Przeczytaj
Indie
Półwysep Indyjski na przełomie XV i XVI w. nie stanowił jedności politycznej - był podzielony na wiele drobnych państw. W większości z nich władały dynastie muzułmańskie, choć ludność była głównie wyznania hinduskiego. Jednym z największych państw na terenie Indii był sułtanatsułtanat Delhi, który w 1526 r. został podbity przez Babura – mongolskiego pochodzenia władcę Kabulu, potomka Timura.
Babur dzięki sprawnej, wyposażonej w artylerię i doświadczonej armii szybko poszerzał granice swojego państwa, przed jego śmiercią obejmowało ono obszar od Kabulu po dolny odcinek Gangesu. Panowanie Babura zapoczątkowało królewską dynastię Wielkich Mogołów, która zapewniła Indiom nowy okres świetności. Jej władcy byli starannie wykształceni i tolerancyjni wobec niemuzułmańskiej ludności Indii. Za rządów Akbara Wielkiego (1556–1605) zostały przeprowadzone reformy, które ograniczyły władzę wielkich posiadaczy ziemskich na rzecz sprawnej biurokracji.
Źródłem bogactwa Indii było tradycyjne rolnictwo, rozkwitające dzięki żyznym, przynoszącym obfite plony glebom, oraz rzemiosło. W całym kraju wyrabiano tkaniny bawełniane. Ich produkcją zajmowały się drobne zakłady rzemieślnicze oraz wyspecjalizowane manufakturymanufaktury. Na wysokim poziomie stała produkcja wyrobów metalowych – ich jakość przewyższała wyroby europejskie. Na rozkwit gospodarczy Indii ogromny wpływ miała rozbudowana sieć świetnie utrzymanych dróg, ale masowy transport odbywał się przede wszystkim drogami wodnymi, głównie Gangesem. W handlu międzynarodowym kluczową rolę odgrywał port Surat. Najważniejszymi towarami eksportowymi Indii były korzenie, tkaniny bawełniane i indygo.
Pod rządami Wielkich Mogołów pomyślnie rozwijała się literatura i sztuka. Przyczyniał się do tego dwór, który stwarzał dla artystów doskonałe warunki do pracy twórczej. W literaturze, zwłaszcza naukowej, dominował język perski, ale rozkwitała również twórczość w języku hindi. Wspaniale rozwijały się architektura i malarstwo, zwłaszcza książkowe. Jednym z najpiękniejszych zabytków XVI‑wiecznych Indii jest grobowiec Humajuna w Delhi, wzniesiony w charakterystycznym dla architektury Mogołów stylu łączącym sztukę indyjską ze sztuką perską.
Chiny
W Chinach od 1368 r. panowała dynastia Ming, która przejęła władzę po upadku mongolskiej dynastii Yuan. Skonsolidowała ona wewnętrznie cesarstwo chińskie i znacznie poszerzyła jego granice, dzięki czemu na przełomie XV i XVI w. było ono największym i najludniejszym organizmem politycznym ówczesnego świata – na obszarze o powierzchni ok. 9 mln kmIndeks górny 22 mieszkało ponad 80 mln ludzi.
Ponadto na przełomie XV i XVI w. Chiny podporządkowały sobie jako kraje lenne Koreę, Wietnam i Tybet. Podstawą sprawnego funkcjonowania państwa chińskiego była rozbudowana i scentralizowana biurokracja. Składała się z licznej rzeszy na ogół dobrze wykształconych, zdyscyplinowanych urzędników, efektywnie działających w dobrze zorganizowanym aparacie.
To potężne imperium zmagało się jednak z dużymi problemami zewnętrznymi i wewnętrznymi. W pierwszej połowie XVI w. północnym granicom Chin zagrażała odrodzona Mongolia, która zaczęła nękać je najazdami.
Od wschodu Chiny dwukrotnie zostały najechane przez Japonię - której celem było m.in. przejęcie kontroli nad Koreą. Wprawdzie zdołały odeprzeć ataki, ale konieczność obrony integralności terytorialnej pociągała za sobą ogromne koszty i komplikowała sytuację wewnętrzną. Przez cały wiek XVI i pierwszą połowę XVII wybuchały liczne powstania chłopskie, do których często dołączali rzemieślnicy. Były spowodowane nadmiernymi ciężarami feudalnymi i skarbowymi, które wpędzały w biedę drobnych rolników i zmuszały ich do pozbywania się własnych gospodarstw. Największe powstania przekształcały się w regularne wojny chłopskie i rujnowały gospodarkę Chin, a nawet zagrażały władzy cesarskiej.
Znakomicie rozwijała się natomiast wytwórczość rzemieślnicza. Szczególną opieką cesarzy cieszyły się produkcja porcelany, jedwabiu i szkutnictwo.
