Przeczytaj

„Niechaj otworzy się orzeźwiające źródło”*

Indeks górny * Dokument fundacyjny wystawiony przez króla Kazimierza Wielkiego 12 maja 1364 roku,. Cytat za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997, s. 269. Indeks górny koniec

We wczesnym średniowieczu nauczanie prowadzono głównie w klasztorach, a dostęp do niego mieli przede wszystkim duchowni. Zaczęło się to zmieniać w XII w. wraz z rozwojem ośrodków miejskich. Wzrastało zapotrzebowanie na ludzi mających chociażby podstawowe wykształcenie. Przy katedrach i kolegiatach powstawały szkoły w coraz większym stopniu otwarte dla ludzi świeckich. Niektóre z nich z czasem zaczęły zdobywać międzynarodową sławę i przyciągać uczniów z różnych części Europy. Z nich powstawały uniwersytetyuniwersytetuniwersytety. Pierwsze tego typu ośrodki zaczęły funkcjonować w Bolonii, Salerno i Paryżu. Wieki XII i XIII były okresem intensywnego rozwoju uniwersytetów.

RcLIz5tmjrQ5l

Mapa przedstawia uniwersytety w Europie do początku 16 wieku. Najstarsze uniwersytety, które założono przed 1200 rokiem, to Oxford (1167), Paryż (12 wiek), Bolonia (11 wiek), Montpellier (1181 rok). Uniwersytety założone pomiędzy 1201 a 1300 rokiem to między innymi: Cambridge (1209), Padwa, Santiago de Compostela (1300), Lizbona (1290), Neapol (1224), Tuluza (1229). Pomiędzy 1301 a 1350 powstały uniwersytety między innymi w: Pradze (1348), Orleanie (1309), Grenoble (1339), Perugii (1308). W latach 1351 – 1400 założono uczelnie między innymi w Kolonii (1388), Krakowie (1346), Heidelbergu (1385), Wiedniu (1365), Budzie (1389). Pomiędzy 1401 a 1450 rokiem do życia powołano między innymi uniwersytety w: Lipsku (1409), Wurzburgu (1402‑1411), Loewn (1425). Natomiast od 1451 do początku 15 wieku założono uniwersytety miedzy innymi w Glasgow (1451), Kopenhadze (1479), Frankfurcie (1506), Wittenberdze (1509), Bratysławie (1462), Bazylei (1457), Valence (1452), Saragossie (1474), Walencji (1500), Palmie (1483), Katanii (1444). — Uniwersytety w Europie w XII–XVI w. Najstarszym uniwersytetem powstałym w Europie Środkowo‑Wschodniej był Uniwersytet w Pradze i tam też udawała się duża część Polaków, zanim w kraju została ufundowana wyższa uczelnia. Jak myślisz, dlaczego właśnie do Pragi?
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Ziegelbrenner, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

