Podsumowanie analizy sceny 9 aktu II

Postacie

Dziennikarz to, podobnie jak Poeta, postać szczególnie ważna dla ideowej wymowy utworu. Najważniejszą sceną z jego udziałem jest rozmowa ze zjawą Stańczyka. Dziennikarz związany jest z „Czasem”, a więc konserwatywnym dziennikiem bliskim „stańczykom”, na którego łamach często wypowiadał się krytycznie o stanie polskiej świadomości narodowej, ostrzegając przed niebezpieczeństwem utraty tożsamości. W konfrontacji ze Stańczykiem została obnażona skłonność do pustej retoryki i narodowej mitomanii. Krytyczne ukazanie Dziennikarza jest jednym z elementów podważania mitumitmitu przywódczej roli inteligencji.

Poeta, czyli Kazimierz Przerwa‑Tetmajer, jeden z najpopularniejszych poetów Młodej Polski. W przeciwieństwie do Pana Młodego, nie jest ukazany w sposób satyryczny. Zachowuje on dystans wobec wydarzeń i ludzi biorących w nich udział. Dialog ze zjawą Rycerza jest w pewnym stopniu projekcją marzeń Poety o mocy dawnych bohaterów, której próżno szukać we współczesnych poecie czasach.

Osoby dramatu

Stańczyk – błazen króla Zygmunta Starego, uwieczniony na słynnym obrazie Jana Matejki. Budzi skojarzenia z ugrupowaniem „stańczyków”, uosabia polityczną rozwagę.

R1IFtQfynJlSR

Ilustracja przedstawia mężczyznę siedzącego na drewnianym fotelu z bardzo wysokim oparciem. Mężczyzna ubrany jest w wąskie, czerwone spodnie, na nogach ma czerwone ciżemki, na ramionach czerwony kaftan z długimi rękawami, zapinany na guziki. Na głowie ma czerwoną czapkę o trzech rogach zakończonych dzwoneczkami. Ten mężczyzna to stańczyk, błazen królewski. Siedzi z palcami dłoni splecionymi przed sobą, łokcie położone ma na oparciu fotela. Głowę ma spuszczoną, twarz smutną, zamyśloną, Na twarzy zarost: wąsy i broda, wysokie czoło, prosty nos, szczupła twarz. Obok krzesła stoi okrągły stół nakryty ciemną, ciężką tkaniną. Na stole leży karta papieru oraz zmięty kawałek papieru. Za stańczykiem ciężka kotara, po prawej stronie w tle w drugim pomieszczeniu, stoją jakieś postacie.

Rycerz – Zawisza Czarny, symbolizuje dawną chwałę i potęgę Polski. Legendarny rycerz był bohaterem fantazji dramatycznej autorstwa Kazimierza Przerwy‑Tetmajera (Zawisza Czarny: fantazja dramatyczna), czyli pierwowzoru postaci Poety.

Warstwa językowa

Dialog Dziennikarza ze Stańczykiem zbudowany jest z długich wypowiedzi, przechodzących niemal w tyrady, które w przypadku Dziennikarza – jako przedstawiciela inteligencji – odsłaniają skłonność do pustej retoryki, frazesów, rozdrapywania ran. W rozmowie Poety z Rycerzem dominują krótkie repliki, które nadają wizji dynamiczny charakter.

Cechy gatunku

W akcie II Wyspiański posłużył się środkami onirycznymi, czyli poetyką snu: bohaterom ukazują się zjawy, określane jako Osoby Dramatu (co sugeruje, że mamy tu do czynienia z teatrem w teatrze), które kolejno pojawiają się bohaterom utworu. Stanowią one projekcję psychiki, odbicie ukrytych marzeń, lęków, kompleksów i obsesji gości weselnych. Sceny z widmami często określane są jako seans psychoanalizy, który ma charakter nie tylko jednostkowy, ale również narodowy. Osobiste projekcje bohaterów („co się komu w duszy gra, co kto w swoich widzi snach”) przybierają jednak kształt postaci historycznych, co nadaje im wymiar bardziej uniwersalny. W ten sposób lęki i marzenia Poety i Dziennikarza stają się również symbolemsymbolsymbolem problemów istotnych dla całego polskiego społeczeństwa. Sceny wizyjne można tłumaczyć realistycznie, jako halucynacje pijanych weselnych gości, jednak mają one charakter niezupełnie subiektywny. Świadczą o tym rekwizyty, które są materialnym śladem spotkania z widmami, np. kaduceusz, który pozostał w ręku Dziennikarza po rozmowie ze Stańczykiem. Taki sposób ukształtowania postaci widm wprowadza wieloznaczność, będącą jedną z głównych cech dramatu symbolicznego.

