Roman Jakobson

RXMmpOoUd9QWK1

Fotografia przedstawia portret starego mężczyzny. Postać ukazana jest od piersi w górę. Mężczyzna prezentuje prawy półprofil. Jego twarz jest owalna. Mężczyzna ma wysokie, zmarszczone czoło. Włosy mężczyzny są krótkie, sterczące do góry. Postać ma krzaczaste, osiwiałe brwi. Jego oczy są zwężone, otoczone gęstą siatką zmarszczek. Patrzy na nas. Nos mężczyzny jest wydatny. Mężczyzna ma na jego nasadzie okulary w grubej oprawie. Jego twarz jest gładko ogolona. Ma lekko skrzywione usta. Jest ubrany w koszulę, krawat i marynarkę.

Roman Jakobson był XX‑wiecznym rosyjskim językoznawcą. W artykule Poetyka w świetle językoznawstwa opublikował jeden z najbardziej znanych schematów komunikacji językowej. Zaproponował on model uwzględniający 6 elementów: nadawcę, odbiorcę, kod, kontekstkontekstkontekst, kontakt i komunikat. Nadawca osadzony w określonym kontekście nawiązuje kontakt z odbiorcą i kieruje do niego swój komunikat przy pomocy kodu. Każdemu elementowi Jakobson przyporządkował adekwatną funkcję.

Roman Jakobson o czynnikach aktu mowy

Krytyka modelu Jakobsona

Zaproponowany przez Romana Jakobsona schemat komunikacji bywa poddawany krytyce. Jako argumenty na niepełność schematu najczęściej podaje się braki następujących założeń:

• istnieje możliwość komunikowania się bez konieczności bezpośredniego kontaktu,

• istnieje możliwość pełnienia różnych ról przez uczestników aktu komunikowania się (nakładanie się ról na siebie),

• poprawna komunikacja nie zachodzi przy jednorazowych, spontanicznych wypowiedziach (konieczność przepływu informacji),

• istnieje możliwość pojawienia się czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na jakość komunikacji.

Pozakomunikacyjne funkcje języka

Do pozakomunikacyjnych funkcji języka należą m.in. funkcja magiczna i sprawcza (performatywna). Ta pierwsza ma za zadanie zmieniać rzeczywistość zgodnie z wiarą nadawcy w nadprzyrodzoną moc słów. Należą tu zaklęcie, życzenie, przekleństwo, modlitwa itd. Natomiast funkcja sprawcza zmienia rzeczywistość na mocy aktów sakramentalnych, urzędowych lub konwencji społecznej. Wypowiedzi performatywne opisał John Langshaw Austin w pracy Jak działać słowami. Do performatywów zaliczył wypowiedzi, dla których nie da się ustalić prawdziwości, np. Ogłaszam was mężem i żoną, Mianuję cię generałem, Obiecuję. Ten rodzaj aktów mowy stanowi jednocześnie działanie, ponieważ kreuje nową rzeczywistość: np. zmienia stan cywilny danej osoby lub stwarza zobowiązanie.

Słownik