju korzysta z najbardziej dostępnych i ekonomicznych źródeł energii, którymi mogą być: paliwa kopalne, woda, pierwiastki promieniotwórcze lub tzw. alternatywne źródła energii.

W strukturze polskiego bilansu energii od początków rozwoju energetyki dominowały surowce mineralne. Początkowo był to węgiel kamienny oraz brunatny, dziś jest to również gaz ziemny.

Obecność dużych zasobów węgla kamiennego już w przed II wojną światową determinowała rozwój przemysłu energetycznego. Najszybszy wzrost wydobycia przypada jednak na 2. połowę XX wieku i związany jest z intensywnym procesem industrializacji kraju. Trend wzrostu wydobycia utrzymywał się aż do końca lat 70. XX wieku, kiedy osiągnięto rekordową wartość ponad 190 mln ton rocznie. Plasowało to wówczas nasz kraj w czołówce światowych producentów tego surowca i zapewniało miejsce wśród znaczących eksporterów węgla kamiennego. Zmiany zachodzące na międzynarodowych rynkach oraz transformacja polskiego przemysłu po 1989 roku odpowiedzialne są za systematyczny spadek wydobycia. Zmieniły się również tendencje w handlu zagranicznym – w ostatniej dekadzie obserwuje się wzrost importu tego surowca przy jednoczesnym spadku jego eksportu.

Udokumentowane zasoby węgla kamiennego w Polsce szacowane są na ponad 64 mld ton, ale jedynie 5 mld ton to tzw. zasoby przemysłowezasoby przemysłowezasoby przemysłowe. Występowanie złóż tego surowca związane jest z przeszłością geologiczną terytorium Polski i warunkami występującymi w erze paleozoicznej, około 300 mln lat temu. Pokłady węgla kamiennego powstały ze szczątków materii roślinnej odkładających się w płytkich zatokach morskich lub bezodpływowych jeziorach powstających w kotlinach i zapadliskach śródgórskich. Na terenie naszego kraju wyróżniamy trzy duże zagłębia węglowe.

Największym okręgiem górniczym od XIX wieku pozostaje Górnośląskie Zagłębie Węglowe, skąd pochodzi 88% krajowego wydobycia węgla kamiennego. Całkowita powierzchnia zagłębia wynosi 5 600 km². Powierzchnia udokumentowanych złóż obejmuje natomiast 3 045 km². Zinwentaryzowano tu 145 złóż, ale aktualnie eksploatowanych jest około 40. Intensywne prace wydobywcze prowadzone w kilkudziesięciu kopalniach wynikają z wyjątkowo korzystnych warunków geologicznych tego zagłębia. Pokłady węgla zalegają prawie poziomo, nie są zaburzone, a ich średnia grubość wynosi powyżej 2 m. Umożliwia to mechanizację prac i ułatwia transport urobku na powierzchnię. Ze względu jednak na wyeksploatowanie płytkich pokładów, prace wydobywcze prowadzone są obecnie na głębokościach powyżej 600 m, co wpływa na wzrost kosztów pozyskania surowca.

Drugim pod względem wielkości zasobów oraz wydobycia jest Lubelskie Zagłębie Węglowe. Całkowita powierzchnia formacji węglonośnych szacowana jest na 4 730 km², z czego 1 200 km² przypada na złoża udokumentowane. Mimo znacznej wielkości obszaru wydobycie prowadzone jest obecnie tylko z jednego ze złóż – Bogdanka k. Łęcznej, a dwa kolejne przygotowywane są do przyszłej eksploatacji. Średnia miąższość pokładów węglowych wynosi w zagłębiu 1–2 m, niekorzystne są jednak warunki hydrogeologiczne, szczególnie duże zawodnienie pokładów.

Pokłady węgla kamiennego występują również w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym, w okolicach Wałbrzycha i Nowej Rudy. Występuje tu węgiel wysokiej jakości, jednakże warunki eksploatacji są skrajnie niekorzystne. Pokłady mają zaledwie kilkadziesiąt cm grubości, a układ skał węglonośnych jest bardzo zaburzony. Surowiec jest silnie zgazowany oraz zawodniony, co zwiększa koszty eksploatacji. Z tych względów wydobycie węgla zostało tu zaniechane z końcem XX wieku.

Rtv417vhwxMow

Fotografia przedstawia duże bryły węgla kamiennego ułożone jedne na drugim. Mają one kształt nieregularny, błyszczą w świetle. Pomiędzy dużymi bryłami znajdują się mniejsze bryłki węgla.

