Spis treści

• Cele i efekty kształcenia1Cele i efekty kształcenia

• Struktura e‑materiału2Struktura e‑materiału

• Wykorzystanie e‑materiału w trakcie zajęć3Wykorzystanie e‑materiału w trakcie zajęć

• Wykorzystanie e‑materiału poza zajęciami6Wykorzystanie e‑materiału poza zajęciami

• Wykorzystanie e‑materiału do indywidualizacji pracy z uczącymi się7Wykorzystanie e‑materiału do indywidualizacji pracy z uczącymi się

• Wykorzystanie e‑materiału do pracy z uczącymi się o specjalnych potrzebach edukacyjnych8Wykorzystanie e‑materiału do pracy z uczącymi się o specjalnych potrzebach edukacyjnych

• Wymagania techniczne4Wymagania techniczne

Cele i efekty kształcenia

E‑materiał uwzględnia treści, które pozwolą na osiągnięcie, zgodnie z podstawą programową, celów kształcenia w zawodzie technik górnictwa otworowego. Tematyka e‑materiału służy przygotowaniu absolwenta do profesjonalnego wykonywania zadań zawodowych.

E‑materiał przeznaczony dla kwalifikacji:

GIW.01. Eksploatacja otworowa złóż wyodrębnionej w zawodzie Technik górnictwa otworowego 311702

Cele kształcenia

Wspiera osiąganie celu/ów kształcenia określonego dla kwalifikacji GIW.01. Eksploatacja otworowa złóż:

• obsługiwania odwiertów do eksploatacji kopalin oraz podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji i składowania odpadów.

Efekty kształcenia

Wspiera osiąganie wybranych efektów kształcenia z jednostek efektów kształcenia: GIW.01.3 Obsługiwanie odwiertów oraz maszyn i urządzeń do eksploatacji złóż oraz bezzbiornikowego magazynowania substancji i składowania odpadów.

Uczeń:

1) charakteryzuje metody wydobywania kopalin otworami wiertniczymi oraz zatłaczania w ramach bezzbiornikowego magazynowania substancji i składowania odpadów,

2) charakteryzuje zasady obsługi odwiertów eksploatacyjnych,

5) charakteryzuje budowę głowic odwiertów eksploatacyjnych,

6) omawia zasady obsługi urządzeń służących do bezpośredniej eksploatacji kopalin metodą otworową,

7) charakteryzuje parametry technologiczne procesu wydobywania kopalin,

9) charakteryzuje przyrządy kontrolno‑pomiarowe.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Struktura e‑materiału

1. WprowadzenieD6vDEG3TLWprowadzenie
   Przedstawia podstawowe informacje o e‑materiale, które ułatwią użytkownikowi wstępne zapoznanie się z zawartością materiału: odniesienia do podstawy programowej, zakres tematyczny oraz opis budowy e‑materiału.

2. Materiały multimedialne
   Zawierają różnego rodzaju multimedia, które ułatwiają uczącemu się przyswojenie wiedzy. W materiale znajdują się następujące e‑materiały:

   • Animacja 3D Syfonowanie odwiertu samoczynnegoD13G3V3W9Animacja 3D Syfonowanie odwiertu samoczynnego. Przedstawia proces syfonowania odwiertu samoczynnego, czyli jeden ze sposobów usuwania wody złożowej z odwiertu. Mówi o tym, w jakim celu stosuje się syfonowanie oraz krok po kroku opisuje czynności, jakie należy wykonać.

   • Galeria zdjęć Wyposażenie napowierzchniowe odwiertu samoczynnego i pompowanegoDIJqf4pctGaleria zdjęć Wyposażenie napowierzchniowe odwiertu samoczynnego i pompowanego. Przedstawia zdjęcia i schematy urządzeń do odwiertu samoczynnego i pompowanego wraz z opisami.

   • E‑book Budowa i wyposażenie głowic eksploatacyjnych odwiertów samoczynnych i pompowanychD8EIKBA4lE‑book Budowa i wyposażenie głowic eksploatacyjnych odwiertów samoczynnych i pompowanych. E‑book charakteryzuje budowę głowic odwiertów eksploatacyjnych oraz omawia zasady obsługi urządzeń służących
     do bezpośredniej eksploatacji kopalin metodą otworową.

3. Obudowa dydaktyczna

   • Interaktywne materiały sprawdzająceDHzFHjrUhInteraktywne materiały sprawdzające pozwalają zweryfikować poziom opanowania wiedzy i umiejętności zawartych w e‑materiale.

   • Słownik pojęć dla e‑materiałuDvs6tOU9LSłownik pojęć dla e‑materiału zawiera objaśnienia specjalistycznego słownictwa występującego w całym materiale.

