Filozofia była oryginalnym wytworem kultury greckiej. Nawet jeśli dostrzegamy w tej kulturze elementy wywodzące się z innych cywilizacji, na przykład z kultury Bliskiego Wschodu, to z całą pewnością można postawić tezę, iż były one od początku poddawane refleksji z oryginalnej greckiej perspektywy filozoficznej. Zatem np. matematyka, zapożyczona z Egiptu, a usystematyzowana przez Greków, jest przez nich ujmowana w ramach charakterystycznego dla nich namysłu i nabiera całkowicie oryginalnego sensu (m.in. staje się nauką).

Filozofia pojawiła się w Grecji będącej w szczytowym okresie rozwojuszczytowy okres rozwojuszczytowym okresie rozwoju, kiedy to Grecy objęli swoimi wpływami basen morza Śródziemnego i – w konfrontacji z istniejącymi tam kulturami – wypracowali oryginalny system mitów, a następnie równie oryginalny system wiedzy zwanej przez nich filozoficzną. Cezura między mitem a filozofią nie jest łatwa do uchwycenia – filozofia była (i w jakimś sensie jest nadal) uwikłana w myślenie mityczne. Jednak tym, co się zmieniło, był sposób pozyskiwania wiedzy. Tales swoje tezy oparł na wcześniejszej obserwacji, na doświadczeniu.

RCJI7JGYet9X71

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny zrobiony na mozaice. Ma długie włosy, wąsy i brodę. Spod włosów wystaje coś na kształt rogów.

Wiadomości o Talesie zawdzięczamy w pierwszym rzędzie dwu autorom – Arystotelesowi, który był nie tylko twórcą systemu filozoficznego, ale też systematyzatorem i komentatorem wcześniejszej wiedzy filozoficznej, oraz Diogenesowi LaertiosowiDiogenes LaertiosDiogenesowi Laertiosowi, autorowi dzieła Żywoty i poglądy słynnych filozofów. Według tych źródeł Tales był człowiekiem bardzo wszechstronnym. Zajmował się matematyką, astronomią i geometrią, udzielał ludziom trafnych praktycznych porad i udzielał się w życiu publicznym. W trakcie pobytu w Egipcie zmierzył wysokość piramid. Platon zaliczał go w poczet tzw. siedmiu mędrcówsiedmiu mędrców greckichsiedmiu mędrców. Po wycofaniu się z aktywności publicznej Tales zajął się przyrodoznawstwem i to zainteresowanie wydało filozoficzne owoce w ramach szkoły, której był pierwszym przedstawicielem.  Jońscy filozofowie przyrody interesowali się początkiem i podstawowym budulcem rzeczywistości. Nazywano ich badaczami przyrody, czyli fizykami od greckiego phisis - przyroda.

Oddajmy głos Arystotelesowi:

Co w powyższym tekście jest filozoficznego? Po pierwsze, problem. Tales powołuje się na zasadę, czyli coś, z czego wszystkie rzeczy powstają i w co się – ginąc – rozkładają. Co musiało poprzedzić tezę o zasadzie? Zapewne zaciekawienie i uświadomienie sobie samego problemu pochodzenia rzeczy. Zwróćmy uwagę na trzy cechy takiej problematyzacji.

1. Ogólność, bo dotyczy wszystkich rzeczy.

2. Fundamentalność, bo dotyczy czegoś, co jest najwcześniejsze, pierwotne w stosunku do jakiejkolwiek rzeczy.

3. Przeciwstawność tego, co skończone, zmienne i podlega wyjaśnieniu (rzeczy), temu, co nieskończone i niezmienne i co naturalnie wyjaśnia rzeczy (woda‑zasada).

R1SakUbMNfv481

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku z gęstymi falowanymi włosami, wąsami i brodą.

Można powiedzieć, że takie myślenie otwiera obszar refleksji, który później nazwany będzie metafizykąmetafizykametafizyką. Po drugie, filozoficzna jest metoda znajdowania odpowiedzi. Tales przywołuje na rzecz swojej tezy o wodzie‑zasadzie proste obserwacje i wyprowadza z nich uogólnienia. Możemy więc powiedzieć, że Tales powołuje się na pracę naszych naturalnych władz poznawczych, czyli zmysłów i rozumu.

Niech nie zwiedzie nas naiwność poglądów Talesa. To jest już filozofia! Rodzi się wtedy, gdy przekraczamy spojrzenie potoczne, które – co prawda – może prowadzić do dostrzeżenia mnogości i zmienności rzeczy, ale które jeszcze nie prowadzi do zapytywania.  Pytając, wykraczamy już poza tę potoczną percepcję: a właściwie skąd się te wszystkie rzeczy biorą i gdzie się podziewają? Czy coś je łączy? Czy rządzi nimi jakiś porządek? Poza tym filozoficzność przekracza odpowiedzi, które daje mit. Kultura grecka zawierała mity akwatyczne, np. mit Okeanosa i Tetydy, których wpływu na myśl Talesa nie należy wykluczać, ale mit jest przedmiotem wiary a jego prawomocność wywodzona jest najczęściej z jakiegoś pradawnego autorytetu lub uważana po prostu za oczywistą. Nie zawiera natomiast odwołań do systematycznej obserwacji i wyprowadzanych na jej podstawie wniosków. Można zatem powiedzieć, że filozofia zakłada rozstanie się z autorytetem potocznych oczywistości oraz autorytetem mitu na rzecz autorytetu naturalnych władz poznawczych. Tales pierwszy próbował wyjaśnić zjawiska fizyczne w sposób naturalistyczny, odchodząc od tradycyjnego pojmowania przyrody w kategoriach działania bogów

Źródła przypisują Talesowi także inne tezy. Obserwując działanie magnetytu i bursztynu wyprowadził pogląd, że posiadają one duszę i dusza jest zasadą ruchu. Obserwacja ta posłużyła mu jako argument na korzyść stanowiska hylozoistycznegohylozoizmhylozoistycznego, charakterystycznego dla wczesnej filozofii greckiej.

RlBWZxBJkpdDO

Ilustracja przedstawia wodospad. Widać ogromne ilości wody spadające w dół i unoszące się nad nią parę.

Na pierwszy rzut oka wiedza filozoficzna nie ma bezpośredniego waloru praktycznego. Cóż przyjdzie człowiekowi borykającemu się z codziennymi kłopotami ze sporu o to, co jest zasadą rzeczywistości – woda, czy powietrze? A jednak myślenie filozoficzne przez wieki kształtowało także nasz praktyczny stosunek do przyrody. W filozofii Talesa widzimy, że przyroda jest dla niego nie tyle przestrzenią aktywności sił boskich, ile sił i procesów wewnątrzprzyrodniczych. To otwiera długą, co prawda, drogę do ujmowania zdarzeń przyrodniczych jako dających się wyjaśnić i przewidzieć na gruncie naturalnych przyczyn. Takie ujmowanie przyrody będzie charakteryzować późniejsze pojawienia się nauki w kulturze Europy. Niedorzecznością byłoby oczywiście traktowanie Talesa jako początkującego naukowca, niemniej szacunek do naturalnych władz poznawczych, zmysł obserwacji i stawianie na ich podstawie śmiałych hipotez o naturalistycznym charakterze, łączy w pewnej mierze starożytnego filozofa z nowożytną i współczesną nauką.

Słownik