R51hVVUhmFKI8

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny na na tle wodnego pejzażu. Mężczyzna w średnim wieku, ubrany w ceglastą marynarkę, białą koszulę, czerwony krawat, na ramionach ma zarzuconą pomarańczową narzutkę z guzikami i dzwoneczkami. Mężczyzna ma zmarszczone brwi, wysokie czoło, włosy zaczesane na góry, długi nos, wydatne usta. Mężczyzna w lewym ręku trzyma laskę błazeńską zakończoną miniaturową główką. Głowa na lasce jest podobna do twarzy samego mężczyzny.

R6EfPMIAA4ae1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku, ubranego w białą koszulę, fular czyli rodzaj męskiej, ozdobnej apaszki pod szyją oraz płaszcz. Mężczyzna ma wąsy z zakręconymi ku górze końcówkami. Czoło ma wysokie, lekkie zakola, brwi ciemne, nos prosty, usta wydatne. Pozuje na tle górskiego krajobrazu, w tle pasmo górskie, po prawej stronie szczyt przypominające leżącego śpiącego żołnierza. To Giewont.

Podsumowanie analizy sceny 33, 36 i 37 aktu III

Postacie

Chochoł – najważniejszy i najbardziej wieloznaczny symbol w utworze. Chochoł, będąc słomianym okryciem róży, kryje w sobie kwiat, który może się rozwinąć. W zakończeniu sceny przypada mu jednak rola postaci niemal demonicznej, która za pomocą swej hipnotyzującej muzyki rzuca na weselnych gości czar, sprawiając, że zapominają oni o przygotowywanym powstańczym czynie.

Jasiek – wiejski chłopak, weselny drużba; uosabia niezdolność, niedojrzałość chłopów do czynu. Nie jest w stanie wypełnić powierzonej mu misji, gubi złoty róg, gdyż bardziej pochłaniają go pawie pióra i marzenia o pańskim dworze. Wracając po czapkę z pawim piórem, gubi złoty róg, zaprzepaszczając tym samym szanse na powstanie. W ten sposób Wyspiański zakwestionował mit racławickiego kosyniera‑wybawcy, żywy w polskim społeczeństwie od czasów powstania kościuszkowskiego. Chłopi sami nie potrafi ą się jednak zorganizować, nie są bowiem dojrzali do podjęcia zbiorowego czynu i rezygnacji ze swych osobistych, przyziemnych celów. Ocena chłopów, którzy wykazują patriotyzm i szczery zapał do walki, wypadła jednak mniej surowo niż ocena inteligencji.

Warstwa językowa

Dialogi gości weselnych, oczekujących na przybycie Wernyhory, zbudowane są głównie z krótkich, jednowyrazowych wypowiedzi, często zdań wykrzyknikowych. Taki sposób ukształtowania dialogu służy budowaniu napięcia i dynamizuje scenę, oddając nastrój wyczekiwania, podniecenia i zniecierpliwienia. Dialog Chochoła z Jaśkiem pełni rolę dramatyczną, posuwając akcję naprzód. Chłopak podporządkowuje się poleceniom Chochoła, który objął funkcję „reżysera” zdarzeń. Na uwagę zasługują didaskalia wykraczające poza styl czysto opisowy, pisane językiem poetyckim, pełnym wyszukanych epitetów i porównań (np. „muzyka weselna, cicha a skoczna, swoja a pociągająca serce i duszę usypiająca, leniwa, w omdleniu a jak źródło krwi żywa, taktem w pulsach nierówna, krwawiąca jak rana świeża”). Sugerują one nastrój sceny i ukazują stosunek autora do przedstawionych zdarzeń (liryzacja).