   • Przewodnik dla nauczycielaDRnkci0uYPrzewodnik dla nauczyciela zawiera sugestie do wykorzystania e‑materiału w ramach pracy dydaktycznej.

   • Przewodnik dla uczącego sięDCVFN3OuDPrzewodnik dla uczącego się zawiera wskazówki i instrukcje dotyczące wykorzystania e‑materiału w ramach samodzielnej nauki.

   • Netografia i bibliografiaDuzbzPrEXNetografia i bibliografia stanowi listę materiałów, na bazie których został opracowany e‑materiał.

   • Instrukcja użytkowaniaDtTfQCr3eInstrukcja użytkowania objaśnia działanie materiału oraz poszczególnych jego elementów.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wykorzystanie e‑materiału w trakcie zajęć

Praca uczniów w grupach i w zespole klasowym

Animacja 3D Syfonowanie odwiertu samoczynnego

• Nauczyciel prezentuje uczniom animację i uprzedza, aby podczas oglądania zapamiętywali jak najwięcej informacji i notowali fakty dotyczące syfonowania odwiertu samoczynnego.

• Po zakończeniu oglądania uczniowie zostają podzieleni na kilka maksymalnie 4- osobowych grup.

• Nauczyciel informuje grupy, że wezmą udział w konkursie - będzie on polegał na odpowiadaniu na pytania związane z obejrzanym materiałem.

• Grupy losują pytania i za każdą poprawnie udzieloną odpowiedź uzyskują punkty.

• Przykładowe pytania konkursowe mogłyby wyglądać następująco:

  • W jaki sposób na początku udostępniania złoża wygląda jego eksploatacja?

  • Co powoduje spadek ciśnień w odwiercie?

  • Co to jest syfonowanie?

  • Na czym polega syfonowanie odwiertu?

  • Na podstawie jakiego programu wykonuje się syfonowanie?

  • Jakie urządzenia są stosowane do syfonowania odwiertu?

  • Kiedy wykonujemy syfonowanie odwiertu?

  • W jaki sposób przebiega syfonowanie odwiertu zamkniętego?

• Jeśli dana grupa nie umie odpowiedzieć na wylosowane pytanie, przechodzi ono na grupę następną.

• Nauczyciel udziela komentarza na nieprawidłowe odpowiedzi uczniów.

• Prowadzący może nagrodzić zwycięską grupę ocenami lub ustną pochwałą.

Galeria zdjęć Wyposażenie napowierzchniowe odwiertu samoczynnego i pompowanego

• Uczniowie dzieleni są na grupy. Każda grupa otrzymuje pulę grafik elementów wyposażenia napowierzchniowego odwiertu samoczynnego lub pompowego.

• Zadaniem uczniów jest uporządkowanie grafik do dwóch zbiorów: wyposażenie odwiertu samoczynnego, wyposażenie odwiertu pompowego.

• Po tym działaniu uczniowie dopisują na kartkach i umieszczają poniżej poprawne nazwy do grafik.

• Teraz nauczyciel używając galerii zdjęć sprawdza poprawność przydzielonych grafik do grup i ich opisów.

• Nauczyciel w razie potrzeby udziela komentarza do nieprawidłowych informacji.

• Uczniowie tworzą notatki z zajęć.

E‑book Budowa i wyposażenie głowic eksploatacyjnych odwiertów samoczynnych i pompowanych

• Wykorzystanie e‑booka jest doskonałym sposobem na przeprowadzenie lekcji odwróconej (flipped classroom).

• Nauczyciel prosi uczniów, aby na smartfonach otworzyli e‑book „Budowa i wyposażenie głowic eksploatacyjnych odwiertów samoczynnych i pompowanych”

• Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup, każda z nich od prowadzącego 3 pytania, na które w e‑booku szuka odpowiedzi (pytania w grupach mogą się powtarzać).

• W tym czasie nauczyciel chodzi po klasie i wyjaśnia wątpliwości uczniom, którzy takiej pomocy wymagają.

• Następnie uczniowie rozmawiają z nauczycielem o trudnościach podczas odpowiadania na pytania.

• Na zakończenie zajęć prowadzący chwali uczniów za zaangażowanie w zajęcia i nagradza najlepszą grupę w dowolny sposób (ocena opisowa lub wpis oceny do dziennika).

Interaktywne materiały sprawdzające

• Nauczyciel wyświetla interaktywne materiały sprawdzające podczas zajęć (najlepiej pod koniec lekcji, gdyż materiały te służą utrwaleniu wiedzy ucznia) i zachęca uczniów do wspólnego rozwiązywania zadań.

• Nauczyciel daje szanse na udzielenie prawidłowych odpowiedzi każdemu z uczniów, wyznacza odpowiednią ilość czasu na ich wykonanie.

