Przeczytaj
Reaktywacja absolutyzmu we Francji
W epoce powiedeńskiej we Francji cofnięto niemal wszystkie zdobycze rewolucji. Restauracja dynastii Burbonów – ku rosnącemu rozczarowaniu Francuzów – wyniosła do władzy dawne warstwy feudalne. W otoczeniu Ludwika XVIII oraz jego brata i następcy Karola X (od 1824 r.) czołową rolę odgrywała partia tzw. ultrasów, czyli ultrarojalistówultrarojalistów. Jej trzon stanowiły stara arystokracja i kler, dążący do zawieszenia konstytucji i przywrócenia absolutyzmu w dawnym stylu.
Powrót do absolutyzmu miał swoją dynamikę. Nowa, powiedeńska monarchia, powołana w 1814 r., opierała się bowiem na Karcie konstytucyjnejKarcie konstytucyjnej. W porównaniu z okresem rządów Napoleona wydawała się ona nawet dość liberalna. Wprawdzie król przejął pełnię władzy nie tylko wykonawczej, ale również ustawodawczej, a ministrowie byli odpowiedzialni jedynie przed nim (nie był to zatem ustrój parlamentarny), jednak Francuzi mieli dwuizbowy parlament z prawdziwego zdarzenia, a nie atrapę z czasów cesarstwa. Ludwik XVIII z nim współrządził, a jego skład był względnie umiarkowany politycznie. Izbę Parów król mianował sam, natomiast w wyborach do Izby Deputowanych obowiązywały wysokie cenzusycenzusy majątkowe. Ograniczało to jej członków tylko do lepiej sytuowanych warstw społecznych, w tym bogatszej burżuazji. Równocześnie powrócił terror polityczny, tym razem skierowany przeciw bonapartystom.
Względną równowagę zaburzyło objęcie władzy przez znacznie bardziej reakcyjnego Karola X, który swoje rządy postanowił całkowicie oprzeć na dawnej arystokracji oraz klerze, uderzając we francuski parlament. Król i ultrasi odrzucili ideę społeczeństwa laickiego. W 1825 r. weszła w życie ustawa o karze śmierci za świętokradztwo. Kościół przejął na powrót kontrolę nad szkolnictwem i uniwersytetami. Ów głęboko reakcyjny zwrot pośrednio doprowadził do wybuchu rewolucji lipcowej. Kluczową rolę w rosnącej wówczas opozycji odegrali paryscy intelektualiści, w obronie rządów konstytucyjnych stanęła bowiem liberalna burżuazja, z filozofem Benjaminem Constantem i historykiem Adolfem Thiersem na czele.
Liberałowie obejmują władzę
30 lipca 1830 roku Komisja Municypalna miasta Paryża zwróciła się do jego mieszkańców takimi słowami:
Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowychMieszkańcy Paryża! Karol X przestał panować nad Francją. Nie mógł on zapomnieć pochodzenia swej władzy i uważał się zawsze za wroga naszej ojczyzny, oraz jej wolności, której zrozumieć nie był w stanie. [...] Naród sam ostał się, ozdobiony w barwy narodowe, zdobyte za cenę ofiary krwi, pragnie on rządu i praw jego godnych. Któryż lud na świecie bardziej godny jest wolności? [...] Mieszkańcy Paryża! Dumą napawa nas braterstwo z Wami [...]; jej członkowie [Komisji Municypalnej] odczuwają potrzebę wyrażenia Wam podziwu i wdzięczności Ojczyzny. Jej sposób myślenia, jej zasady zgodne są z Waszymi; zamiast władzy narzuconej mocą obcego oręża, będziecie mieli Rząd Wam zawdzięczający swe powstanie; cnota znajduje się we wszystkich klasach, wszystkie klasy równe posiadają prawa, a prawa te są zagwarantowane. Niech żyje Francja! Niech żyje lud Paryża! Niech żyje wolność!
Źródło: Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych , oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 95.