RxITJBCP1fDdG1

Ilustracja przedstawia salę uniwersytecką, w której w ławach z pulpitami zasiadają mężczyźni. Po lewej stronie na podwyższeniu na które prowadzą schodki siedzi starszy mężczyzna z długą, siwą brodą i w turbanie na głowie. Podwyższenie to tak zwana katedra, a mężczyzna to wykładowca, przed którym leży na pulpicie otwarta księga. Mężczyźni w ławach to studenci, ubrani w długie, powłóczyste szaty. Słuchacze na blatach przed sobą mają zeszyty, notatniki może książki. Jeden z nich śpi z głowa opartą na dłoni. W tle okna z podwójnymi szybami z łukowato zakończonymi zwieńczeniami. — Wykład uniwersytecki, ilustracja z połowy XIV w. Zajęcia odbywały się w specjalnie przeznaczonych do tego salach. Wykład wygłaszany był z tzw. katedry, a słuchacze w tym czasie robili notatki. Nie wszyscy słuchali z równą uwagą, zdarzało się, że studenci zasypiali podczas wykładów. Jak mylisz, z jakiego kraju uniwersytet został przedstawiony na ilustracji? Zwróć uwagę na strój wykładowcy oraz kształt okien.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W krajach Europy Środkowo‑Wschodniej fundacje uniwersytetów miały miejsce znacznie później. Pierwsza uczelnia powstała w Pradze w 1348 r. Kilkanaście lat później z inicjatywą utworzenia uniwersytetu wystąpił król polski, Kazimierz Wielki. Formalnie uczelnia została erygowana (ufundowana) na mocy przywileju papieskiego we wrześniu 1364 r. Dokument ten nie zachował się do naszych czasów (uległ zniszczeniu w wyniku nieprawidłowego przechowywania podczas II wojny światowej). Różne były motywy dokonania fundacji. Uczelnia miała stać się kuźnią ludzi wykształconych, na których wraz z rozwojem życia społecznego i państwowego szybko wzrastało zapotrzebowanie w Polsce. Wyjazdy na zagraniczne uniwersytety nie zaspokajały już tych potrzeb. W grę wchodziła na pewno też moda. Fundacja podnosiła prestiż władzy królewskiej oraz dodawała splendoru miastu, do którego zaczęli zjeżdżać studenci z zagranicy. Znaczenie państwa w regionie wzrastało, a miasto z tytułu dokonania w nim fundacji miało wymierne zyski. Przyjeżdżający studenci wynajmowali stancje, musieli się także żywić. Ośrodek uniwersytecki zyskiwał więc nie tylko ekonomicznie, ale szybko stawał się również miejscem wymiany myśli i rozwoju kultury.

R11zCjoHecOjz

Ilustracja przedstawia okrągłą pieczęć lakową, na której widnieje odbita postać świętego z pastorałem w ręku i orłem u swoich stóp. — Pieczęć Uniwersytetu Jagiellońskiego z 1420 r. W centralnym polu znajduje się św. Stanisław z prawą ręką podniesioną w geście błogosławieństwa, w lewej trzyma pastorał. Pieczęcie w średniowieczu stosowano w celu stwierdzenia autentyczności dokumentów.
Przypomnij postać św. Stanisława. Czym się zajmował? Jak zginął?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W dokumencie fundacyjnym król Kazimierz zapewnił krakowskiemu studiumstudium generalestudium hojne uposażenie, mające pochodzić z dochodów z żup solnych. Przybywający do Krakowa scholarzy – jak dawniej nazywano studentów – otrzymali specjalne uprawnienia, m.in. zostali zwolnieni z wszelkich opłat.

Dokument fundacyjny wystawiony przez króla Kazimierza Wielkiego 12 maja 1364 roku (fragment)
[…] wszyscy przyjeżdżający do uniwersytetu lub z niego wracający, na wszystkich i na każdym z osobna przechodach, mostach, grodach i strażach, w całym Królestwie naszym ustanowionych, żadnego nie mają płacić przechodnego cła, myta i opłaty, ale przez nie wszystkie z rzeczami swymi, końmi, książkami, sukniami, pościelą, pieniędzmi i sprzętami domowymi swobodnie i bezpiecznie przechodzić mogą. Również gdyby rodzice lub przyjaciele jakiego scholara w jadło i napoje jakiekolwiek zaopatrzyć go chcieli, wszystko to do wzmiankowanego miasta Krakowa ma wolno wejść bez opłacania jakiegokolwiek cła, a rzeźnicy i ktokolwiek inny nie mają temu w żaden sposób przeszkadzać. Piekarze zaś, scholarom chleb wypiekający, i młynarze, ziarna ich mielący, niech się nie ważą więcej od nich wyciągać nad to, co im obywatele pomienionego miasta płacić zwykli. Gdyby również (co niech Bóg uchowa) jakiś nasz poddany któregoś ze scholarów lub z ich czeladzi w granicach Królestwa naszego jawnie lub tajemnie obrabował z koni, pieniędzy lub rzeczy, obowiązani będziemy natychmiast po wniesieniu przez niego skargi przed nas, szkodę mu wynagrodzić, a złoczyńcy poszukiwać i z tym według brzmienia prawa postąpić.
Indeks dolny W jakim celu król w dokumencie fundacyjnym Akademii Krakowskiej nadał studentom specjalne przywileje i zwolnił ich z opłat? Indeks dolny koniec
p1 Źródło: Dokument fundacyjny wystawiony przez króla Kazimierza Wielkiego 12 maja 1364 roku (fragment). Cytat za: Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska - Bondaruk, S. B. Lenard, PWN, Warszawa 1997, s. 269.