• W przypadku problemów z rozwiązaniem zadań - nauczyciel udziela pomocy w zrozumieniu zagadnień i naprowadza na poprawną odpowiedź.

• Nauczyciel po uzyskaniu prawidłowych rozwiązań wyjaśnia każde z nich, aby pomóc w ich zrozumieniu uczniom, którzy nie znają na nie odpowiedzi.

Słownik pojęć dla e‑materiału

• Nauczyciel drukuje hasła wraz z ich omówieniem zawartych w słowniku pojęć dla e- materiału, ale w taki sposób, aby oddzielić hasła od definicji.

• Uczniowie zostają podzieleni na lekcji na 8 grup, z których każda otrzymuje cztery hasła i cztery definicje.

• Zadaniem każdej grupy jest przyporządkowanie hasła do odpowiadającej mu definicji. Czas wykonania zadania to 5 minut.

• Ćwiczenie jest doskonałym uzupełnieniem pracy uczniów na lekcji i pozwala utrwalić zdobytą wiedzę.

Samodzielna praca uczniów podczas zajęć

Animacja 3D Syfonowanie odwiertu samoczynnego

• Nauczyciel korzysta z animacji 3D jako pomocy naukowej podczas prowadzenia lekcji.

• Każdy z uczniów otrzymuje hasło związane z syfonowaniem odwiertu samoczynnego (to samo hasło może otrzymać więcej niż jedna osoba, ale opracowuje je sama) i podczas prezentacji animacji 3D przez nauczyciela skupia się na wynotowaniu informacji związanych z tym hasłem. Może to być np.: separator, syfonowanie, odwiert samoczynny, odwiert zamknięty, manometr itp.

• Każdy uczeń w dowolny sposób notuje zdobyte informacje.

• Nauczyciel prosi wybranych uczniów o przedstawienie swoich notatek.

• Nauczyciel odpowiada na ewentualne pytania uczniów i pomaga im bardziej zrozumieć dany temat.

• Uczniowie uzupełniają własne notatki i notują informacje przekazywane przez kolegów prezentujących inne hasła.

Galeria zdjęć Wyposażenie napowierzchniowe odwiertu samoczynnego i pompowanego

• Uczniowie otrzymują pulę grafik wyposażenia odwiertu samoczynnego oraz pompowego.

• Zadaniem uczniów jest przyporządkowanie poprawnych nazw do grafik bez podglądania ich opisów. Na kartce wypisują kolejne nazwy poszczególnych elementów.

• Kolejny krok to sprawdzenie poprawnie przyporządkowanych nazw.

• Jeśli nazwa została przyporządkowana niepoprawnie, uczeń ma za zadanie ułożyć na oddzielnej kartce (Karta z pytaniami) 3 pytania testowe (pytanie i cztery odpowiedzi, z czego jedna jest poprawna) dotyczące danego elementu wyposażenia odwiertu. Uczeń zna poprawną odpowiedź, ale nie zaznacza jej na kartce z pytaniami.

• Uczniowie wymieniają się kartką z pytaniami. Teraz mają odpowiedzieć na otrzymane od kolegi pytania i oddać do sprawdzenia autorowi pytań.

• Autor pytań sprawdza odpowiedzi i udziela informacji zwrotnej.

• Nauczyciel w razie potrzeby udziela komentarza w sytuacjach nierozstrzygniętych, kiedy istnieje różnica zdań pomiędzy autorem pytania a uczniem na nie odpowiadającym co do poprawności odpowiedzi. Sytuację omawia na forum klasy.

• Nauczyciel prosi o przeczytanie wszystkich pytań i poprawnych odpowiedzi na nie, powstałych z analizy galerii zdjęć.

E‑book Budowa i wyposażenie głowic eksploatacyjnych odwiertów samoczynnych i pompowanych

• Podczas zajęć nauczyciel prosi uczniów, aby na smartfonach otworzyli e‑book Budowa i wyposażenie głowic eksploatacyjnych odwiertów samoczynnych i pompowanych. Omawia zawartość e‑materiału.

• Uczniowie mają możliwość zapoznania się z obsługą, wyposażeniem i uzbrojeniem odwiertów eksploatacyjnych.

• Każdy uczeń w oparciu o e‑materiał uwzględniając treści zawarte w e‑booku dostaje kilka pytań i stara się poprawnie na nie odpowiedzieć.

• Uczniowie prezentują wyniki swojej pracy podczas zajęć w taki sposób, że reszta klasy (każdy uczeń z osobna) może uzupełnić informacje. Ewentualne błędy koryguje nauczyciel.

• Na zakończenie lekcji uczniowie rozmawiają z nauczycielem o trudnościach podczas odpowiadania na pytania.

