Przeczytaj
Rywale
Morze Bałtyckie stało się w drugiej połowie XVI w. obiektem rywalizacji między Danią, Szwecją, Moskwą a państwem polsko‑litewskim. Dominium Maris BalticiDominium Maris Baltici przez wiele lat stanowiło przedmiot polityki zagranicznej państw w regionie. Celem tej rywalizacji było opanowanie szlaków handlowych i zyskanie związanych z tym korzyści (kontrola handlu, pobieranie ceł). Duże zainteresowanie budziły InflantyInflanty. Teren ten nie tylko przedstawiał ogromny potencjał ekonomiczny, jako że pośredniczył w handlu między zachodnią i północną Europą a Wschodem, ale także był ważny pod względem politycznym i strategicznym.
Odszukaj na mapie Inflanty i określ, jakie współcześnie państwa leżą na tym terenie.
Wskaż porty inflanckie, które były włączone w organizację hanzeatycką i brały udział w międzynarodowej wymianie handlowej.
Od XIII w. władzę w Inflantach sprawował zakon kawalerów mieczowychzakon kawalerów mieczowych. Teren przez niego opanowany pierwotnie zamieszkiwały pogańskie plemiona bałtyckieplemiona bałtyckie i ugrofińskieugrofińskie. W 1237 r. po klęsce poniesionej w bitwie z Bałtami pod Szawlami (1236 r.) zakon kawalerów mieczowych połączył się z zakonem krzyżackim i przejął jego regułę. W XVI w. zgromadzenie zakonne popadło w kryzys i nie reprezentowało już realnej siły politycznej. Coraz więcej zwolenników wśród jego przedstawicieli zyskiwała luterańska reformacja.
Jakie państwo mogło się czuć zagrożone w obliczu dążeń obu gałęzi zakonu do połączenia się?
Ku wojnie
Określ, w jaki sposób malarz przedstawił cara Iwana IV Groźnego. Zwróć uwagę na ubiór, insygnia władzy i wyraz twarzy.
Słabość zakonu kawalerów mieczowych starały się wykorzystać państwa obce. Coraz większe wpływy zdobywało Wielkie Księstwo Moskiewskie. Konflikt w Inflantach wywołał Iwan Groźny, który potrzebował portu nad Bałtykiem. To on zmusił Zakon do zgody na swobodny handel dla kupców moskiewskich. Na to nie mógł pozwolić Zygmunt August. Z tego powodu w 1557 r. król Polski wyprawił armię do Inflant, ale zatrzymał ją w Pozwolu. Jego działania miały charakter manifestacji politycznej. Przerażony mistrz zakonu Johann Wilhelm Fürstenberg został zmuszony do podpisania układu przeciwko Moskwie. To z kolei doprowadziło do ataku Iwana IV Groźnego i zajęcia przez jego wojska Dorpatu (dziś Tartu) oraz Narwy (1558). Iwan IV Groźny zdobył jedno z bogatszych miast portowych i handlowych Inflant, a dzięki przejęciu Narwy uzyskał upragnione okno na Europę i zainicjował bezpośrednie stosunki z Zachodem. Tzw. żegluga narewskażegluga narewska - godząc w interesy litewskie - była zwalczana przez stronę polską, m.in. za pośrednictwem tzw. floty kaperskiejkaperskiej.
Zakon był za słaby aby się bronić, lokalne władze szukały pomocy za granicą, stąd do konfliktu włączyły się Szwecja i Dania. Rozpad państwa spowodował odwołanie Fürstenberga i powierzenie funkcji wielkiego mistrza propolsko nastawionemu Kettlerowi. Ten w 1561 r. w Wilnie złożył Zygmuntowi Augustowi hołd lennyhołd lenny i poddał mu Inflanty. Na wzór Albrechta Hohenzollerna przeszedł on na luteranizm i zsekularyzowałzsekularyzował swoje państwo. Kurlandię i Semigalię zachował jako swoje dziedziczne księstwo, pozostające w zależności lennej od Korony Polskiej, zaś reszta Inflant została ustanowiona wspólną prowincją Polski i Litwy. Dopiero wówczas Zygmunt August włączył się do wojny. Wcześniej jedynie prowadząc sprytne działania dyplomatyczne, bez wojny, uzyskał prawo do Inflant, co pokazywało. że był bardzo wytrawnym dyplomatą.
