Przeczytaj
Budowa układu wydalniczego człowieka
Układ wydalniczywydalniczy człowieka tworzą parzyste nerki i moczowody oraz nieparzysty pęcherz moczowy i także nieparzysta cewka moczowa. Nerki leżą poza otrzewnowootrzewnowo na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa, poniżej przepony. Nerka prawa znajduje się nieco niżej niż lewa. Wytworzony w nerkach mocz – stężony, wodny roztwór azotowych produktów przemiany materii oraz soli mineralnych – za pośrednictwem moczowodów dociera do pęcherza moczowego, skąd kierowany jest na zewnątrz przez cewkę moczową.
Na ilustracji jest przestrzenny model budowy męskiego układu moczowo‑płciowego. 1. Nerka. Nerki są parzystym narządem o kształcie ziarna fasoli. Wielkość: długość około 12 centymetrów, szerokość około 6 centymetrów, grubość około 4 centymetry. Lewa nerka położona jest wyżej niż nerka prawa. Część wklęsła nerki nazywana jest wnęką nerki. Stanowi to miejsce wnikania do wnętrza narządu tętnicy nerkowej i nerwów, a wychodzenia żyły nerkowej i moczowodu. 2. Miedniczka nerkowa. Zbiorniczek wewnątrz nerki, umiejscowiony w okolicy jej wklęsłego brzegu przyśrodkowego (wnęki nerki). Miedniczka nerkowa tworzy zachyłki zwane kielichami nerkowymi. Spływa do niej mocz, odprowadzany następnie moczowodem do pęcherza moczowego. 3. Moczowód. Parzyście występujący przewód o długości około 20 centymetrów. Funkcją moczowodu jest wyprowadzenie moczu z nerki do pęcherza moczowego. 4. Pęcherz moczowy. Pęcherz moczowy jest zbiornikiem gromadzącym mocz. Pojemność pęcherza moczowego dorosłego człowieka dochodzi do 800 ml. Pod wpływem napływania moczu ściany pęcherza rozciągają się. Jedna z trzech warstw, z których pęcherz moczowy jest zbudowany, to błona mięśniowa. Tworzy ona mięsień wypieracz moczu ułatwiający wyprowadzenie moczu na zewnątrz. Pęcherz moczowy ku dołowi przechodzi w cewkę moczową. 5. Cewka moczowa męska. Jest ostatnim odcinkiem układu moczowego, przez który wydalany jest mocz. Długość cewki moczowej męskiej wynosi około 20‑25 cm. Od góry łączy się z pęcherzem moczowym, kieruje ku dołowi i kończy ujściem zewnętrznym cewki moczowej. U mężczyzn cewka moczowa jest również końcowym odcinkiem dróg układu rozrodczego. Otwierają się do niej przewody wyprowadzające gruczołów płciowych dodatkowych: opuszkowo‑cewkowych i krokowego.
Na ilustracji jest model przestrzenny budowy żeńskiego układu moczowo‑płciowego. 1. Nerka. Nerki są parzystym narządem o kształcie ziarna fasoli. Wielkość: długość około 12 centymetrów, szerokość około 6 centymetrów, grubość około 4 centymetrów. Lewa nerka położona jest wyżej niż nerka prawa. Część wklęsła nerki nazywana jest wnęką nerki. Stanowi to miejsce wnikania do wnętrza narządu tętnicy nerkowej i nerwów, a wychodzenia żyły nerkowej i moczowodu. 2. Miedniczka nerkowa. Zbiorniczek wewnątrz nerki, umiejscowiony w okolicy jej wklęsłego brzegu przyśrodkowego (wnęki nerki). Miedniczka nerkowa tworzy zachyłki zwane kielichami nerkowymi. Spływa do niej mocz, odprowadzany następnie moczowodem do pęcherza moczowego. 3. Moczowód. Parzyście występujący przewód o długości ok. 20 cm. Funkcją moczowodu jest wyprowadzenie moczu z nerki do pęcherza moczowego. 4. Pęcherz moczowy. Pęcherz moczowy jest zbiornikiem gromadzącym mocz. Pojemność pęcherza moczowego dorosłego człowieka dochodzi do 800 mililitrów. Pod wpływem napływania moczu ściany pęcherza rozciągają się. Jedna z trzech warstw, z których pęcherz moczowy jest zbudowany, to błona mięśniowa. Tworzy ona mięsień wypieracz moczu ułatwiający wyprowadzenie moczu na zewnątrz. Pęcherz moczowy ku dołowi przechodzi w cewkę moczową. 5. Cewka moczowa żeńska. Jest ostatnim odcinkiem układu moczowego, przez który wydalany jest mocz. Długość cewki moczowej żeńskiej wynosi 4‑5 cm. Od góry łączy się z pęcherzem moczowym, kieruje ku dołowi i kończy ujściem zewnętrznym cewki moczowej, znajdującym się w obrębie przedsionka pochwy.
