Lepsze życie

W XVIII stuleciu państwa europejskie wprowadziły praktykę przeprowadzania spisów powszechnych ludności. Na podstawie tych dokumentów oraz spisów podatkowych historycy z dużą dokładnością policzyli żyjących wówczas Europejczyków. Między 1700 a 1800 r. występował stabilny wzrost zaludnienia we wszystkich krajach i populacja Europy u schyłku stulecia była o ok. 60 proc. większa niż na jego początku. Do ważnych przyczyn ekspansji demograficznejekspansja demograficznaekspansji demograficznej zaliczyć należy poprawę warunków bytowych. Wprowadzenie nowych upraw w rolnictwie, zwłaszcza ziemniaków i kukurydzy, wpłynęło na urozmaicenie diety i zwiększenie kaloryczności posiłków.

R124JzJYTtnms

Ilustracja przedstawia troje ludzi, dwóch mężczyzn i kobietę, siedzących przy okrągłym stole i spożywających posiłek. Kobieta ubrana jest w długa suknię wykończoną koronkowymi obszyciami. Na głowie na wysoki czepiec także zdobiony koronką. Obaj mężczyźni mają na głowach peruki z kręconymi, długimi włosami sięgającymi połowy pleców, ubrani są w marynarki, kamizele i koszule. Wokół nich kręcą się służący i służące donoszący jedzenie i picie.

Większa produkcja żywności ograniczyła występowanie klęsk głodu. Ludzie, zwłaszcza na wsi, nadal mieszkali pod jednym dachem ze zwierzętami hodowlanymi, a w miastach ścieki płynące ulicami przyczyniały się do wybuchów epidemii. Choć jakość warunków życia w Europie wyraźnie ustępowała dzisiejszym standardom, z pewnością przywiązywano coraz większą wagę do higieny. Dbałość o nią była szczególnie ważna w przypadku porodów. Do końca stulecia udało się zmniejszyć śmiertelność matek i niemowląt, chociaż w ostatecznym rozrachunku i tak co drugi odnotowany zgon dotyczył niemowlęcia. W XVIII‑wiecznej Europie władze starały się kontrolować zdrowie publiczne. Gdy w miastach pojawiali się chorzy na grypę, ospę, cholerę lub tyfus, zostawali poddawani kwarantanniekwarantannakwarantannie, a ich rzeczy i domy palono, aby zapobiec kolejnym zachorowaniom.

R1HSfKInYTRpV

Ilustracja przedstawia kompleks budynków trzykondygnacyjnych ustawionych obok siebie szczytami. NA wprost płot z metalowych prętów i brama kuta prowadząca na dziedziniec, na którym stoi pomnik mężczyzny. Przez bramę przechodzi dwóch mężczyzn z człowiekiem na noszach i lamentującą obok kobietą.

Rewolucja agrarna

Rolnictwo na zachodzie Europy w XVIII w. uległo intensyfikacji, co najlepiej oddawało zestawienie wydajności upraw w różnych krajach. Na wschód od rzeki Łaby rolnicy z jednego ziarna zasianego zbierali ok. 4–4,5 ziaren i wynik ten był niezmienny od XIV w. Z kolei w państwach na zachód od Łaby odnotowywano znaczący wzrost upraw. W Anglii, Niderlandach i Irlandii gospodarze uzyskiwali nawet 10 ziaren, a we Francji, Włoszech, Hiszpanii, zachodnich Niemczech i w Skandynawii ok. 6–7. Wielkimi pasjonatami innowacji i modernizacji rolnictwa okazali się Anglicy, którzy w XVIII w. rozwijali agronomięagronomiaagronomię, ucząc się głównie od Holendrów, Francuzów i Włochów oraz eksperymentując we własnych gospodarstwach. To właśnie w Anglii wynaleziono siewnik i zaczęto stosować kosę w miejsce sierpa, przyśpieszając tym samym zasiew i żniwa. Anglicy upowszechnili też nowe uprawy (np. rzepę, bób, fasolę, groch), płodozmian (w miejsce trójpolówki), nawozy zwierzęce i rozwijali hodowlę bydła. Zwiększenie wydajności farm nie nastąpiłoby bez przeobrażeń strukturalnych na wsi. Na przełomie XVII i XVIII w. doszło do nasilenia zapoczątkowanych już w XIII stuleciu grodzeń pól, czyli przyłączania ziemi przeznaczonej na użytek wspólnoty do pól prywatnych. W ten sposób zniknęła tzw. szachownica pól i powstały wielkopowierzchniowe gospodarstwa rolne. Część ludności wiejskiej znajdowała w nich pracę, sporo osób zajęło się pracą chałupniczą (tkactwem), a część emigrowała do miast. Zmiany na wsi przyczyniały się do wzrostu zamożności jej mieszkańców, którzy zaczęli kupować produkty gotowe na znacznie większą niż dotąd skalę. W ten sposób wzrosło na nie zapotrzebowanie, co z kolei napędzało produkcję. W rezultacie, chociaż w całej Europie doszło w tym czasie do urbanizacji, to właśnie w Anglii była ona najbardziej intensywna. Proces zmian w angielskim rolnictwie, ze względu na skalę przeobrażeń, historycy nazwali rewolucją agrarną.

Przędzarka i maszyna parowa

Wielka Brytania wyróżniała się wśród państw europejskich wolnością gospodarczą. Zniesienie opłat handlowych wewnątrz kraju przyniosło wzrost produkcji i wymiany handlowej. Dzięki wyspiarskiemu położeniu towary mogły być przewożone najtańszym i najszybszym wówczas sposobem, tj. na statkach. Wewnątrz kraju powstały kanały łączące rzeki, co dodatkowo usprawniło transport wodny. Brytyjczycy intensywnie eksploatowali surowce naturalne, takie jak węgiel, miedź i żelazo. Już na początku stulecia zastosowali koks do wytopu żelaza, dzięki czemu poprawili jego jakość. Anglia przodowała również w produkcji sukna i tkanin bawełnianych.

R1L3H2SCgnKRI

Ilustracja przedstawia dwie maszyny do przędzenia, mechaniczną i wspomaganą silnikiem parowym. Obie to konstrukcje kilku przęseł rozdzielających nici, każda z maszyn ma koła z zamontowanymi korbami do obracania.

Słownik

Słowa kluczowe

rewolucja przemysłowa, ekspansja demograficzna, maszyna parowa, modernizacja, postęp

Bibliografia

Kopczyński M., Ludzie i technika. Szkice z dziejów cywilizacji przemysłowej, Warszawa 2009.

Rostworowski E., Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977.

Wielka historia świata. Świat w XVIII wieku, t. 8, red. P. Franaszek, Kraków 2006.