R1TLPjUOe4FZo1

Rysunek przedstawia sylwetkę człowieka. Zaznaczony został układ żylny w ciele człowieka. Kolorem niebieskim zaznaczono główne żyły, kolorem czerwonym, tętnice. Tętnice o mniejszej średnicy niż aorta, za sprawą obecnych w ich ścianach warstw mięśni, regulują rozmieszczenie krwi w tkankach oraz wspomagają pracę serca, przepychając krew do dalszych odcinków naczyń. Krew powracająca do serca żyłami z obwodu ciała, w niektórych jego partiach transportowana jest do góry, np. krew płynąca do serca z kończyn dolnych. W tłoczeniu krwi w jedną stronę – ku sercu – pomagają zastawki żylne, siła ssąca przedsionków oraz mięśnie międzyżebrowe podczas wdechu. Układ żylny składa się z żył, które odprowadzają krew z naczyń włosowatych do przedsionków serca. Jest układ niskociśnieniowym o małym oporze i dużej podatności. Naczynia żylne są około 20 razy bardziej podatne niż tętnice. Ze względu na większą średnicę krew w żyłach płynie wolniej oraz przeciwnie do działania siły ciężkości. Dlatego posiadają zastawki, które uniemożliwiają cofanie się krwi. Przepływ krwi możliwy jest również dzięki pompie mięśniowej mięśni szkieletowych. Żyły krążenia płucnego (małego) odprowadzają obustronnie krew z wnęk płuc i uchodzą do lewego przedsionka serca poniżej przebiegu tętnic płucnych. Z każdej wnęki biegną dwie żyły płucne górna i dolna. Prowadzą one utlenowaną w płucach krew i nie mają zastawek. W większości przypadków żyły towarzyszą tętnicom. Krew spływa do serca przez żyłę główną górną, która powstaje z połączenia dwóch żył ramienno‑głowowych, a te z kolei z połączenia żył podobojczykowych i szyjnych oraz żyłę główną dolną biegnącą na tylnej ścianie tułowia po prawej stronie od kręgosłupa. Żyła główna dolna powstaje z połączenia żył biodrowych wspólnych. Układ żylny kończyn dolnych, składa się z żył powierzchownych, głębokich i łączących. W żyłach głębokich znajduje się 90 % powrotu żylnego kończyn dolnych, towarzyszą one tętnicom. Żyły powierzchowne uchodzą do żyły odpiszczelowej mieszczącej się po przyśrodkowej stronie kończyny dolnej i żyły odstrzałkowej. Żyła odpiszczelowa uchodzi do żyły udowej w okolicy pachwinowej, natomiast odstrzałkowa do żyły podkolanowej. Odmiennością jest też obecność układu wrotnego. To układ żylny przechodzącego w sieć naczyń włosowatych. W przypadku układu wrotnego wątroby jest to szczególnie żyła wrotna wątroby. Powstaje ona z połączenia żyły krezkowej górnej, żyły krezkowej dolnej oraz żyły śledzionowej. Ponadto na różnych wysokościach uchodzą do niej: żyła żołądkowa lewa, żyła żołądkowa prawa, żyła przedodźwiernikowa, żyła trzustkowo‑dwunastnicza górna tylna, żyła pęcherzykowa i żyła pępkowa. Obszar spływu krwi obejmuje cały przewód pokarmowy (od wpustu żołądka do odbytnicy). We wnęce wątroby żyła wrotna dzieli się na gałąź prawą i lewą, które następnie rozgałęziają się na coraz mniejsze naczynia włosowate. Z sieci naczyń włosowatych wątroby krew odpływa żyłami wątrobowymi do żyły głównej dolnej. Żyły układu wrotnego nie mają zastawek.

Krew tętnicza często kojarzona jest z jasnoczerwonym kolorem, oznaczającym, że niesie ona tlen, czyli jest natlenowana. Idąc dalej za tym skojarzeniem, odtlenowaną krew żylną rozpoznaje się po barwie ciemnoczerwonej. Takie rozumowanie może prowadzić do mylnego wniosku, że podstawą podziału naczyń krwionośnych na tętnice i żyły jest rodzaj płynącej w nich krwi. Podział ten opiera się jednak na zupełnie innym kryterium, a mianowicie na ich położeniu względem serca. Zgodnie z tą klasyfikacją tętnice to naczynia odprowadzające krew z serca w stronę tkanek ciała, a żyły to naczynia doprowadzające do serca krew napływającą z tkanek. Dokładny opis budowy i funkcji naczyń krwionośnych znajdziesz w e‑materiale pt. Budowa i funkcje naczyń krwionośnychPHaLJW4WWBudowa i funkcje naczyń krwionośnych.