Nerki
Te parzyste narządy wielkości pięści kształtem przypominają ziarna fasoli. Mają ciemnobrunatną barwę. Nerki utrzymywane są w stałym położeniu po obu stronach kręgosłupa dzięki łącznotkankowej powięzi połączonej z mięśniami tylnej jamy brzusznej oraz przez tkankę tłuszczową i duże naczynia krwionośne, które zaopatrują je w krew. Podczas ruchów oddechowych lub przy zmianie położenia ciała, nerki mogą ulegać przemieszczaniu. Wklęsła krawędź nerki, zwrócona do kręgosłupa nosi nazwę wnęki, przez którą wnikają do wnętrza narządu tętnica nerkowa i nerwy, a wychodzą żyła nerkowa i moczowód.
Moczowody
Przewody o długości około 20 cm odchodzące kielichowatym rozszerzeniem od miedniczki nerkowej. Nabłonek wyściełający wnętrze moczowodów jest odporny na zmiany osmotycznego ciśnienia moczu oraz zawarte w nim substancje toksyczne. Skurcze mięśni gładkich, z których zbudowana jest ściana moczowodów przeciskają mocz w kierunku pęcherza moczowego.
Pęcherz moczowy
Obszerny zbiornik moczu o pojemności dochodzącej do 800 ml. Jego ściany zbudowane z mięśni gładkich są elastyczne i w miarę wypełniania się pęcherza ulegają rozciągnięciu. Wypełniony pęcherz ma postać kulistą, natomiast opróżniony jest płaski o niewielkich rozmiarach. Obecne w ścianie pęcherza receptory są wrażliwe na rozciąganie. Kiedy rozciągnięty pęcherz przekroczy określoną objętość, wyzwala to reakcję odruchową skurczu mięśni, co prowadzi do rozluźnienia zwieraczy cewki moczowej i jego opróżnienia.
Cewka moczowa
Cewka moczowa mężczyzn pełni podwójną rolę – przewodu wyprowadzającego mocz i nasienie. U kobiet jest znacznie krótsza (ma długość około 4 – 5 cm), niż u mężczyzn ( 20 – 25 cm) i wyprowadza tylko mocz. W ścianie cewki moczowej znajdują się zamykające jej światło zwieracze. Wewnętrzny zwieracz jest mięśniem gładkim, zwieracz zewnętrzny to zależny od woli mięsień poprzecznie prążkowany.
Budowa nerki
Wnęka nerki prowadzi do woreczkowatej miedniczki nerkowej, która rozgałęzia się na kielichy nerkowe. Miąższ nerki zbudowany jest z dwóch warstw: położonej powierzchniowo kory i leżącego głębiej rdzenia. Rdzeń nerki tworzy kilkanaście tzw. piramid, między które wnikają pasma kory, tworząc słupy nerkowe. Wierzchołki piramid formują na dnie kielichów nerkowych wpuklenia zwane brodawkami nerkowymi. Są to ujścia przewodów wyprowadzających mocz wydzielany przez miąższ nerki. Powstający w miąższu nerki mocz kierowany jest do miedniczki nerkowej, a stąd spływa do moczowodu. Tętnica nerkowa dostarcza krew do nerki, a żyła nerkowa zbiera krew z nerki.
Budowa i funkcje nefronu
NefronNefron jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną nerki. Składa się z ciałka nerkowego filtrującego krew i kanalika nerkowego, w którym zachodzą dalsze etapy powstawania moczu. Ciałko nerkowe to kłębuszek naczyń włosowatych otoczonych torebką kłębuszka (nazywaną torebką Bowmana). Kłębuszek tworzy nietypowy układ naczyń włosowatych zwany siecią dziwnąsiecią dziwną.
Kanalik nerkowy dzieli się na odchodzący od torebki kanalik kręty bliższy (kanalik I rzędu), który przechodzi w pętlę nefronu (pętla Henlego) i kończy się kanalikiem krętym dalszym (kanalik II rzędu). Kanaliki poszczególnych nefronów uchodzą do kanalika zbiorczego, a te z kolei przechodzą w przewody brodawkowe otwierające się do kielichów nerkowych. Ciałka nerkowe oraz kanaliki bliższy i dalszy znajdują się w korze nerki, a pętla nefronu w piramidach rdzenia nerki.
Funkcje układu wydalniczego – wydalanie i osmoregulacja
Wydalanie produktów przemiany materii
Usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii w tym produktów przemian związków azotowych między innymi aminokwasów i zasad purynowych. Usuwane z moczem związki to mocznik, kwas moczowy, kreatynina.
