Tożsamością trygonometryczną nazywamy pewną określoną zależność między funkcjami trygonometrycznymi. Dodajmy, że każde użyte w tożsamości wyrażenie musi mieć sens.

Tożsamości wykorzystujemy przy przekształcaniu równań lub wzorów do innej równoważnej postaci, która jest prostsza lub lepiej nadaje się do wyciągania interesujących nas wniosków.

Aby udowodnić tożsamośćtożsamość trygonometrycznatożsamość, przekształcamy jedną stronę tożsamości, starając się sprowadzić ją do postaci, którą ma druga strona. Można również przekształcać obie strony, doprowadzając je do tej samej postaci.

W naszych rozważaniach przyjmiemy oznaczenia:

L – lewa strona równości

P – prawa strona równości

Przykład 1

Wykażemy, że dla każdego kąta α prawdziwa jest równość:

sinα+cosα2+sinα-cosα2=2.

Rozwiązanie

L=sinα+cosα2+sinα-cosα2

P=2

Skorzystamy z następujących wzorów skróconego mnożenia:

a+b2=a2+b2+2ab oraz a-b2=a2+b2-2ab.

Podstawiamy  wartości do powyższych wzorów.

sinα+cosα2=sin2α+cos2α+2·sinα·cosα

sinα-cosα2=sin2α+cos2α-2·sinα·cosα

Teraz przekształcamy lewą stronę równości:

L=sinα+cosα2+sinα-cosα2=

=sin2α+cos2α+2·sinα·cosα+sin2α+cos2α-2·sinα·cosα

Po redukcji wyrażeń podobnych otrzymujemy stronę prawą równania.

L=2·sin2α+2·cos2α=2·sin2α+cos2αsin2α+cos2α=1=2·1=2=P.

To kończy dowód.

W przykładach 2, 3 i 4 wprowadzamy dodatkowo założenie, że mianowniki wyrażeń są różne od zera. W ten sposób gwarantujemy, że nie wykonamy dzielenia przez 0, które jest działaniem niedozwolonym.

Przykład 2

Doprowadzimy do najprostszej postaci wyrażenie:

sin2α1-cosα+sin2α1+cosα.

Rozwiązanie

Wyrażenie sin2α1-cosα+sin2α1+cosα, przy założeniach: 1-cosα0 oraz 1+cosα0, sprowadzamy do wspólnego mianownika. Następnie wykorzystamy wzór skróconego mnożenia: a+ba-b=a2-b2.

Mamy zatem:

1+cosα1-cosα=1-cos2α.

Z jedynki trygonometrycznej (sin2α+cos2α=1) mamy, że

1-cos2α=sin2α.

Ostatecznie:

sin2α1-cosα+sin2α1+cosα=sin2α1+cosα1-cosα1+cosα+sin2α1-cosα1+cosα1-cosα=

=sin2α1+cosα1-cos2α+sin2α1-cosα1-cos2α=

=sin2α1+cosαsin2α+sin2α1-cosαsin2α=sin2α1+cosα+1-cosαsin2α=2·sin2αsin2α=2

Odp.: sin2α1-cosα+sin2α1+cosα=2.

Przykład 3

Sprawdzimy, czy równość 1-sinαcosα=cosα1+sinα jest prawdziwa.

Rozwiązanie

Zakładamy, że: cosα01+sinα0.

Teraz oznaczamy strony równania.

L=1-sinαcosα

P=cosα1+sinα

Jeżeli równość jest prawdziwa, to L=P, więc LP=0, czyli: 1-sinαcosα-cosα1+sinα=0.

Będziemy teraz przekształcać lewą stronę wyrażenia celem sprawdzenia, czy otrzymamy wartość zero.

Zastosujemy wzór skróconego mnożenia a-ba+b=a2-b2, który przygotuje nam oba ułamki do sprowadzenia ich do wspólnego mianownika.

Ze wzoru skróconego mnożenia otrzymujemy następującą równość:

1-sinα1+sinα=1-sin2α.

Równość tę podstawiamy do równania wyjściowego.

1-sinαcosα-cosα1+sinα=1-sinα1+sinαcosα1+sinα-cosα·cosα1+sinαcosα=

=1-sin2αcosα1+sinα-cos2α1+sinαcosα

1-sin2α-cos2αcosα1+sinα=1-sin2α+cos2αsin2α+cos2α=1cosα1+sinα=1-1cosα1+sinα=0cosα1+sinα=0

Ponieważ LP=0, to wykazaliśmy, że L=P, więc równość 1-sinαcosα=cosα1+sinα jest prawdziwa.

Przykład 4

Wiedząc, że: sinα=23α0, 90°, obliczymy wartość wyrażenia: 1+cosα1-cosα.

Rozwiązanie

Rozwiążemy to zadanie dwoma sposobami.

I sposób:

Znając wartość funkcji sinus, wyznaczymy wartość funkcji cosinus.

Aby wyznaczyć wartość cosα, przekształcamy wzór sin2α+cos2α=1 do postaci cos2α=1-sin2α.

Po podstawieniu sinα=23, otrzymujemy:

cos2α=1-232=59.

Istnieją dwie liczby, których kwadrat jest równy 59. To 53-53.

Ponieważ α0, 90°, to cosα=53.

Podstawiamy do wzoru wyliczoną wartość cosinusa i korzystając ze wzoru skróconego mnożenia a-ba+b=a2-b2, otrzymujemy:

1+cosα1-cosα=1-531+53=

=1-532=1-59=49

II sposób:

Przekształcamy wyrażenie do prostszej postaci, wykorzystując wzór skróconego mnożenia: a-ba+b=a2-b2.

Wzór sin2α+cos2α=1 zapisujemy w postaci: sin2α=1-cos2α.

Stąd

1+cosα1-cosα=1-cos2α=sin2α=232=49.

Odp.: Gdy sinα=23, wartość wyrażenia 1+cosα1-cosα wynosi 49.

Przykład 5

Udowodnimy, że dla każdego kąta ostrego sinα·cosα=tgαtg2α+1.

Rozwiązanie

Będziemy przekształcać prawą stronę równości tak długo, aż otrzymamy lewą stronę.

P=tgαtg2α+1

L=sinα·cosα

Przekształcając prawą stronę wyrażenia, wykorzystamy wzory: tgα=sinαcosα oraz sin2α+cos2α=1.

P=tgα1+tg2α=sinαcosα1+sin2αcos2α=sinαcosαcos2αcos2α+sin2αcos2α=sinαcosαsin2α+cos2αcos2α=sinαcosα1cos2α=

=sinαcosα·cos2α1=sinα·cosα=L

To kończy dowód.

bg‑azure

Ciekawostka

Po raz pierwszy sinus i cosinus w znanej dziś formie zdefiniował Indyjski matematyk i astronom Aryabhata (476550 r. n. e.). Inny hinduski uczony Varahamihira już w VI wieku n.e. używał wzorów, z których do dzisiaj korzystamy. Są to m.in. wzory redukcyjne oraz tzw. jedynka trygonometryczna. Osiągnięcia Hindusów zostały później przetłumaczone, przejęte i rozszerzone przez arabskich i perskich matematyków. W X wieku islamscy matematycy używali wszystkich funkcji trygonometrycznych. Abu al‑Wafa stworzył tablice sinusa i dokładne tablice tangensa. Zauważył również tożsamość, która jest używana do dziś: sin2x=2·cosx·sinx (Jagielloński MatBlog).

Słownik

tożsamość trygonometryczna
tożsamość trygonometryczna

pewna określona zależność między funkcjami trygonometrycznymi; każde użyte w tożsamości wyrażenie musi mieć sens