RG8HJhJHEvVbE1

Ilustracja przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma lekko kręcone, ciemne włosy oraz czarne nakrycie głowy. Mężczyzna ma zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w szeroki, ciemny strój z białym kołnierzem.

Przez całe stulecia uważano, że biblijny Raj znajduje się w jakimś konkretnym, rzeczywistym miejscu, wobec czego usilnie starano się go odnaleźć. Począwszy od XVI w. przestano szukać biblijnego Raju na ziemi, a zamiast tego zaczęto się zastanawiać, gdzie pierwotnie Raj się znajdował i dlaczego zniknął z powierzchni naszej planety. Na przestrzeni ponad dwóch stuleci powstało kilkaset tomów szczegółowo badających tę problematykę − zgłębienie tej literatury zajęłoby dzisiaj sumiennemu badaczowi całe życie. Jeden z XVIII‑wiecznych autorów, Pierre Daniel Huet, relacjonuje historię tych badań następująco:

Wolter, który znał bardzo dobrze tego typu literaturę, o jednym ze specjalistów w tej dziedzinie – benedyktynie dom Calmecie – pisze:

Już te dwa cytaty ukazują punkt wyjścia czy wyzwanie, przed którym stoi oświecenie. Ludzkość, zdaniem filozofów oświeceniowych, w sposób zupełnie jałowy i bezproduktywny bada najbardziej fantastyczne zagadnienia, czego efektem w najlepszym przypadku jest makulatura, a w najgorszym wojny na tle religijnym. Powstawało tysiące książek bez żadnej wartości, opierających się na błędnych przesłankach i prowadzących do fantastycznych wniosków. Pewien polski franciszkanin, Wojciech Dębołęcki (1585−1646), opublikował w 1633 r. dziełoWywód jedynowłasnego państwa świata, w którym stosując argumenty logiczne, filologiczne i historyczne, dowiódł w „niezbity” sposób, że w Raju Adam i Ewa mówili po polsku, że Polacy jako Sarmaci wywodzą się od jednego z synów Adama i że w związku z tym Jagiellonowie powinni zasiadać na tronie w Jerozolimie.

RhvriN4hh39cb1

Ilustracja przedstawia balon na gorące powietrze przymocowany sznurami. Wzlot balonu obserwują tłumy ludzi na ziemi.

Oświecenie stanowi reakcję na tego rodzaju mentalność: proponuje zakrojony na szeroką skalę projekt reformy ludzkiego myślenia. Filozofowie oświeceniowi są jednak świadomi, że sama wiara w rozum nie wystarcza, nie wystarcza też wzorowanie filozofii na matematyce czy geometrii. Wielkie systemy XVII stulecia są abstrakcyjne i oderwane od konkretnego życia, dostosowują fakty do racjonalnychracjonalizmracjonalnych założeń, podczas gdy powinno być odwrotnie: to, co rozumne, należy wywieść z rzetelnie zgromadzonych faktów. Wzorem nauk stają się więc dla filozofów oświeceniowych biologia i chemia, które swoje tezy, tak jak to postulują John Locke i David Hume, opierają na doświadczeniu, a nie na abstrakcyjnym wywodzie. Filozofowie oświeceniowi chcą zastosować tę metodę do kwestii moralnych, politycznych i społecznych, wierząc w analogiczny do nauki postęp w tych dziedzinach. Postęp ten ma być mozolny, wynikający z badania konkretu, a nie z przyjęcia całościowej wizji świata. Ma on też zastąpić tradycyjną religię. Filozofia oświecenia w swym ataku na przesądy i zabobony oskarża religię nie tylko o to, że nie przyczynia się do szczęścia ziemskiego człowieka, lecz także, iż wręcz jest jednym z głównych przyczyn nieszczęść. Wolter wylicza, że począwszy od drugiego stulecia do czasów współczesnych:

Punktem krytykikrytycyzmkrytyki filozofów oświeceniowych jest więc też koncepcja teodycei. Zło istnieje w świecie, temu zaprzeczyć nie sposób. Jak je jednak wyjaśnić, zwłaszcza przy założeniu, że istnieje doskonały Bóg, który stworzył świat?

Słownik