Trudności polityczne nie zahamowały rozkwitu kultury. W dziedzinie filozofii, obok neokonfucjanizmuneokonfucjanizmu, rozwijały się nurty postulujące ideę równości społecznej. Nową, bardziej przystępną dla przeciętnego odbiorcy formę zyskał dramat chiński. Popularność zdobywała powieść fantastyczna i obyczajowa. Nowym zjawiskiem w architekturze było kompleksowe projektowanie całych zespołów architektonicznych, w których coraz większą rolę odgrywały lekkie, delikatne konstrukcje, zastępujące dominującą do tej pory modę na budowle monumentalne. Jednym z najważniejszych obiektów wzniesionych w Chinach w XV w. było Zakazane Miasto w Pekinie – dawny pałac cesarski dynastii Ming i Qing (na zdjęciu poniżej).
Japonia
Japonia od czasów średniowiecza znajdowała się w stanie rozdrobnienia feudalnego. Formalnie władcą pozostawał cesarz, ale faktycznie sprawowali ją szogunowie. Najsilniejszą warstwą społeczną była nieliczna grupa książąt i wielkich posiadaczy ziemskich, którym podlegała warstwa drobnych, ale licznych feudałów, tzw. samurajówsamurajów. Wielu z nich nie posiadało już własnej ziemi i żyło z wojaczki, a często i z rozboju. Najliczniejszą warstwą było żyjące w poddaństwie chłopstwo, ponad miarę obciążone powinnościami feudalnymi. Schyłek XV i początek XVI w. przebiegał pod znakiem wielu wojen domowych, które osłabiły istniejący od końca XII w. szogunatszogunat.
Postępującą anarchię udało się zahamować dopiero w drugiej połowie XVI w. Najpierw Oda Nobunaga zdobył Kioto, stolicę Japonii, i przejął faktyczną władzę w kraju, a następnie Toyotomi Hideyoshi zakończył reorganizację administracji państwowej i zawiesił instytucję szogunatu. Sam objął rządy jako regent – najwyższy urzędnik na dworze cesarskim. Sytuację polityczną ustabilizował jednak dopiero następca Hideyoshiego – Ieyasu Tokugawa, którego rządy rozpoczynają nową epokę w dziejach Japonii, tzw. okres Edo. W 1603 r. przywrócił on szogunat, który odtąd niezmiennie pozostawał w rękach rodu Tokugawa.
Jednocześnie pierwsza połowa XVII w. to okres stopniowego izolowania się Japonii od świata zewnętrznego, m.in. od wpływów chrześcijaństwa. W 1638 r. władze ostatecznie zamknęły granice państwa dla wszystkich Europejczyków z wyjątkiem Holendrów, którym pozwolono przywozić swoje towary do Nagasaki. Izolacja ta wywarła ogromne piętno na gospodarce, polityce i kulturze kraju, które ulegały skostnieniu i z biegiem czasu stawały się coraz bardziej anachroniczne.
Słownik
(tur. sułtan - władca), islamska forma monarchii, w której panujący władca nosi tytuł sułtana
religia narodowa Chin oraz doktryna moralno‑religijna głoszona przez Konfucjusza (VI–V w. p.n.e.) i jego kontynuatorów; według konfucjanizmu wszystko, co się dzieje, musi być zgodne z „ładem nieba”, dlatego zalecał współpracę całego społeczeństwa w celu utrzymania porządku i harmonii
wczesnokapitalistyczne przedsiębiorstwo przemysłowe stosujące podział pracy przy ręcznej produkcji
określenie używane w odniesieniu do konfucjanizmu, który dominował w Chinach od czasów dynastii Song (960–1279) niemal do końca dynastii Qing (1644–1911)
(jap.) w dawnej Japonii wojownik, feudalny japoński rycerz
(jap. shogun - dowódca), (bakufu) w dawnej Japonii system zarządzania państwem przez dziedzicznych dowódców wojskowych – szogunów
Słowa kluczowe
Delhi, Babur, dynastia Wielkich Mogołów, Akbar Wielki, grobowiec Humajuna, Zakazane Miasto, dynastia Ming, dynastia Qing, samuraj, szogun, szogunat, Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi, Ieyasu Tokugawa, Edo, konfucjanizm, neokonfucjanizm, odkrycia geograficzne, nowożytny kolonializm europejski
Bibliografia
L.M. Pisarek, Świat oczami odkrywców, Warszawa 1971.
Wielka historia świata. Kształtowanie średniowiecza, red. M. Salamon, Kraków 2005.
Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów, red. K. Banka, Warszawa 1991.
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX., Warszawa 2009.