Alkohole są wykorzystywane do produkcji leków. Etanol jest często stosowany jako rozpuszczalnik, a także jako składnik receptur aptecznych preparatów (syropów, wyciągów roślinnych czy wód aromatycznych).

RCodp3F5FOtz3

Zdjęcie przedstawia blat kuchenny w pobliżu zlewu. Na blacie stoi ciemna buteleczka jodyny z niebieskobiałą etykieta, w tle opakowanie mydła do rąk w płynie.

Ciekawostka

Mentol, który jest pozyskiwany m.in. z mięty pieprzowej, wspomaga trawienie, łagodzi bóle brzucha, zmniejsza podrażnienie błon śluzowych, wykazuje działanie bakteriobójcze, działa kojąco, a także przynosi ulgę w bólach mięśni. Jest stosowany jako substancja pomocnicza w lekach, np. maściach na ból mięśni czy w preparatach wspomagających leczenie przeziębień czy kataru.

R1DwsX8F5GeOy

Ilustracja przedstawiająca wzory mentolu, czyli $2$-izopropylo-$5$-metylo‑cykloheksan-$1$-olu. Po lewej znajduje się wzór sumaryczny ${\text{C}}_{10}{\text{H}}_{20}\text{O}$, a po prawej stronie wzór szkieletowy. Cząsteczka zbudowana jest z sześcioczłonowego pierścienia nasyconego posiadającego trzy podstawniki. Zgodnie z ruchem wskazówek zegara w pozycji pierwszej znajduje się grupa hydroksylowa $\text{OH}$ wychodząca przed płaszczyznę. Do węgla o lokancie drugim w pierścieniu przyłączona jest grupa $2$-propylowa znajdująca się za płaszczyzną pierścienia i składająca się z grupy $\text{CH}$ podstawionej dwiema grupami metylowymi ${\text{CH}}_3$. Ostatnim podstawnikiem w pierścieniu związanym z atomem węgla znajdującym się w pozycji piątej pierścienia jest grupa metylowa ${\text{CH}}_3$ wychodząca przed płaszczyznę.

Etanol wykazuje działanie bakteriobójcze, dlatego jest wykorzystywany do odkażania ran.

RiIHsFXuHobDt

Zdjęcie przedstawia ramię jednej osoby i dłonie drugiej. Druga osoba ma założone rękawiczki i trzyma strzykawkę wbitą w zgięcie łokcia pierwszej osoby. W strzykawce jest czerwona ciecz.

R12AzRuirEwLz

Zdjęcie przedstawia dłoń osoby pobierającej żel odkażający z dozownika z pompką.

Etanol jest wykorzystywany do produkcji kwasu octowego, z którego produkuje się ocet, czyli wodny roztwór kwasu etanowego (octowego) o stężeniu około $6$-$10\%$.

RCUVOKxCEhRsS

Zdjęcie przedstawia trzy słoiki z przetworami, zamknięte i owinięte u góry białymi serwetkami. W pierwszym słoiku znajduje się drobno pokrojona papryka, widoczne są pestki, w drugim również papryka, ale w większych kawałkach a w trzecim słoiku znajdują się patisony.

Etanol jest stosowany także w produkcji napojów alkoholowych m.in. wódek, nalewek, win czy likierów. Do celów spożywczych pozyskuje się go metodą fermentacji alkoholowejfermentacja alkoholowafermentacji alkoholowej cukrów, które występują w nasionach, bulwach oraz owocach roślin. Fermentacja zachodzi pod wpływem enzymuenzymenzymu – zymazy, wytwarzanego przez drożdże.

Schemat reakcji można przedstawić następująco:

W rzeczywistości fermentacja to proces złożony i wieloetapowy. W jej wyniku otrzymujemy wodny roztwór etanolu o stężeniu $15$-$18\%$, który jest zanieczyszczony innymi substancjami – glicerolem czy kwasem etanowym. W wyniku fermentacji nie jest możliwe otrzymanie roztworu etanolu o wyższym stężeniu, ponieważ wówczas giną drożdże, a cały proces ustaje. Czysty alkohol etylowy wyodrębnia się w wyniku wielokrotnej destylacji, tzw. rekftyfikacjirektyfikacjarekftyfikacji. W ten sposób otrzymujemy spirytus rektyfikowany, który jest wodnym roztworem etanolu o stężeniu $96\%$.