Pod względem organizacyjnym uniwersytet wzorowany był na uczelniach włoskich. Oznacza to, że studiujący tworzyli tzw. nacje – związki oparte na wspólnocie językowej, najmowali i opłacali nauczycieli, a następnie z ich grona wybierali rektora. Na uczelni krakowskiej na mocy dokumentu fundacyjnego powstały: jedna katedra sztuk wyzwolonychsztuki wyzwolonesztuk wyzwolonych, dwie katedry medycyny i osiem katedr prawa (kanonicznegoprawo kanonicznekanonicznego i rzymskiegoprawo rzymskierzymskiego). Początkowo akademiaAkademia Krakowskaakademia nie miała odrębnego budynku. Wykłady wygłaszano w domach prywatnych, a studenci zasiadali na podłodze. Językiem wykładowym była łacina.

RTH73bRt14SIs

Ilustracja przedstawia figurę młodzieńca, który opiera lewą stopę na podwyższeniu w kształcie cyfry 8. Przedramię lewej ręki spoczywa na zgiętym kolanie. Młodzieniec ubrany jest w obcisłe spodnie, na stopach ma miękkie obuwie, podobne do ciżemek, ale bez wydłużonych nosków. Od góry ubrany jest w koszulę z długimi rękawami, a na wierzch ma nałożony kaftan z krótkimi, bufiastymi rękawkami. Na włosach ma nakrycie głowy z zawiniętego wokół głowy kawałka tkaniny, przypominające turban. W tle ściana domu zbudowanego z czerwonej cegły. — Figura żaka na placu Mariackim. W średniowieczu studenta nazywano żakiem. Nakrycie głowy żaka stanowiła tzw. kapuca, złączona z suknią, później w modę weszły zwykłe czapki. Żak ubierał się w koszule, obcisłe spodnie i serdak, czyli kaftan z rękawami w kolorze czarnym lub czerwonym, na to zaś narzucał tunikę i przewiązywał ją w pasie. Z jakim nakryciem głowy kojarzy ci się kapuca?
Źródło: Dennis Jarvis, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.

Od upadku do rozkwitu

Kazimierzowska fundacja miała od początku kłopoty z rozwinięciem działalności. Ruszyły wykłady, wypromowano pierwszych absolwentów, ale uczelnia już wkrótce podupadła. Wznowienie jej działalności nastąpiło dopiero pod koniec XIV w. Królowa Jadwiga uzyskała zgodę papieża Bonifacego IX na utworzenie wydziału teologicznego. Następnie przekazała swoje klejnoty koronacyjne na uposażenie instytucji. Władczyni nie doczekała jednak końca prac organizacyjnych uniwersytetu. Zmarła w 1399 r. 22 lipca 1400 r. król Władysław Jagiełło wydał dokument wznawiający działalność uniwersytetu i odnawiający jego uposażenie (tzn. na nowo wyznaczył majątek, z którego miało być płacone wynagrodzenie profesorom). Dzięki pieniądzom z zapisu królowej Jadwigi zakupił on w tym roku jednopiętrową kamienicę od rodziny Pęcherzów z Rzeszotar. W niej powstał pierwszy budynek uniwersytetu. Rozpoczął się powolny rozkwit krakowskiej uczelni.

RGLJg66Qivz9v

Ilustracja przedstawia dziedziniec otoczony podcieniami, na środku którego znajduje się studnia ze zdobioną czarna cembrowiną. Krużganek otwiera się ostro zwieńczonymi arkadami wspartymi na kolumnach. Nad całą długością krużganka znajduje się balkon, pełniący funkcje komunikacyjną. Przy jednej ze ścian rośnie niewielkie drzewo z zielonymi liśćmi. — Collegium Maius najstarszy budynek uniwersytetu. Przez wieki był rozbudowywany i dołączano do niego kolejne budynki. Na parterze znajdowały się sale wykładowe, na piętrze zaś sala wspólna dla studentów oraz mieszkania profesorskie.
Źródło: Lestat, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