Zwycięstwo rewolucji lipcowej i osadzenie na tronie Ludwika Filipa Orleańskiego wymusiły zmiany ustrojowe. Obniżenie cenzusu majątkowego pozwoliło zwiększyć liczbę wyborców. Liczba deputowanych z burżuazji wzrosła wówczas dwukrotnie. Równie istotną zmianą była rezygnacja z „religii państwowej”, czyli opierania rządów na sojuszu z Kościołem katolickim. Monarchia lipcowa cieszyła się szerokim poparciem społecznym, nawet ze strony drobnego mieszczaństwa.
W opozycji pozostawały natomiast kręgi republikańskie. Powodem ich niechęci był sprzeciw elity społecznej wobec prób dalszego poszerzania elektoratu. Frustrację rodziły też wysokie społeczne koszty rozwoju kraju, który wszedł wówczas z impetem na drogę intensywnego rozwoju przemysłowego i przekształceń kapitalistycznych. Niskie płace i zakaz zrzeszania się sprawiały, że rosła nędza warstw ludowych. Popularność zyskiwać zaczęły hasła socjalistyczne, propagowane przez radykalnie nastawionych utopistów i obrońców praw człowieka.
Thiers i kłopoty monarchii lipcowej
Thiers rozpoczął działalność polityczną za panowania Ludwika Filipa od stanowiska ministra spraw wewnętrznych. Wsławił się wówczas jako przeciwnik radykalnych ugrupowań republikańskich. Krwawo stłumił, z pomocą wojska i Gwardii Narodowej, robotnicze zamieszki w 1834 r. w Lyonie i Paryżu. Od 1836 r. pełnił funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych. Polityk ten jeszcze niejeden raz miał w historii Francji odegrać znaczącą rolę.
Hiszpania schodzi ze sceny
W okresie napoleońskim w Hiszpanii zaszły głębokie zmiany, od budowy dróg po rozwiązania prawne likwidujące *ancien régimeancien régime. Po zniesieniu ustroju feudalnego i zobowiązań lennych oraz ograniczeniu praw duchowieństwa do pobierania podatków wzrosła finansowa pomyślność innych warstw społecznych. Wzbogacone mieszczaństwo oraz chłopi źle więc przyjęli odwrót od liberalizmu, jaki rozpoczął się wraz z rządami Ferdynanda VII z dynastii Burbonów, który powrócił do władzy po klęsce Napoleona.
Hiszpanię ogarnęła fala oporu przeciw Metternichowskiemu porządkowi. Celem liberałówliberałów miała być budowa nowoczesnego państwa. W 1820 r. doszło do buntu wojskowego w Kadyksie, popartego następnie przez ludność Madrytu. Król musiał przywrócić liberalną konstytucję z 1812 roku. Jego sojusznikami w walce z rewolucjonistami były natomiast zamożna szlachta i kler. W ramach Świętego Przymierza interweniowała Francja, wysyłając silną armię, która w 1823 r. przywróciła absolutne rządy króla. Konstytucję zawieszono , posypały się wyroki śmierci, na szubienice trafiło ponad 100 liberałów. Stopniowo kraj stawał się biednym, prowincjonalnym królestwem.
Przesądziło o tym utracenie przez Hiszpanię zamorskich posiadłości. Jeszcze w XVIII w. cała Ameryka Środkowa i Południowa (z wyjątkiem Brazylii i Gujany) należała do korony hiszpańskiej. Jednak za sprawą napoleońskiej inwazji na Hiszpanię w 1808 r., za rządów Józefa Bonapartego, rozprzestrzeniły się tam idee wolnościowe rewolucji francuskiej. W efekcie na początku XIX w. doszło do szeregu wojen narodowowyzwoleńczych. Hiszpanie utracili wszystkie terytoria w Ameryce na rzecz nowo powstałych republik (z wyjątkiem Kuby i Portoryko). W 1824 r. ich imperium kolonialne (dotychczas czwarte w świecie pod względem wielkości) przestało istnieć, a monarchia zrezygnowała z ponownego podboju.