Ciekawostka

RZHpHjQQtfNMq

Zdjęcie przedstawia kieliszek, do którego wlewane jest czerwone wino.

Napoje alkoholowe, pochodzące z niewiadomego źródła, mogą być zanieczyszczone metanolem, co stanowi ogromne niebezpieczeństwo. Alkohol metylowy ma podobny smak i zapach do etanolu, jednak jest silną trucizną. Spożycie nawet niewielkich ilości metanolu może spowodować silne zatrucie, ślepotę, a w konsekwencji prowadzić do śmierci. Odtrutką dla alkoholu metylowego jest alkohol etylowy, który wypiera go w przemianach metabolicznych.

Alkohole są wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym, szczególnie w perfumeryjnym. Zarówno jako rozpuszczalniki, ale także jako składniki kompozycji zapachowych. Substancje zapachowe są najczęściej rozcieńczane w etanolu.

Tabela przedstawiająca stężenie esencji zapachowej oraz stężenie etanolu w wybranych produktach perfumeryjnych.

Indeks górny Źródło: J. Emsley, Przewodnik po chemii życia codziennego, Warszawa, 1996. Indeks górny koniec^{Źródło: J. Emsley, Przewodnik po chemii życia codziennego, Warszawa, 1996.}

R1al1GtL7Js0r

Ilustracja przedstawia wzór szkieletowy ($3E$)-heks-$3$-en-$1$-olu. Związek zbudowany jest z grupy hydroksylowej $\text{OH}$połączonej z grupą metylenową ${\text{CH}}_2$, która to łączy się z kolejną grupą metylenową związaną z grupą $\text{CH}$. Grupa ta łączy się za pomocą wiązania podwójnego z drugą grupą $\text{CH}$ podstawioną grupą ${\text{CH}}_2{\text{CH}}_3$.

R1B5Sjt0Q7Ajp

Zdjęcie przedstawia jasnozielone liście pokryte kropelkami wody.

RfcGdGF1B79Ek

Ilustracja przedstawia wzór $2$-fenyloetanolu. Związek zbudowany jest z pierścienia fenylowego, to jest sześcioczłonowego pierścienia aromatycznego połączonego z grupą metylenową ${\text{CH}}_2$ związaną z drugą grupą metylenową <math.>CH2, która to łączy się z grupą hydroksylową $\text{OH}$.

Rfi7CVth1NRTr

Ilustracja przedstawia dwa wzory cytronellolu, które są swoimi lustrzanymi odbiciami. Izomery Zbudowane są z grupy hydroksylowej $\text{OH}$ połączonej z grupą metylenową ${\text{CH}}_2$ związaną z kolejną grupą ${\text{CH}}_2$, która to łączy się z grupą $\text{CH}$ podstawioną grupą metylową ${\text{CH}}_3$ oraz resztą łańcucha węglowodorowego, to jest grupą metylenową ${\text{CH}}_2$ połączoną z koleją grupą ${\text{CH}}_2$ związaną z grupą $\text{CH}$ połączoną za pomocą wiązania podwójnego z atomem węgla związanym z dwiema grupami metylowymi ${\text{CH}}_3$. Izomery te różnią się orientacją w przestrzeni podstawnikami metylowymi przy węglu C 3 i są to enancjomery odpowiednio R i S.

R17e7RKfM8BAn

Ilustracja przedstawia wzór geraniolu. Związek zbudowany jest z grupy hydroksylowej $\text{OH}$ połączonej z grupą metylenową ${\text{CH}}_2$ związaną z grupą $\text{CH}$, która to łączy się za pomocą wiązania podwójnego z atomem węgla podstawionym grupą metylową ${\text{CH}}_3$ oraz resztą łańcucha węglowodorowego, to jest grupą metylenową ${\text{CH}}_2$ połączoną z koleją grupą ${\text{CH}}_2$ związaną z grupą $\text{CH}$ połączoną za pomocą wiązania podwójnego z atomem węgla związanym z dwiema grupami metylowymi ${\text{CH}}_3$.