R1GUiMI2BpRPp

Ilustracja przedstawia dwie grupy osób stojące po dwóch stronach budynku, uwidocznionego w pionowym przekroju. Na górnej kondygnacji sala z niewielkimi zakratowanymi, łukowatymi okienkami. W sali siedzi za katedrą mężczyzna z księgą. Przed nim na ławkach zasiadają osoby ubrane w średniowieczne stroje. Na dolnej kondygnacji mężczyzna w długiej sutannie z nimbem wokół głowy, klęczy przy obrazie z wizerunkiem świętego. Po lewej stronie domu grupka ludzi z pochylonymi głowami i dłońmi złożonymi do modlitwy podchodzi do chrzcielnicy, z której święconą wodę ręką nabiera dostojnik kościelny, za którym stoi zakonnik z otwarta księgą. Za nimi mężczyzna w koronie, w stalowej zbroi, na którą narzucony ma czerwony płaszcz z białym obszyciem. Za królem stoi biskup w wydłużonej czapce, składającej się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów tak zwanej mitrze, w ręku trzyma długa laskę ze ślimakowatym zakończeniem (pastorał). Po prawej stronie budynku stoi kobieta w koronie, nałożoną na welon zasłaniający jej włosy, ubrana jest w płaszcz. Za nią stoi mężczyzna z brodą w królewskim, czerwonym płaszczu z kołnierzem z gronostajów. Nad głową ma nimb, a w prawym ręku trzyma halabardę. U och stóp klęczy kilka osób, ze złożonymi do modlitwy rekoma. — Fundatorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego; dzieło znajduje się w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest to kopia zniszczonego oryginału z początku XV w., wykonana na podstawie drzeworytu z XVI w. Grupę po lewej stronie reprezentują Władysław Jagiełło, św. Wojciech (patron Polski) oraz chrzczeni Litwini. Po prawej stronie znajduje się królowa Jadwiga wraz z patronem Węgier św. Władysławem, w górnej partii budynku ukazano salę wykładową, a w dolnej św. Stanisława.
Co symbolizują chorągwie po lewej stronie?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rx6OjzS3Ob5cL

Ilustracja przedstawia pas dekoracyjny nad wejściem do budynku, na którym to fryzie znajdują się liczne herby. Od lewej herb na czerwonym tle, biały orzeł z głowa zwróconą w prawą stronę, nad tym herbem wydłużona czapka, składająca się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów, tak zwana mitra. W centralnym miejscu jednorożec przytrzymujący kopytem czerwony herb z białym, poziomym pasem. Poniżej herb zwieńczony złotą koroną, przedstawiający w dolnym - czerwonym i górnym - niebieskim polu dwa koziołki stojące na tylnych nogach. Nad nim czerwony herb z białym orłem w złotej koronie. Z lewej trzymany w szponach orła herb, na którym widnieje jeździec na koniu, z uniesionym w górę mieczem. Poniżej fryzu zdobienie architektoniczne, które przedstawia dwie skrzyżowane buławy na niebieskim tle, zwieńczone złotą koroną. — Fryz heraldyczny (pas dekoracyjny w górnej części budynku) nad wejściem do Collegium Maius. W górnym pasie od lewej znajdują się herby Elżbiety Rakuszanki (żony młodszego syna Władysława Jagiełły, Kazimierza Jagiellończyka), Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego; w dolnym pasie od lewej herby biskupów krakowskich, kanclerzy Akademii Krakowskiej: kardynała Fryderyka Jagiellończyka (z kapeluszem kardynalskim), Stanisława Szembeka (1650–1721), Kazimierza Łubieńskiego (1652–1719), na dole herb Akademii Krakowskiej.
Źródło: Scotch Mist, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

„Nauk przemożnych perła”**

Indeks górny ** Dokument fundacyjny wystawiony przez króla Kazimierza Wielkiego 12 maja 1364 roku. Cytat za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997, s. 269. Indeks górny koniec

Nauka na uniwersytecie była długa i kosztowna. Niewielu udawało się dobrnąć do końca. Wiele osób decydowało się na różnych etapach przerwać naukę. Ale i tak powracali oni do swoich środowisk z pewnym doświadczeniem i umiejętnościami. Wykształcenie otwierało drzwi do kariery i podnosiło status społeczny. Dlatego nie tylko szlachta, ale również mieszczanie i chłopi (choć w mniejszym zakresie) posyłali synów na studia do Krakowa. Uniwersytet odgrywał ogromną rolę w kształtowaniu rodzimej elity intelektualnej. Na krakowskiej uczelni studiowało wielu wybitnych przedstawicieli świata kultury i nauki tamtych czasów.

