Z produkcją zwierzęcą wiążą się następujące pojęcia: chów i hodowla. Pierwsze z nich jest definiowane jako wszelka działalność człowieka związana z utrzymaniem zwierząt gospodarskich i zapewnieniem im właściwych warunków rozwoju w celu wykorzystania ich cech użytkowych. Natomiast zespół zabiegów mających na celu ulepszenie cech genetycznych danego gatunku (odmiany) i zwiększenia jego wartości użytkowych (w tym dobór osobników do kojarzeniakojarzenie zwierzątkojarzenia, krzyżowanie i selekcjonowanie zwierząt o najbardziej wartościowych cechach) jest nazywany hodowlą. Jednym z mierników produkcji zwierzęcej jest pogłowie, określane jako liczba zwierząt gospodarskich na danym obszarze (w kraju, regionie, gospodarstwie itd.) i podawane w sztukach. Z kolei pogłowie przeliczone przez jednostkę powierzchni, na której występuje, jest nazywane obsadą. Podaje się ją najczęściej w sztukach na 100 ha powierzchni (na przykład użytków rolnych). Jest ona tożsama z gęstością występowania inwentarzainwentarzinwentarza na danym terenie. Mówi się, że w Polsce największe znaczenie ma chów trzody chlewnej i bydła. Jednakże ich pogłowie wynosi odpowiednio: około 11 mln sztuk i około 6 mln sztuk. Natomiast pogłowie kur przekracza 150 mln sztuk. Sytuacja ta wynika z faktu, że ekonomiści, określając znaczenie danego gatunku w gospodarce, biorą pod uwagę kryterium wagowe, a nie liczebne. Przeliczają zatem zwierzęta na tzw. sztuki dużesztuki dużesztuki duże (SD) – o wadze 500 kg. Ze względów praktycznych ustalili różne przeliczniki. Przykładowe z nich to: bydło – 0,8; trzoda chlewna – 0,15; owce i kozy – 0,08; kury – 0,004.

R5Rzd9cPLbmb4

Rysunek przedstawia kontur krowy koloru czarnego. Posiada cztery nogi zakończone kopytami, a z tyłu ogon. Głowa krowy składa się z wysuniętego pyska oraz z rogów.

RcqCUVdg8KsjY

Rysunek przedstawia czarny kontur świni. Zwierzę ma dwie pary nóg zakończonych kopytami. Z przodu posiada głowę z parą dużych, trójkątnych uszu i wysuniętym pyskiem. Ciało świni jest zaokrąglone, z tyłu widać mały, krótki ogon.

R1vKiiMvabZja

Na zdjęciu widoczny jest kontur owcy. Posiada cztery nogi i ciało pokryte wełną. Głowa składa się z wydłużonego pyska oraz z podłużnych uszu.

R18fxtuCQHzlG

Ilustracja przedstawia czarny kontur kozy. Posiada ona cztery nogi oraz krótki, owłosiony ogon. U dołu głowy widoczne jest długa broda, a na jej czubku dwa skierowane do góry rogi i krótkie, zaokrąglone uszy.

R1FL4TpluPv2V

Na ilustracji widoczny jest czarny kontur kury. Posiada dwie nogi, które mają po cztery pazury. Ciało wraz z ogonem pokryte jest piórami. Głowa kury składa się z wysuniętego dziobu, na głowie ma grzebień.

SD – sztuka duża – równowartością 1 sztuki dużej bydła jest około 5,3 sztuki trzody chlewnej lub 10 sztuk owiec albo kóz, a także 200 sztuk kur.

Głównymi kierunkami (czyli celami) chowu zwierząt gospodarskich są:

• pozyskiwanie żywności (mięsa, mleka, tłuszczu, jaj, miodu)

• otrzymywanie produktów wykorzystywanych w przemyśle lekkim (skóra, wełna, włosie, pierze, futro, włókno jedwabne) – przy wykorzystaniu różnych gatunków zwierząt gospodarskich;

• transport (siła pociągowa, zwierzęta juczne, jazda wierzchem) – w przypadku przeżuwaczy, wielbłądów i koniowatych;

• rekreacja i sport – w przypadku gołębi, koni czy osłów.

R1ON4Ii1SA9ju

Na zdjęciu widać kokony z włókna jedwabnego ułożone jedne na drugich. Mają eliptyczny kształt, są koloru białego. W środku znajduje się mała larwa owada koloru brązowego.

R116DUzFzMGiW

Na zdjęciu znajduje się rój pszczół, które siedzą na plastrze miodu.

Chów zwierząt może mieć charakter intensywny lub ekstensywny. Pierwszy z nich odznacza się dużą mechanizacją i karmieniem zwierząt wysokowartościowymi paszami zawierającymi składniki przyspieszające przyrost masy oraz zwiększające odporność na choroby. Odbywa się on w specjalistycznych farmach i występuje głównie w wysoko rozwiniętych państwach Europy. W jego obrębie wyróżnia się dwa systemy:

• pastwiskowo‑oborowy, który polega na tym, że przez część roku zwierzęta znajdują się na pastwisku i odżywiają się naturalnym pokarmem, a przez drugą część roku – w zamkniętych pomieszczeniach i są wówczas karmione przygotowanymi paszami,

• oborowy, który ma charakter przemysłowy, zmechanizowany i odbywa się w zamkniętych pomieszczeniach; zwierzęta karmione są paszami przygotowanymi poza gospodarstwem.