R1CWtcRPlOmpf

Zdjęcie przedstawia trzy czerwone róże włożone do ozdobnej szklanki wypełnionej wodą. W tle leżą kolejne czerwone kwiaty.

R1DNvByuIHagv

Ilustracja przedstawia wzór alkoholu cetylowego ${\text{CH}}_3{\left({\text{CH}}_2\right)}_{15}\text{OH}$. Jest to wzór szkieletowy składający się z szesnastowęglowego, nasyconego łańcucha węglowodorowego, w którym pierwszy atom węgla podstawiony jest grupą hydroksylową $\text{OH}$.

RFH4rHXhX6RV0

Zdjęcie przedstawia biały, otwarty pojemnik z wypełniony jasnym kremem.

R1AKMGBGV5Y8s

Zdjęcie przedstawia kapsułki do prania wypełnione zielonym płynem.

RTpITOG1tlhGr

Zdjęcie przedstawia uczestnika wyścigu żużlowego podczas skręcania. Zawodnik ubrany jest w biało‑czerwony kombinezon. W tle duże ilości unoszących się pyłu i kurzu.

Mieszanina etanolu z benzyną jest biopaliwem, stosowanym do napędzania pojazdów z silnikami typu FFV (ang. flexible fuel vehicle – pojazd z elastycznym paliwem, pojazd dwupaliwowy).

Metanol i etanol są stosowane do produkcji środków przeciwstukowychśrodek przeciwstukowy (antydetonator)środków przeciwstukowych, o nazwach handlowych: MTBE $2$-metoksy-$2$-metylopropan (ang. methyl tert‑butyl ether = eter metylowo-tert-butylowy) i ETBE $2$-etoksy-$2$-metylopropan (ang. ethyl tert‑butyl ether = eter etylowo-tert-butylowy). Substancje te podwyższają liczbę oktanową benzyny, co wpływa na lepszą pracę silników pojazdów. Także butan-$1$-ol dodany do benzyny podwyższa jej liczbę oktanowąliczba oktanowa (LO)liczbę oktanową.

Metanol jest wykorzystywany w ogniwach paliwowych DMFC (ang. direct methanol fuel cell – bezpośrednio zasilane metanolem), które z kolei używane są jako zasilacze różnego rodzaju urządzeń elektrycznych, akumulatorów czy baterii.

Wiele alkoholi jest wykorzystywanych w syntezach przemysłowych jako rozpuszczalniki, a także jako substraty reakcji. Metanol jest stosowany w syntezie metanalu (formaldehydu) i kwasu metanowego. Znajduje również zastosowanie w produkcji barwników, tworzyw sztucznych, żywic i włókien syntetycznych.

RgrurDJCunEsO

Ilustracja przedstawia piktogram - czarny trójkąt z żółtą obwódką i żółtym wnętrzem. W trójkącie przedstawiono czarną, wybuchającą kulę.

Alkohole, które zawierają od trzech do pięciu atomów węgla, są stosowane jako rozpuszczalniki farb i lakierów. Alkohol allilowy (prop-$2$-en-$1$-ol) jest przydatny w produkcji żywic i plastyfikatorówplastyfikatorplastyfikatorów. Na skalę przemysłową propanol wykorzystuje się do produkcji acetonu (propanonu) oraz estrów kwasów karboksylowych.

Słownik

Bibliografia

Dudek‑Różycki K., Płotek  M., Wichur T., Węglowodory. Repetytorium i zadania, Kraków 2020.

Dudek‑Różycki K., Płotek M., Wichur T., Kompendium terminologii oraz nazewnictwa związków organicznych. Poradnik dla nauczycieli i uczniów, Kraków 2020.