Periodyzacja i nazwy epoki

Za datę rozpoczynającą dwudziestolecie międzywojenne przyjmuje się najczęściej rok 1918, w którym zakończyła się I wojna światowa, a Polska odzyskała niepodległość. Wybuch kolejnej wojny w 1939 r. zamyka ten dwudziestoletni okres w dziejach literatury. Pod koniec XX w. w badaniach literackich pojawiła się inna propozycja periodyzacji literatury początku XX w. – epoka nazwana trzydziestoleciem miałaby obejmować lata 1914–1944. Rozpoczynałaby się w roku wybuchu I wojny, natomiast kończyła wraz z II wojną światową.

Według innych badaczy dwudziestolecie międzywojenne z jego ruchami awangardowymi, poszukiwaniem nowych form wyrazu, przeformułowaniem koncepcji człowieka, społeczeństwa i tradycji stanowi szczytowy etap rozwoju modernizmu w najszerszym rozumieniu tego pojęcia. Trudno jednoznacznie rozdzielić zjawiska historyczne i literackie. Z pewnością rok 1914 – rok wybuchu I wojny – przyniósł Polsce nadzieję na odzyskanie wolności. Doświadczenia wojenne odcisnęły piętno na świadomości wielu twórców debiutujących w początkach XX w. Radykalna zmiana tematów i form artystycznych nastąpiła jednak dopiero około 1918 r.

Grupy poetyckie

Ścieranie się różnych koncepcji doprowadziło do wyłonienia się dwu zasadniczych grup poetyckich: radykalnie nowatorskiej (np. Awangarda Krakowska) i nawiązującej do tradycji (np. Skamander). Poeci dwudziestolecia prezentujący różne poglądy na sztukę chcieli, by ich głos brzmiał donośniej – dlatego organizowali się w grupy poetyckie. Do najważniejszych zalicza się Skamandra, Awangardę Krakowską, Kwadrygę, Żagary (grupa poetycka powstała w Wilnie; w twórczości jej członków –
 np. Czesława Miłosza – dominowała tonacja katastroficzna), a także futurystów.

Nowe kierunki w poezji

W poezji pojawiły się nowe kierunki. Jednym z nich był ekspresjonizm korzeniami sięgający do średniowiecza, baroku i romantyzmu. Dominującą potrzebą artysty była ekspresja, powiązana z pięknem i harmonią w poezji.
Nurt ekspresjonistyczny (zapoczątkowany w 1910 r. w Niemczech) rozprzestrzenił sięw całej Europie (w Polsce jego hasła propagowało pismo „Zdrój” w latach 1917–1922), także w innych dziedzinach sztuki (malarstwo, muzyka, film).

We Włoszech i w Rosji rozwinął się futuryzm (nazwa wywodzi się sie od futurus – przyszły). Jego prekursorem był Filippo Tommaso Marinetti. Zwolennicy tego kierunku zwalczali tradycję i radykalnie przekształcali język poetycki. Byli zafascynowani nowoczesną cywilizacją, wynalazkami i urbanizacją.

W Szwajcarii powstał dadaizm. Jego wyznawcy wyrażali anarchiczny bunt przeciwko cywilizacji, sztuce, wojnie. W utworach zamieszczano reklamowe slogany, teksty z gazet, luźne słowa. Tworzyli tzw. kolaże ze szkła, papieru, słomy i innych materiałów.

Kolejnym nurtem był nadrealizm. Jego twórcy buntowali się przeciwko tradycjom klasycznym, głosząc „nowy romantyzm”, a także „rewolucję w psychice”. Do czołowych twórców zalicza się Paula Eluarda i Louisa Aragona. Utwory nadrealistów wykorzystywały skojarzenia z pogranicza jawy i snu oraz motywy pełne niezwykłości.
Nadrealizm znalazł swoje odzwierciedlenie nie tylko w poezji, ale także w malarstwie.

Nowy język poetycki i wyzwolenie ludzkiej wyobraźni to główne hasła francuskiej awangardy poetyckiej. Awangarda (franc. avan garde – straż przednia) była formacją ideowo‑artystyczną (powstała po 1910 r.). Kierunek ten był ściśle inspirowany kubizmemkubizmkubizmem malarskim.
Podstawowym założeniem kubizmu poetyckiego był montaż odległych od siebie znaczeniowo obrazów poetyckich. Ważną figurą poetycką była tu elipsaelipsaelipsa.

Podsumowanie

Rozpoczęty w okresie Młodej Polski proces odejścia od naturalizmunaturalizmnaturalizmu znalazł w dwudziestoleciu międzywojennym swoich kontynuatorów. Uwidoczniło się to zarówno w sposobach przedstawiania rzeczywistości, jak również w odmiennych metodach kształtowania podmiotu wypowiedzi (dla przykładu model podmiotu lirycznego u Przybosia lub narrator Ferdydurke Gombrowicza).

Słownik