R1Zd3yubbnqoP

Ilustracja przedstawia stronę z książki. Na górze strony napisy w języku łacińskim. Poniżej rysunek podzielony poziomo na dwie części. W górnej części lew (po lewej) i jednorożec (po prawej) trzymają miedzy sobą herb z orłem z koronie. W dolnej części po lewej herb z bramą wjazdową z kratą u góry i trzema basztami, a po prawej herb z rycerzem na koniu z podniesionym mieczem. — Strona z dzieła Jana z Głogowa (1445–1507) *Exercitium nove logice*. Jan z Głogowa był polskim astronomem, matematykiem i jednym z najwybitniejszych przedstawicieli przyrodoznawstwa. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim przez blisko 40 lat pełnił tam funkcję wykładowcy. Wśród jego słuchaczy był m.in. Mikołaj Kopernik.
Wskaż herb Krakowa.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

RlPN2e5UlHEN71

Ilustracja przedstawia popiersie brodatego, starszego mężczyzny z prawego profilu, ubranego w płaszcz z szerokim gronostajowym kołnierzem. Na głowie ma miękką czapkę, ściśle przylegającą do czoła, zakrywająca uszy. Czapka ma wydłużony kształt i w połowie swojej długości opada swobodnie na prawa stronę niczym czapka krasnoludka. — Stanisław ze Skarbimierza (1365–1431) był pierwszym rektorem odnowionej Akademii Krakowskiej; duchownym, prawnikiem i kaznodzieją. Wygłosił m.in. kazanie na pogrzebie królowej Jadwigi. Do jego teorii wojny sprawiedliwej nawiązywał inny wielki uczony, reprezentujący interesy Polski w konflikcie z Krzyżakami na soborze w Konstancji w 1415 r. – Paweł Włodkowic. Porównaj strój Stanisława ze Skarbimierza ze strojem współczesnych rektorów? Czy bardzo się różnią?
Źródło: неизвестно, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rosła także rola samego Krakowa jako ośrodka edukacyjnego na miarę środkowoeuropejską, zwłaszcza że w wyniku wojen husyckich załamała się pozycja Pragi. Zmierzch świetności Uniwersytetu Jagiellońskiego nastąpił pod koniec XV w. Od tej pory jego znaczenie malało na rzecz zachodnioeuropejskich ośrodków naukowych. Nadal studiowano na Akademii Krakowskiej, ale studia te trwały krótko, kończyły się na uzyskaniu pierwszego stopnia wykształcenia, a potem wyruszano po wiedzę na zachód, pod warunkiem że inne sprawy nie odciągnęły studenta od dalszej edukacji. W XVI w. na Uniwersytecie Jagiellońskim naukę podjęli m.in. Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Hozjusz i Marcin Kromer.

„Znajomość przeszłości […] równa się cnocie” ***

Indeks górny *** Dokument fundacyjny wystawiony przez króla Kazimierza Wielkiego 12 maja 1364 roku. Cytat za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997, s. 269. Indeks górny koniec