Krew opuszczająca serce płynie pod bardzo wysokim ciśnieniem, dlatego ściany tętnic muszą być grube, wytrzymałe, ale i elastyczne, by odkształcając się pod wpływem pracy serca, wspomagać przepływ krwi w kierunku tkanek. Takie rytmiczne odkształcanie się ścian tętnic wywołane skurczami (ciśnienie wówczas rośnie) i rozkurczami serca (ciśnienie spada) to tętno. Jeżeli główny rozrusznik serca ulega depolaryzacjidepolaryzacjadepolaryzacji co mniej więcej 0,8 s, czyli ok. 70 razy na minutę, to tyle samo lekkich uderzeń w ciągu minuty odczujemy, uciskając palcami wewnętrzną powierzchnię nadgarstka lub szyję z boku, pod żuchwą (w tych miejscach tętnice są łatwo wyczuwalne). Pomiar tętna jest więc łatwą metodą skontrolowania częstości i rytmiczności uderzeń serca.

RHPM350yt54wi1

Rysunek przedstawia mechanizm działania zastawki. Zastawka to błoniasty fałd występujący w przegrodzie serca między przedsionkami i komorami oraz w żyłach i naczyniach limfatycznych. Wymusza jednokierunkowy przepływ krwi w sercu i naczyniach krwionośnych. Zastawka składająca się z dwóch płatków uniemożliwia dwukierunkowy przepływ krwi.

Ciśnienie krwi płynącej żyłami z tkanek do serca jest wyraźnie mniejsze niż ciśnienie krwi w tętnicach, dlatego ściany żył są cieńsze niż ściany tętnic. Zaopatrzone są natomiast w zastawkizastawkazastawki, ponieważ płynąca pod niskim ciśnieniem krew ma tendencję do cofania się. Zastawki żylne otwierają się w kierunku serca, dzięki czemu krew w żyłach może płynąć tylko w tę stronę. Duże naczynia żylne położone są zwykle w pobliżu mięśni szkieletowych, których skurcze wspomagają przepływ krwi. Aktywność fizyczna poprawia więc krążenie krwi, a tym samym zaopatrzenie tkanek (np. mózgu) w tlen.

Ciśnienie panujące w tętnicach i żyłach jest skutkiem działania dwóch sił: ciśnienia wywieranego przez krew od wewnątrz na ściany naczynia oraz ciśnienia wywieranego przez kurczące się ściany naczyń, stawiające opór przepływającej krwi.

Najwyższe ciśnienie panuje w lewej komorze serca i wychodzącej z niej aorcieaortaaorcie, przedstawionej na schemacie poniżej. Natomiast w drobnych naczyniach włosowatych ciała, gdzie tętniczki przechodzą w żyłki, ciśnienie krwi wyraźnie spada, a w żyłach bywa ono nawet zbliżone do zera.

RO3Bio3nJmeVX1

Schemat przedstawia sposób rozgałęzienia się aorty. Aorta jest największą tętnicą, odpowiedzialna za odprowadzanie utlenowanej krwi z lewej komory serca. Rozwidla się na szereg mniejszych naczyń tętniczych. Są to: tętnica wieńcowa lewa, tętnica wieńcowa prawa, tętnica podobojczykowa prawa, tętnica wspólna szyjna prawa, tętnica wspólna szyjna lewa, tętnica podobojczykowa lewa. Aorta ma kształt łuku. Dzieli się na aortę wstępującą i aortę zstępującą. Po prawej stronie łuku znajduje się pień ramienno‑głowowy. Łączy on mniejsze naczynia tętnicy podobojczykowej prawej i tętnicy wspólnej szyjnej prawej. Po stronie lewej pień nie występuje. Część wstępująca aorty jest połączona z sercem i biegnie wewnątrz otaczającego je worka osierdziowego. W obrębie części wstępującej aorty znajdują się odejścia tętnic wieńcowych, które zaopatrują w krew mięsień sercowy. Druga część aorty, zwana łukiem aorty, jest położona za mostkiem. Na tym odcinku aorta oddaje 3 duże tętnice, które dostarczają krew do górnych części ciała - głowy, szyi i kończyn górnych. Nazwy tych naczyń to kolejno: pień ramienno‑głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa oraz tętnica podobojczykowa lewa. Ostatni odcinek aorty, część zstępująca, biegnie pionowo w dół wzdłuż kręgosłupa. Jest najdłuższym ze wszystkich odcinków aorty. Zaczyna się w klatce piersiowej. Przechodzi przez przeponę i kończy się dopiero w jamie brzusznej.

Podobnie jest z szybkością – w miarę oddalania się od serca szybkość przepływu krwi spada, w naczyniach włosowatych jest najmniejsza, a w żyłkach nieco rośnie dzięki skurczom mięśni w ich ścianach.

