Przeczytaj
Odruch jest automatyczną, szybką, powtarzalną reakcją organizmu na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny, zachodzącą za pośrednictwem układu nerwowego. Odruchy mogą być wrodzone, nazwane przez Iwana PawłowaIwana Pawłowa odruchami bezwarunkowymi, oraz nabyte, zwane odruchami warunkowymi. Odruchy bezwarunkowe nie wymagają uczenia się ani uprzedniego doświadczenia – są wyzwalane automatycznie przez podrażnienie odpowiednich receptorów. Odruchy warunkowe pojawiają się w wyniku indywidualnego doświadczenia organizmu i umożliwiają przystosowanie się do środowiska. W powstaniu odruchu bierze udział zespół struktur anatomicznych zwany łukiem odruchowym.
Łuk odruchowy
Łuk odruchowy składa się z pięciu elementów: receptora, drogi czuciowej, ośrodka nerwowegoośrodka nerwowego, drogi ruchowej i efektora.
Typy łuków odruchowych
Najprostszy łuk odruchowy (tzw. monosynaptyczny) składa się z dwóch neuronów: czuciowego i ruchowego, a w jego ośrodku nerwowym (móżdżek, międzymózgowie, rdzeń kręgowy) występuje tylko jedna synapsa. Przeważnie w skład łuku odruchowego wchodzi wiele neuronów (tzw. łuk odruchowy polisynaptyczny), a między neuronem czuciowym i ruchowym występują neurony pośredniczące (interneurony).
Łuk odruchowy monosynaptyczny (dwuneuronowy) zbudowany jest z neuronu czuciowego i ruchowego. Zawiera jedną synapsę nerwową. Receptor i efektor występują w tym samym narządzie (np. odruch kolanowyodruch kolanowy, odruch piętowyodruch piętowy).
Łuk odruchowy dwusynaptyczny (trójneuronowy) zawiera dwie synapsy. Między neuronem czuciowym a ruchowym występuje jeden neuron pośredniczący. Receptor i efektor znajdują się w różnych narządach (np. zgięcie kończyny górnej na skutek oparzenia palca).
Łuk odruchowy polisynaptyczny. Między neuronem czuciowym a ruchowym występuje kilka neuronów pośredniczących oraz więcej niż dwie synapsy nerwowe (np. odruch zginania, odruch brzusznyodruch brzuszny, odruch mosznowyodruch mosznowy, odruch podeszwowyodruch podeszwowy).
Badanie odruchu zwanego objawem Babińskiego stosuje się w diagnostyce pediatrycznej. Odruch ten występuje u zdrowych dzieci do końca pierwszego roku życia. Jest to grzbietowe odgięcie palucha i rozstawienie pozostałych palców nogi po podrażnieniu mechanicznym wzdłuż zewnętrznego brzegu podeszwowej strony stopy. Brak tej reakcji świadczy o uszkodzeniu ośrodków ruchowych kory mózgu lub dróg nerwowych (tzw. szlaków piramidowych), biegnących od kory mózgowej do neuronów ruchowych rdzenia kręgowego – jest to jeden z najważniejszych objawów w neurologii. Odruch ten został opisany w 1896 r. przez Józefa BabińskiegoJózefa Babińskiego.
W diagnostyce neurologicznej stosuje się też tzw. badanie odruchu kolanowego (rzepkowego). Jest to odruchowe wyprostowanie kolana po uderzeniu w ścięgno rzepki. Bodziec ten rozciąga ścięgno mięśnia czworogłowego uda, prostownika kolana, wyzwalając w nim odruch własny mięśnia.
Przykładem odruchu jest również dermografizm: zaczerwienienie skóry w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych po potarciu ostro zakończonym narzędziem, np. paznokciem. Jest to tzw. odruch aksonowy – wyzwalany w obrębie aksonu komórki czuciowej, którego boczne odgałęzienie pełni funkcję odcinka eferentnego (skrajnie prosty łuk odruchowy, bez ośrodka w obrębie ośrodkowego układu nerwowego). Dermografizm może także polegać na skurczu naczyń krwionośnych (dermografizm biały).
Słownik
właśc. Joseph François Félix Babinski (ur. 1857, Paryż – zm. 1932, tamże); francuski lekarz neurolog, współtwórca podstaw neurochirurgii; syn małżeństwa polskich emigrantów; jego prace z zakresu histologii, fizjologii układu nerwowego oraz neuropatologii miały przełomowe znaczenie dla rozwoju neurologii; czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii
droga, jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora
odruch skurczu mięśnia prostego brzucha w odpowiedzi na drażnienie skóry brzucha od zewnątrz w kierunku linii pośrodkowej ciała
odruch wyprostowania nogi w stawie kolanowym pod wpływem uderzenia w ścięgno mięśnia czworogłowego uda poniżej rzepki
odruch skurczu mięśnia dźwigacza jądra, który podciąga mosznę i jądro pod wpływem lekkiego dotknięcia przyśrodkowej, górnej części uda
odruch zgięcia podeszwowego stopy pod wpływem uderzenia w ścięgno mięśnia trójgłowego łydki (Achillesa)
odruch zgięcia podeszwowego wszystkich palców stopy pod wpływem drażnienia skóry boczno‑dolnej powierzchni stopy
skupienia neuronów w korze mózgu, w pniu mózgu i w rdzeniu kręgowym, sterujące określonymi czynnościami organizmu
(ur. 1849 – zm. 1936) fizjolog rosyjski, twórca fizjologii wyższych czynności nerwowych; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii w 1904 r.; opisał mechanizm powstawania odruchów warunkowych na podstawie obserwacji wydzielania śliny u psów na widok pokarmu; Pawłow zauważył, że podanie psom jedzenia wywołuje u nich automatyczne wydzielanie śliny – taką reakcję nazwał odruchem bezwarunkowym; kiedy do podawania jedzenia dołączył bodziec dźwiękowy, okazało się, że psy zaczęły go utożsamiać z pokarmem: śliniły się w reakcji na dźwięk, choć przestały być jednocześnie karmione – tę nabytą reakcję Pawłow nazwał odruchem warunkowym