Starcie
Układ wileńskiUkład wileński doprowadził do wznowienia sporu z Wielkim Księstwem Moskiewskim oraz rozpętania zmagań o przejęcie panowania nad Bałtykiem, w których udział wzięły również Dania i Szwecja. Wojna litewsko‑moskiewska przekształciła się w większy konflikt, zwany I wojną północnąI wojną północną.
W początkowym okresie Polska była sprzymierzona z Danią przeciwko Szwecji. Współpraca między sojusznikami nie układała się jednak dobrze, gdyż Fryderyk II Oldenburg tolerował żeglugę Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w okolicach Narwy (żeglugę narewską), której przeciwna była Polska i zwalczał kaprów Zygmunta Augusta, próbujących blokować żeglugę narewską. W 1568 r. po przejęciu tronu szwedzkiego przez żonatego z Katarzyną Jagiellonką Jana III Wazę nastąpiła zmiana sojuszy i Szwecja sprzymierzyła się z Polską.
Oceń praktykę odwoływania się króla polskiego do pomocy kaprów podczas konfliktu w Inflantach.
Długoletnie zmagania o panowanie nad Morzem Bałtyckim wyczerpały wszystkie strony konfliktu. W 1570 r. doszło do zaprzestania działań wojennych. Rzeczpospolita i Moskwa zawarły na trzy lata rozejmrozejm, natomiast Szwecja i Dania podpisały w Szczecinie układ pokojowySzczecinie układ pokojowy. Na ich mocy Inflanty zostały podzielone. Dania utrzymała wyspę Ozylię, Szwecja przejęła kontrolę nad Estonią wraz z Rewlem i wyspą Dago, w rękach Wielkiego Księstwa Moskiewskiego pozostała Narwa. Największa część Inflant, wraz z Rygą, przypadła Rzeczypospolitej, a Kurlandia i Semigalia pozostały lennem polskim do czasów rozbiorów. Mimo że formalnie wojna się zakończyła, to sama rywalizacja o dominium Maris Baltici miała jeszcze się ciągnąć długie lata. Pokój w Szczecinie nie rozwiązał problemu Infant. To był pokój między Danią a Szwecją, której niepodległość Dania ostatecznie uznała. W sprawie Inflant nie uznano trwałego podziału, przyjęto jedynie tymczasową zasadę uti possidetis, czyli czasowego zachowania zdobyczy, jednak bez międzynarodowego uznania.
Przerażające, ale prawdziwie okrutne wypadki głodu i zarazy, które tak właśnie się wydarzyły w państwie Rosjan i Litwie w roku 1571.
Określ, jaki obraz wydarzeń przedstawia powyższa rycina i jakie daje wyobrażenie na temat tamtejszych ziem oraz ich mieszkańców. Zwróć uwagę na tekst i elementy graficzne.
Słownik
(pol. władztwo Morza Bałtyckiego) wojny w okresie od 1558 do 1583 r. toczone między państwem polsko‑litewskim (później Rzeczpospolitą) a Szwecją, Danią i Wielkim Księstwem Moskiewskim o panowanie na morzu i ziemie zakonu inflanckiego
żaglowy okręt wojenny lub statek handlowy
Liga Hanzeatycka; związek miast handlowych Europy Północnej z okresu średniowiecza i początków epoki nowożytnej; którego członkowie wspierali się na polu ekonomicznym i politycznym
(łac. homagium) ceremonia towarzysząca zawarciu kontraktu lennego między seniorem (zwierzchnikiem, panem feudalnym) a wasalem (lennikiem podległym zwierzchnikowi); polegała ona na tym, że wasal klękał przed seniorem i składał mu uroczystą przysięgę; akt poddania się wasala seniorowi
(łac. Livonia) obszar nad Dźwiną i Zatoką Ryską, zamieszkały pierwotnie przez plemiona bałtyckie (przodków obecnych Łotyszów) i ugrofińskie (przodków obecnych Estończyków), od XII w. pod panowaniem zakonu kawalerów mieczowych, od II poł. XVI w. teren rywalizacji między Rzecząpospolitą, Wielkim Księstwem Moskiewskim, Szwecją i Danią; dzisiejszy obszar Łotwy i Estonii
wojna między Rzecząpospolitą, Szwecją, Wielkim Księstwem Moskiewskim a Danią o podział Inflant oraz hegemonię na Morzu Bałtyckim, tzw. dominium Maris Baltici. Trwała od 1563 roku do 1570 roku.