Wynik pomiaru ciśnienia krwi składa się z dwóch wartości. Pierwsza to tzw. ciśnienie skurczowe, które u zdrowego młodego człowieka wynosi ok. 120 mm Hg; druga to ciśnienie rozkurczowe, wynoszące ok. 80 mm Hg. Liczby te podaje się w postaci ułamka: 120/80. Pomiar ciśnienia krwi jest jednym z podstawowych badań układu krążenia i po osiągnięciu wieku dojrzałego powinno być wykonywane regularnie  w ramach profilaktyki chorób tego układu.

Aby obraz budowy i działania układu krwionośnego człowieka był pełny, należy przyjrzeć się również najmniejszym naczyniom – włosowatym.

Naczynia włosowate to cienkie rurki, których ściany zbudowane są tylko ze śródbłonka – pojedynczej warstwy komórek spoczywającej na błonie podstawnej. Stanowi ona łatwą do pokonania barierę dla przyniesionych przez krew składników. Dlatego tutaj właśnie, przez ściany naczyń włosowatych, zachodzi dyfuzja glukozy, tlenu i dwutlenku węgla oraz przenikanie wody i komórek krwi zdolnych do aktywnego przemieszczania się. Mimo że średnica naczynia włosowatego jest bardzo mała (są one cienkie „jak włos”) i wynosi ok. 7 μmum, ich całkowita długość w ciele dorosłego człowieka osiąga prawie 100 km, a powierzchnia wymiany to ok. 5000 mIndeks górny 2² (więcej niż powierzchnia boiska do piłki nożnej). Cechy te – duża powierzchnia i cienkie ściany – sprawiają, że w naczyniach włosowatych krew spełnia swoje funkcje transportowe, dostarczając do tkanek substancje odżywcze i odbierając z nich zbędne produkty przemiany materii.

Gdy zostaje zakłócony prawidłowy przepływ krwi przez tętnice i żyły, choruje nie tylko naczynie, lecz także zaopatrywana przez nie tkanka. Niedostatecznie ukrwiony narząd jest niedotleniony, co może prowadzić do jego poważnego uszkodzenia, a nawet martwicy. Ponadto krew docierająca poprzez naczynia do wszystkich komórek ciała bierze udział w utrzymywaniu równowagi wewnętrznej organizmu: zapewnia stałe wartości pH, temperatury i ciśnienia onkotycznegociśnienie onkotyczneciśnienia onkotycznego, transportuje hormony, enzymy i inne związki istotne dla homeostazyhomeostazahomeostazy. Z tego powodu choroby układu krwionośnego wywołują poważne skutki dla całego organizmu.

Przyczyny zaburzenia przepływu krwi przez naczynia są różne, jednak najczęstszą z nich jest miażdżycamiażdżycamiażdżyca. Choroba ta polega na zwężeniu światła naczynia przez odkładające się w jego ścianach cząsteczki cholesterolu w postaci blaszek. Po pewnym czasie w blaszkach zaczynają się gromadzić związki wapnia, co utrudnia przepływ krwi przez naczynie. Zmniejszenie lub zatrzymanie przepływu krwi jest szczególnie groźne, gdy dotyczy naczyń zaopatrujących w krew mięsień sercowy. Miażdżyca naczyń wieńcowych, zwana chorobą wieńcową, stanowi główną przyczynę zawałów sercazawał sercazawałów serca.

Więcej informacji o chorobach układu krążenia, ich objawach i czynnikach ryzyka znajdziesz w e‑materiałach pt. Choroby układu krążenia jako choroby cywilizacyjnePXDbUmexKChoroby układu krążenia jako choroby cywilizacyjne i Profilaktyka chorób układu krążeniaPZIbE3hQEProfilaktyka chorób układu krążenia.

RAZd4fH2X1dP8

Schemat przedstawia chorobowo zmienione serce człowieka oraz zmiany miażdżycowe w tętnicy, które do tego doprowadziły. Choroba niedokrwienna serca powstaje na skutek ograniczenia przepływu krwi w naczyniach wieńcowych. Przewlekłe niedokrwienie serca może dawać objawy w postaci bólu w klatce piersiowej, który występuje w czasie podejmowania wysiłku. Stan taki nazywany jest dławicą piersiową lub dusznicą bolesną. Całkowite zamknięcie naczynia wieńcowego, najczęściej na skutek pęknięcia blaszki miażdżycowej, prowadzi z kolei do powstania martwicy zaopatrywanego przez to naczynie fragmentu mięśnia sercowego, czyli do zawału serca. Blaszka miażdżycowa na rysunkach, to odkładające się na ścianach tętnicy lipidy, koloru żółtego. Objęte martwicą serce ma na powierzchni żółte, duże plamy. Serce człowieka to główny narząd układu krwionośnego zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. działa jak pompa ssąco tłocząca i wymusza krążenie krwi w naczyniach krwionośnych.

Słownik