Terytorium naszego kraju ze względu na przeszłość geologiczną jest szczególnie zasobne w złoża węgla brunatnego. Geologiczne zasoby bilansowe tego surowca w Polsce wynoszą 23 mld ton, w tym około 1 mld ton określany jest jako zasoby przemysłowe.

Podobnie jak węgiel kamienny pokłady węgla brunatnego mają genezę organiczną. Powstawały one z substancji roślinnych deponowanych w bagniskach i torfowiskach. Eksploatowane na terenie naszego kraju zasoby pochodzą z paleogenu i neogenu. Miąższość pokładów wynosi zazwyczaj od kilku do kilkudziesięciu metrów. Surowiec występuje na niewielkiej głębokości, dlatego wydobywa się go metodą odkrywkowąodkrywkametodą odkrywkową – tańszą, ale równocześnie powodującą zachwianie równowagi ekologicznej w otoczeniu kopalni.

Konsekwencją stosowania metody odkrywkowej jest powstanie głębokich wyrobisk oraz zwałowisk skały płonnejskały płonneskały płonnej. Skutkiem takiej eksploatacji są również wstrząsy sejsmiczne oraz ruchy masowe występujące na skarpach wyrobisk. W otoczeniu kopalni odkrywkowych dochodzi również do zaburzenia stosunków wodnych i powstawania lejów depresyjnych odpowiedzialnych za zanik wód w studniach i stawach.

Mimo niekorzystnego wpływu na środowisko eksploatacja węgla brunatnego nadal jest ważną branżą polskiego górnictwa. Roczne wydobycie w ostatnich kilkudziesięciu latach kształtuje się na poziomie 60–70 mln ton. Ze względu na właściwości surowca (duże zawodnienie i kruchość) węgiel brunatny nie jest transportowany na duże odległości. Import i eksport surowca nie odgrywa więc znaczącej roli. Niemal 99% krajowego zużycia węgla brunatnego następuje w elektrowniach, elektrociepłowniach i ciepłowniach usytuowanych w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni.

Węgiel brunatny eksploatowany jest w czterech regionach. Najważniejszym jest Zagłębie Bełchatowskie w województwie łódzkim, skąd pozyskuje się 77% krajowego wydobycia. Obecnie eksploatacja odbywa się ze złoża Bełchatów oraz Szczerców. Około 13% krajowego wydobycia pochodzi z Zagłębia Konińskiego. Działają tu dwie kopalnie – Adamów i Konin, eksploatujące obecnie złoża: Adamów, Pątnów, Drzewce oraz Tomisławice. Około 9,5% wydobycia przypada na Zagłębie Turoszowskie w województwie dolnośląskim, a pozostała część na kopalnię Sieniawa zlokalizowaną w województwie lubuskim.

Rqdz6eObV6xfP

Zdjęcie przedstawia kopalnię odkrywkową węgla brunatnego oraz elektrownię w Bełchatowie. Na pierwszym planie widoczny jest płaski, szeroki teren, na którym pracują maszyny budowlane. W tle znajduje się fabryka z kilkoma niższymi, szerokimi oraz dwoma wysokimi, biało-czerwonymi kominami, z których w niebo lecą kłęby dymu.

W przeciwieństwie do zasobów węgla kamiennego i brunatnego, polskie złoża gazu i ropy naftowej są niewielkie. Krajowe wydobycie zaspokaja zaledwie 3,5% zapotrzebowania w przypadku ropy naftowej i 38% dla gazu ziemnego. W przypadku obu surowców konieczny jest więc import z wykorzystaniem transportu przemysłowego lub morskiego.

Złoża ropy naftowej i gazu występują zazwyczaj wspólnie. Największe złoża ropy naftowej występują na Niżu Polskim, skąd pozyskuje się 75% krajowego wydobycia. Na wyróżnienie zasługują złoża BMB (Barnówko–Mostno–Buszewo) koło Gorzowa Wielkopolskiego oraz Lubiatów koło Międzychodu. Każde z nich dostarcza po 34% krajowego wydobycia. 21% produkcji ropy pochodzi ze złóż bałtyckich zlokalizowanych na północ od Przylądka Rozewie, a pozostałą wielkość uzyskuje się ze złóż w Karpatach i na Przedgórzu Karpackim.

Ze złóż na Niżu Polskim pozyskuje się również 72% krajowej produkcji gazu ziemnego. Najbardziej zasobne w ten surowiec są złoża Brońsko oraz BMB. 26% gazu ziemnego pochodzi ze złóż na Przedgórzu Karpackim, z regionu Przemyśla, Rzeszowa i Lubaczowa.

Słownik