dowódca uzbrojonego statku trudniący się rabunkiem i napadami na inne jednostki, pozostający na służbie swojego mocodawcy, któremu oddawał część dochodów
miał miejsce w 1570 r.; kończył I wojnę północną; w wyniku jego postanowień Szwecja otrzymała Estonię i wyspę Dago, Dania Ozylię a Wielkie Księstwo Moskiewskie utrzymało żeglugę narewską
indoeuropejska grupa zamieszkująca południowo‑wschodnie wybrzeża Morza Bałtyckiego i posługująca się językami bałtyckimi. Należeli do nich Litwini, Łotysze, Żmudzini.
grupa ludów posługująca się językami ugrofińskimi, zamieszkująca obszary środkowej i północno‑wschodniej Europy oraz zachodniej Syberii; należą do niej m.in. Węgrzy, Estończycy i Finowie
trzyletni rozejm podpisany w Moskwie 22 czerwca 1570 r. między Rzeczpospolitą a Carstwem Moskiewskim; negocjowany od 1568r; potwierdzony został w pokoju szczecińskim; w wyniku jego postanowień Litwa utraciła na rzecz Moskwy: wschodnią część Inflant, biskupstwo dorpackie, wschodnią część Estonii, Połock, część ziemi witebskiej
(z łac. saecularis – świecki) inaczej zeświecczenie; pojęcie rozumiane trojako: jako przejście osoby duchownej do stanu świeckiego, jako proces zmierzający do osłabienia roli religii i Kościoła w życiu społeczeństwa, jako przejęcie majątku kościelnego przez państwo
układ zawarty w 1557 r. między wielkim mistrzem zakonu inflanckiego a królem Zygmuntem Augustem mówiący o wzajemnej współpracy, skierowany przeciwko Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu
układ zawarty w Wilnie w 1561 r. między mistrzem krajowym inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego Gotthardem Kettlerem a królem Zygmuntem Augustem, na mocy którego Inflanty zostały włączone do państwa polsko‑litewskiego, a Kurlandia i Semigalia przeszły w zależność lenną
(łac. Fratres militiae Christi de Livonia, niem. Brüder der Ritterschaft Christi von Livland) niemiecki zakon rycerski w Inflantach, założony w Rydze przez biskupa Alberta von Buxhövdena w 1202 r. dla szerzenia religii chrześcijańskiej; w 1525 r. zakon ten został przemianowany na zakon inflancki i stanowił gałąź zakonu krzyżackiego
nazwa handlu między Wielkim Księstwem Moskiewskim a miastami Europy Zachodniej i Północnej, prowadzonego w drugiej połowie XVI w. przez Bałtyk i port w inflanckiej Narwie; koniec żeglugi narewskiej przyniosło zdobycie przez Szwedów Narwy w 1581 r.
Słowa kluczowe
wojna o Inflanty, Zygmunt August, układ wileński, układ w Szczecinie, I wojna północna, państwo polsko‑litewskie w czasach ostatnich Jagiellonów
Bibliografia
L. Bazylow, Historia [...], Zakład Narodowy im. Ossolinińskich, Wrocław, Warszawa, Kraków 1969.
H. Łowmiański, Polityka Jagiellonów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999.
T. Szulc, Historiograficzny bilans polityki ostatniego z Jagiellonów, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego 2, 1995.