Regulacja stężenia elektrolitów we krwi i płynach ustrojowych
Usuwanie nadmiaru jonów lub selektywne ich zatrzymywanie w razie niedoboru.
Regulacja zawartości wody w organizmie
Wydalanie nadmiaru wody lub zatrzymywanie w stanach niedoboru lub odwodnienia przez zagęszczanie moczu. Dzięki aktywnej regulacji ilości wody i soli mineralnych w organizmie nerki pełnią funkcję osmoregulacyjną tzn. utrzymują stały poziom jonów i wody we krwi.
Wewnątrzwydzielnicza funkcja nerek
W pobliżu ciałka nerkowego znajduje się grupa specjalnych komórek tworzących aparat przykłębuszkowy, który uczestniczy w regulacji ciśnienia krwi. Gdy ciśnienie krwi spada, komórki te wydzielają enzym reninęreninę przekształcający jedno z białek osocza krwi angiotensynogen w jego aktywną postać – angiotensynęangiotensynę. Jest ona czynnikiem powodującym skurcz naczyń krwionośnych, co podnosi ciśnienie krwi.
Ponadto angiotensyna pobudza wydzielanie hormonu podwzgórza – wazopresynywazopresyny i hormonu kory nadnerczy – aldosteronualdosteronu, które regulują ilość i skład moczu przez wpływ na procesy zachodzące w kanalikach nerkowych (ustalanie poziomu jonów sodu i potasu we krwi).
Nerki wydzielają również hormony tkankowe. Produkują erytropoetynęerytropoetynę, która stymuluje powstawanie erytrocytów w szpiku kostnym. Uczestniczą także w przekształcaniu pochodnych witaminy D w kalcytriol (1,25‑dihydroksycholekalcyferolkalcytriol (1,25‑dihydroksycholekalcyferol) – hormon regulujący gospodarkę wapniowo‑fosforanową organizmu.
Ilość i skład moczu
Ilość i skład moczu mają znaczenie diagnostyczne, ponieważ zależą od stanu fizjologicznego organizmu.
Prawidłowe wartości składników moczu | ||
|---|---|---|
Ilość | 1,5 l na dobę. | |
Skład | Woda, mocznik, barwniki moczowe będące produktami rozpadu hemoglobiny | |
Nieprawidłowości | Obecność białek i hemoglobiny wskazuje na stany zapalne nerek, obecność cukru i ciał ketonowych sugeruje cukrzycę, natomiast zbyt duża produkcja moczu świadczy o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu hormonu ADH – wazopresyny. | |
Słownik
hormon sterydowy wytwarzany i wydzielany przez komórki kory nadnerczy, który reguluje gospodarkę jonami sodu i potasu, wpływając na ich wydalanie lub zatrzymywanie w organizmie
hormony stymulujące skurcze naczyń krwionośnych, produkowane z białek osocza pod działaniem enzymu reniny
różnica między ilością wody przyjętej do organizmu i z niego wydalonej w ciągu doby
hormon peptydowy, produkowany w korze nerek i wątrobie, który stymuluje tworzenie erytrocytów w szpiku kostnym
hormon kontrolujący gospodarkę wapniowo‑fosforanową organizmu; aktywna forma witaminy DIndeks dolny 33; powoduje zwiększenie absorpcji wapnia i fosforanów w układzie pokarmowym oraz nasilenie ich absorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych, a jednocześnie hamuje wydzielanie parathormonu
podstawowa jednostka budulcowa i czynnościowa nerki; zbudowany jest z ciałka nerkowego, w którym zachodzi proces filtracji, i kanalika nerkowego, w którym ma miejsce odzyskiwanie substancji potrzebnych organizmowi
cienka, gładka błona surowicza, która wyściela ściany jamy brzusznej i miednicy oraz pokrywa całkowicie lub częściowo położone w tych jamach narządy
hormon wydzielany przez nerki w przypadku ich niedokrwienia lub obniżonego ciśnienia krwi; kieruje przemianą nieczynnego białka angiotensynogenu w angiotensynę, która podnosi ciśnienie krwi
struktura, w której tętnica lub żyła rozgałęzia się w naczynia włosowate, a te z powrotem łączą się w naczynie krwionośne tego samego typu, z którego powstały
wazopresyna jest wytwarzana w podwzgórzu, a magazynowana w tylnym płacie przysadki mózgowej; wzmagając wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych, powoduje zmniejszenie jej wydalania przez nerki
usuwanie z organizmu produktów przemiany materii, metabolitów hormonów i neuroprzekaźników, nadmiaru wody i elektrolitów, a także związków toksycznych pochodzenia obcego i wytwarzanych w organizmie oraz leków