Przestrzeń

W ostatnim akcie rozrasta się przestrzeń współprzedstawiona. Wydarzenia wykraczają poza bronowicką chatę, w której odbywa się wesele, otwierając się na miejsca o znaczeniu symbolicznym – Kraków i Częstochowę, a stąd na całą Polskę, którą ma ogarnąć powstanie. Wnętrze bronowickiej chaty staje się przestrzenią magiczną – efekt ten został osiągnięty przez operowanie światłem oraz dźwiękiem i muzyką.

Czas akcji

Ranek – koniec weselnej nocy nie przynosi oczekiwanego powstania.

Cechy gatunku

Złoty róg – symbol walki o niepodległość, narodowowyzwoleńczego czynu, ale także zmarnowanej szansy – Jasiek, który miał zagrać na rogu, zgubił go, schylając się po czapkę.

Sznur – symbol narodowej niewoli i zawiedzionych nadziei; pozostał Jaśkowi po zgubieniu rogu. Czapka z pawim piórem – symbol przyziemnych wartości, blichtru, pozorów, dla których poświęca się to, co naprawdę ważne; także symbol egoizmu, przedkładania własnych pragnień nad zbiorowy obowiązek.

Złota podkowa – symbol szczęścia i pomyślności; zgubił ją koń Wernyhory, a Gospodyni schowała ją do skrzyni, jakby chcąc zatrzymać szczęście tylko dla siebie.

Dzwon Zygmunta – symbol chwały dawnej Polski.

Chocholi taniec – scena zamykająca utwór symbolizuje bierność, apatię i pogrążenie się w ułudzie. Weselni goście, sennie poruszający się w zaklętym kręgu w takt muzyki Chochoła, tworzą niezwykle wyrazisty obraz, który ukazuje niezdolność społeczeństwa polskiego do podjęcia narodowowyzwoleńczego czynu. MotywmotywMotyw chocholego błędnego tańca ma swe źródło w folklorze, pojawiał się jednak w nieco innej formie także w sztuce polskiej przed Weselem. W kontekście narodowym motyw ten można odnaleźć m.in. na dwóch obrazach Jacka Malczewskiego – Błędne koło i Melancholia. Podobnie jak sama postać Chochoła, scena zamykająca dramat jest wieloznaczna i zawiera liczne odwołania kulturowe. Niektórzy badacze widzieli w niej m.in. polemiczne nawiązanie do poloneza z zakończenia Pana Tadeusza.

R24drvi6nHrbd

Ilustracja przedstawia izbę, w której tańczą tancerze ubrani w stroje ludowe. Ściany z desek, na których wiszą trzy obrazy, po bokach przedstawiające Matkę Boską, a na środku portret Kościuszki. O ścianę oparte są kosy, których metalowe klingi umocowane są na sztorc na drewnianych drzewcach. Po prawej stronie stoi drewniany, prostokątny stolik, na którym ustawiony jest słomiany chochoł. Zebrane postacie dobrane są w pary. Na pierwszym planie kobiety z mężczyznami. Po lewej stronie mężczyźni z mężczyznami. Jeden tancerz z każdej pary trzyma ręce na ramionach drugiej osoby, drugi tancerz obejmuje natomiast współtowarzysza w pasie. Kobiety ubrane są w stroje ludowe, spódnice długie, w kwiaty, białe koszule z bufiastymi rękawami. Mężczyźni w spodnie szeroki, jasne, z nogawkami włożonymi w cholewki wysokich butów. Na sobie mają długie marynarki, płaszcze, kontusze, na głowach mają czterokątne, niskie czapki z pawim piórkiem.

RJYBGqH8hbmmw

Ilustracja przedstawia okryte wiechciami słomy krzewy usytuowane w parku, stojące w nieregularnym okręgu. Ich położenie wobec siebie oraz nadane im przez słomianą otulinę antropomorficzne kształty sprawiają wrażenie tanecznego kręgu. Chochoły stoją wśród parkowych drzew pozbawionych liści. Powyginane konary, kałuża, w której odbija się odbicie chochołów. W tle alejka parkowa oświetlona latarniami.

Słownik