Rex6lgUOTHHBp

Ilustracja przedstawia mężczyznę z długimi, siwymi włosami, siedzącego na krześle Mężczyzna prawą dłoń trzyma na stole, a w niej trzyma pióro i pisze coś na kartce. Stół zasłany jest kolorowym obrusem, na którym leża w nieładzie książki, stoi świecznik, kałamarz. Obok stołu stoi skrzynia z otwartym wiekiem, z której wystają książki, papiery, dokumenty. Obok druga, zamknięta, z dzbanem stojącym na niej oraz z projekt architektoniczny, który leży obok. Na podłodze także leży otwarta księga i jakieś dokumenty. Za stołem stoi sekretarzyk, z zasłonką, która jest odsłonięta i widać zawartość mebla. Na górnej półce stoją relikwie, wizerunki świętych. Mężczyzna łokieć drugiej ręki opiera na wyższym pulpicie na którym leży otwarta księga. Lewą dłonią podpiera głowę. — Jan Długosz (1415–1480) na obrazie z przełomu XIX i XX w. autorstwa Antoniego Gramatyki. Długosz był polskim kronikarzem, duchownym, protegowanym biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, w którego kancelarii został zatrudniony po odejściu z Akademii Krakowskiej (nie ukończył jej). Na dworze królewskim zajmował się wychowaniem i edukacją synów Kazimierza Jagiellończyka.
Czym na obrazie zajmuje się Jan Długosz? Z czego jest on znany do dziś?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wraz z rozwojem nauki na poziomie wyższym przybywało w kraju ludzi wykształconych, a co za tym idzie – rozwijała się literatura. Dominowały dzieła o charakterze religijnym: kazania, modlitewniki, zbiory pieśni, żywoty świętych, ale powstawały też utwory świeckie, takie jak traktaty, satyry, a nawet romanse. Wśród dzieł literackich ważną rolę odgrywały dzieła historiograficzne. W drugiej połowie XV w. krakowski kanonik ukończył Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego – najobszerniejsze dzieło o historii Polski od czasów najdawniejszych.

RamEzdfjwRliX

Ilustracja przedstawia kartę otwartej księgi, na której tekst zapisany jest w dwóch kolumnach. Wokół tekstu znajdują się ozdobne rośliny. Pierwsza litera akapitu jest większa i także ozdobiona. — Strona z tzw. Biblii królowej Zofii, najstarszego tłumaczenia Pisma Świętego na język polski, dokonanego dla czwartej żony Władysława Jagiełły, Zofii Holszańskiej. Przekład powstał w połowie XV w., a głównym jego autorem był kapelan władczyni Andrzej z Jaszowic. Jak określiłbyś charakter zdobień na stronie? Jaki był materiał pisarski w średniowieczu?
Źródło: Wikimedia Commons/Biblioteka Narodowa, domena publiczna.

Ważnym aspektem okresu rozkwitu średniowiecza był rozwój piśmiennictwa w języku polskim. Posługiwano się nim w korespondencji, księgach sądowych, upowszechniał się również w twórczości literackiej.

W drugiej połowie XV w. w literaturze polskiej zaczęły się uwidaczniać wpływy włoskiego renesansu. Studiujący we Włoszech Polacy przywozili ze sobą znajomość autorów starożytnych oraz klasycznej łaciny.

RIH2ioBd4bu4a

Ilustracja przedstawia rękopis w języku obcym. — Rękopis utworu *Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego* przechowywany w Bibliotece Narodowej (karta 97).
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

R4zkBPW962oFt

Ilustracja przedstawia tekst: A jacy to źli ludzie mieszczanie krakowianie, Żeby pana swego, wielkiego chorągiewnego, Zabiliście, chłopi, Andrzeja Tęczyńskiego! Boże się go pożałuj, człowieka dobrego, lże tako marnie szczedł od nierownia swojego! Chciał ci krolowi służyci, swą chorągiew mieci, A o chłopi pogębek dali ji zabici. W kościele‑ć ji zabili, na tem Boga nie znali, Świątości ni zacznie mieli, kapłany poranili. Zabiwszy, rynną ji wlekli, na wschód nogi włożyli, Z tego mu gańbę czynili. Do wrocławianow posłali, do takich jako i sami, A skarżąc na ziemiany, by jim gwałty działali. Wrocławianie jim odpowiedzieli, żeście to źle udziałali, Żeście się ukwapili, człowieka zabili. Kłamacie, chłopi, jako psi, byście tacy byli: Nie stojicie wszytcy za jeden palec jego! Mnimaliście, chłopi, by tego nie pomszczono? Już ci jich szeć sieczono, jeszcze na tem mało! Aten Waltko radźsa, ten niewierny zdradźsa, Z Greglarem się radzili, jakoby ji zabić mieli. Pan krakowski jego miłość z swojimi przyjacioły, Boże, je racz uzdrowić, że tego pomscili! Jaki to syn ślachetny Andrzeja Tęczyńskiego, Żeć on mści gorąco oćsa swego - Boże, ji racz pozdrowić ode wszego złego! Amen. — Objaśnienia: 1 – poległ z rąk ludzi niedorównujących mu stanem; 2 – policzek, uderzenie w twarz; 3 – za nic; 4 – wlekli go rynsztokiem; 5 – stopnie schodów; 6 – hańbę; 7 – uczynili; 8 – pospieszyli; 9 – sześciu; 10 – Walto, Greger – rajcowie miejscy; 11 – Jan Tęczyński, brat zabitego; 12 – Jan Tęczyński (zm. 1498), pan na Rabsztynie; 13 – uchronić, zachować.
*Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego* z 1461 r. opowiada historię starosty z Rabsztyna koło Olkusza, który, niezadowolony z wykonania zbroi, pobił dotkliwie płatnerza, za co spotkał go odwet ze strony mieszczan krakowskich. Czy łatwo jest czytać poezję staropolską? Czy utwór ma charakter antymieszczański? Uzasadnij odpowiedź.
Źródło: Przekład dostępny na stronie staropolska.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