Natomiast typ ekstensywny związany jest z wypasaniem zwierząt na naturalnych pastwiskach i występuje w krajach o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, a także w krajach o dużej powierzchni użytków zielonych, m.in. w Australii, Nowej Zelandii, Brazylii, RPA czy USA. Charakterystyczne dla niego są dwa systemy chowu:

• pasterski (nomadyzm) – wędrowny wypas na uboższych pastwiskach Afryki, Bliskiego Wschodu czy Azji Północnej i Środkowej,

• pastwiskowy, który ma charakter wypasu na naturalnych pastwiskach, a więc obdywa się na sawannach i stepach.

Na rozmieszczenie gatunków chowu zwierząt mają wpływ zarówno czynniki przyrodnicze, jak i pozaprzyrodnicze. Zarówno przed kilkoma tysiącami lat, jak i obecnie, gatunki zwierząt gospodarskich były i są dostosowywane do warunków przyrodniczych (temperatury powietrza, opadów atmosferycznych, ilości promieniowania słonecznego, rodzaju i ilości paszy czy zawartości tlenu w powietrzu). W strefie tundry jedynym udomowionym gatunkiem jest renifer. Dzięki grubej warstwie tłuszczu pod skórą jest on odporny na mrozy i niewielką ilość pożywienia. Strefa umiarkowana, charakteryzująca się dostateczną ilością opadów i dogodną temperaturą powietrza, stwarza warunki do uprawy roślin i dzięki temu – do chowu zwierząt. Na tym obszarze występuje duże pogłowie bydła, trzody chlewnej, drobiu i owiec, które przeznaczane są najczęściej na cele konsumpcyjne i wykorzystywane jako surowiec przemysłu lekkiego. Konie natomiast wykorzystuje się w celach sportowo‑rekreacyjnych. Kiedyś stanowiły one środek transportu. Stepy, obfitujące w dużą ilość i różnorodność traw oraz innych roślin, są najbardziej sprzyjającym obszarem do prowadzenia chowu bydła i owiec. Natomiast kozy i wielbłądy występują powszechnie na obszarach półsuchych, porośniętych wysokimi trawami. Z kolei do dużej wilgotności i temperatury powietrza strefy zwrotnikowej i równikowej, a także dużej ilości szkodników tam występujących są przystosowane bawoły i bydło zebu. Jednakże w dużej części Afryki chów bydła jest niemożliwy ze względu na występowanie muchy tse‑tsemucha tse‑tsemuchy tse‑tse (w związku z czym istnieje duże ryzyko przenoszenia chorób).

Inną grupą czynników rozmieszczenia pogłowia zwierząt są uwarunkowania społeczno‑kulturowe, a wśród nich religijne:

• katolicyzm zabrania spożywania mięsa w każdy piątek, jednakże ścisły post obowiązuje w Wielki Piątek i Środę Popielcową,

• prawosławie zaleca wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, rybnych, mlecznych i jaj w każdą środę i piątek, a także w pierwszy i ostatni tydzień Wielkiego Postu,

• muzułmanie mają zakaz spożywania wieprzowiny,

• hindusi nie mogą jeść wieprzowiny i wołowiny,

• judaizm jest najbardziej restrykcyjny pod tym względem: nie można spożywać świń, wielbłądów, koni, gadów i drapieżnych ptaków, ponieważ są to zwierzęta nieczyste. KoszernekoszernyKoszerne mięso uzyskuje się tylko ze zwierząt o rozszczepionych kopytach: z bydła, owiec i kóz, a właściwie tylko z ich przednich części (do 12. żebra). Ponadto na koszerność wpływa także sposób uboju, umycia i przyrządzenia mięsa. Po spełnieniu określonych warunków można spożywać również drób.

W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo hodowla zwierząt ma duży wpływ na środowisko. Wzrost pogłowia wymusza w wielu przypadkach wylesienia kolejnych obszarów (na przykład w Ameryce Łacińskiej). Wypas zwierząt na stworzonych w ten sposób pastwiskach skutkuje przyspieszeniem erozji gleby, pustynnieniempustynnieniepustynnieniem i zanikaniem wielu gatunków roślin. Inne problemy środowiskowe generuje chów przemysłowy w krajach wysoko rozwiniętych. Duża obsada zwierząt, zwłaszcza na terenach zurbanizowanych, generuje problemy z ich odchodami. Są one źródłem dużej ilości gazów cieplarnianych (przede wszystkim metanu) emitowanych do atmosfery, a także powodują zanieczyszczenie wód. Rozwój handlu produktami zwierzęcymi i paszami stwarza ryzyko przenoszenia groźnych chorób, atakujących również ludzi. Stosowanie antybiotyków podczas hodowli zwierząt prowadzi do powstawania odpornych szczepów bakterii, również takich, które zagrażają ludziom. Pozostaje także kwestia negatywnego wpływu stosowanych hormonów na zdrowie człowieka, który spożywa takie mięso.

Słownik