Ferdynand VII i Święte Przymierze
Ferdynand VII Burbon władzę, po wymuszonej abdykacji ojca, objął jeszcze w 1808 r., wkrótce jednak sam ustąpił pod presją ze strony Napoleona I. Po upadku cesarza Francuzów decyzją kongresu wiedeńskiego wrócił na tron. Krótko potem wezwał mocarstwa europejskie do pomocy w opanowywaniu powstań w Madrycie i Saragossie. Obowiązkiem przywrócenia absolutyzmu w Hiszpanii obarczono Ludwika XVIII podczas zjazdu monarchów na kongresie w Weronie (1822 r.).
W 1834 r. w Hiszpanii rozgorzała wojna domowa między liberałami, wspieranymi przez regentkę Marię Krystynę, a absolutystami – zwolennikami Don Carlosa, czyli Karola Burbońskiego, następcy tronu odsuniętego od sukcesji (król Ferdynand VII, łamiąc prawo salickie, przekazał tron córce Izabeli). Owdowiała królowa domagała się tronu dla swej córki, natomiast Don Carlos powoływał się na prawa Burbonów. Jego stronnicy – karliścikarliści, wywodzący się spośród kleru i wielkich właścicieli ziemskich – marzyli o powrocie absolutyzmu. Bezskutecznie, Izabela ostatecznie objęła tron w 1843 roku.
Słownik
(fr. stare rządy) nazwa ustroju we Francji przed rewolucją, za panowania Burbonów; w czasie rewolucji francuskiej określenie to oznaczało system rządów przedrewolucyjnych, kiedy państwem rządziła uprzywilejowana arystokracja
(z łac. census – oszacowanie majątku; obliczenie) wysokość płaconych podatków dająca prawo do głosowania
zwolennicy absolutyzmu i Don Carlosa (Karola Burbońskiego), odsuniętego od sukcesji przez Ferdynanda VII następcy tronu Hiszpanii
(fr. Charte constitutionnelle) konstytucja francuska z 1814 r., oktrojowana (nadana) przez króla Ludwika XVIII z dynastii Burbonów
(łac. legitimus - legalny, prawowity, prawny) nadanie czemuś mocy prawnej; uznanie jakiegoś systemu politycznego za odpowiedni dla danego typu społeczeństwa
(łac. liberalis - dotyczący wolności) członkowie liberalnej partii; osoby tolerancyjne na poglądy i zachowania innych osób, nawet jeśli, ich zdanie, poglądy te nie są słuszne
(fr. octroyer - przyznawać, udzielić) nadać, narzucić
międzynarodowe przymierze zawarte w trakcie kongresu wiedeńskiego (1814‑1815), którego celem było niedopuszczenie do zmian politycznych i terytorialnych w Europie, a także zbrojna interwencja w tych państwach, w których ujawnią się dążenia wolnościowe i tendencje zjednoczeniowe
(z łac. ultra – ponad, poza, dalej; rojalista z fr. royal – królewski) partia we francuskim parlamencie w latach 1815–1830, będąca główną siłą polityczną za panowania Ludwika XVII i Karola X; jej członkowie popierali monarchę, sprzeciwiając się ideom republikanizmu i monarchii konstytucyjnej
Słowa kluczowe
Europa i świat po kongresie wiedeńskim , Hiszpania po kongresie wiedeńskim, Francja po kongresie wiedeńskim , rewolucja lipcowa, Simón Bolívar, monarchia lipcowa, Karol X, kongres wiedeński, romantyzm
Bibliografia
Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji, 1815‑1849, pod red. W. Zajewskiego,Warszawa 1991.
Croce B., Historia Europy w XIX wieku, Warszawa 1998.
Wielka Historia Świata. T. 9. Świat w latach 1800‑1850, pod red. A. Chwalby, Warszawa 2006.
Encyklopedia Odkrycia Młodych. Larousse‑Gallimard, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992, Nr 72, 74.
Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S. Lenard, Warszawa 1998.
encyklopedia.pwn.pl