Akademia Krakowska

najstarsza uczelnia wyższa w Polsce ufundowana przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku i odnowiona przez Jadwigę i Władysława Jagiełłę i stąd nosząca w późniejszych czasach nazwę Uniwersytetu Jagiellońskiego

bakałarz

(łac. artium baccalaureus – dosł. bakałarz sztuk, w domyśle „wyzwolonych”) niższy stopień naukowy nadawany po ok. 2–3 latach nauki na uniwersytecie, czyli po ukończeniu pierwszego etapu na wydziale sztuk wyzwolonych, jako pierwszy zaczął go nadawać uniwersytet paryski w I poł. XIII w.; odpowiednik dzisiejszego licencjata lub inżyniera

magister

(łac., mistrz, nauczyciel) tytuł naukowy nadawany w średniowieczu na uniwersytetach po ukończeniu studiów drugiego stopnia na wydziale sztuk wyzwolonych; dziś obok inżyniera i licencjata jest to jeden z tytułów zawodowych; obok tych tytułów istnieją też stopnie naukowe: doktora i doktora habilitowanego oraz tytuł naukowy profesora

prawo kanoniczne

(łac. Ius Canonicum), inaczej prawo kościelne, funkcjonujące w kościołach chrześcijańskich, określające funkcjonowanie kościołów, ich strukturę oraz prawa i obowiązki członków

prawo rzymskie

(łac. Ius Romanum) prawo wywodzące się z czasów starożytnego Rzymu do czasów kodyfikacji Justyniana w VI w., miało istotny wpływ na rozwój prawodawstwa europejskiego

studium generale

nazwa nadawana tym szkołom w średniowieczu, które cieszyły się międzynarodową sławą, w późniejszych czasach przekształcona w uniwersytet

sztuki wyzwolone

(łac. artes liberales, studia liberalia, disciplinae liberales, artes saeculares, saeculares litterae, artes magnae) powszechny system edukacji w średniowieczu, obejmujący kształcenie na niższym poziomie w zakresie przedmiotów literackich (gramatyki, retoryki, dialektyki, tzw. trivium) oraz następnie na wyższym w zakresie przedmiotów matematycznych (arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki, tzw. quadrivium)

uniwersytet

(łac. universitas magistrorum et scholarium – ogół nauczycieli i uczniów) instytucja naukowo‑dydaktyczna o charakterze nietechnicznym, której początki sięgają końca XI w., jej celem jest kształcenie przyszłych kadr i wykwalifikowanych pracowników

Słowa kluczowe

Akademia Krakowska, Uniwersytet Jagielloński, kultura średniowieczna

Bibliografia

Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.

J. Ptaśnik, Obrazki z życia żaków krakowskich, nakł. Towarzystwa Miłośników Historyi i Zabytków Krakowa, Kraków 1900.

T. Michałowska, Średniowiecze, PWN, Warszawa 1999.

S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.

Wprowadzenie

Prezentacja multimedialna