Interaktywne materiały sprawdzające

• Nauczyciel wyświetla interaktywne materiały sprawdzające podczas zajęć.

• Uczniowie samodzielnie rozwiązują zadania.

• Nauczyciel daje szansę na udzielenie prawidłowych odpowiedzi każdemu z uczniów, wyznacza odpowiednią ilość czasu na ich wykonanie.

• W przypadku problemów z rozwiązaniem zadań – nauczyciel udziela pomocy w zrozumieniu zagadnień i naprowadza na poprawną odpowiedź.

• Nauczyciel po uzyskaniu prawidłowych rozwiązań wyjaśnia każde z nich, aby pomóc w ich zrozumieniu uczniom, którzy nie znają na nie odpowiedzi.

• Prawidłowo rozwiązane zadania mogą być wyświetlane przez nauczyciela, na przykład na tablicy interaktywnej.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wykorzystanie e‑materiału poza zajęciami

Praca indywidualna

Przed lekcją

• Nauczyciel przed rozpoczęciem zajęć nakazuje uczniom zapoznanie się z e‑materiałami: animacją 3D - Syfonowanie odwiertu samoczynnego, galerią zdjęć Wyposażenie napowierzchniowe odwiertu samoczynnego i pompowanego oraz e‑bookiem Budowa i wyposażenie głowic eksploatacyjnych odwiertów samoczynnych i pompowanych. Dzięki temu podczas zajęć lekcyjnych łatwiej będzie im posługiwać się słownictwem specjalistycznym.

• Równocześnie przekazuje im zestaw pytań, które przygotował dla uczniów. Odpowiedzi na pytania te zawarte są w udostępnionych uczniom materiałach, które przeprowadzają ucznia przez wiedzę niezbędną do syfonowania odwiertów eksploatacyjnych.

• Pytania te obejmują zagadnienia, które w postaci zadań są zawarte w interaktywnych materiałach sprawdzających. Nauczyciel musi tylko przeformułować zadanie na pytanie, na które uczeń musi znaleźć odpowiedź.

• Po odpowiedzi na te pytania uczeń przesyła opracowany materiał do nauczyciela np.: e‑mailem i przychodzi na lekcję przygotowany i gotowy do dalszych działań (zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce).

Podczas lekcji

• Nauczyciel zatwierdza materiały (odpowiedzi na pytania) przesłane przez ucznia.

• Teraz uczeń zabiera się za realizację zadania praktycznego.

• Nauczyciel daje mu zadanie: W odwiercie eksploatacyjnym nastąpił spadek ciśnienia i konieczne jest wykonanie syfonowania. Zaplanuj w jaki sposób zostanie wykonane syfonowanie oraz dobierz odpowiednie urządzenia do jego przeprowadzenia.

• Uczeń planuje proces syfonowania, opisując kolejne etapy swojego działania.

• Po zakończeniu planowania przedstawia swoje pomysły nauczycielowi.

• Ostatnim etapem jest analiza w postaci pytań, np.: Co sprawiło Ci trudności?, Co wykonałeś bez problemu? Na co zwróciłbyś uwagę, przygotowując się do syfonowania następnym razem? Czy jesteś zadowolony z efektów swojej pracy?

Praca w grupach

Przed lekcją

• Nauczyciel dzieli uczniów na 3 grupy i każdej z nich przydziela określony temat: obsługa odwiertów eksploatacyjnych, wyposażenie napowierzchniowe odwiertu eksploatacyjnego, uzbrojenie wgłębne odwiertu samoczynnego.

• Zadaniem grup uczniów jest przygotowanie prezentacji multimedialnych z wykorzystaniem informacji zawartych w e‑materiałach oraz w innych źródłach informacji, a także przesłanie go nauczycielowi.

• Nauczyciel przed lekcją sprawdza przesłany materiał i zwraca go z komentarzami lub zezwala na wykonanie dalszych działań na lekcji.

Podczas lekcji

• Prezentacje są przedstawiane na zajęciach i omawiane przez grupy uczniów.

• Nauczyciel uzupełnia informacje, tłumaczy i wspiera uczących się.

• W przypadku pytań - nauczyciel udziela odpowiedzi i pomaga lepiej zrozumieć dane zagadnienie.

• Na podstawie wykonanych prac, grupy są odpowiednio oceniane.

• Uczniowie notują pozyskane informacje.

• Ostatnim etapem jest analiza w postaci pytań, np.: Co sprawiło grupie trudności?, Co grupy wykonały bez problemu? Na co zwróciłbyś uwagę, przygotowując prezentację następnym razem? Czy jesteś zadowolony z efektów swojej pracy?

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wykorzystanie e‑materiału do indywidualizacji pracy z uczącymi się

E‑materiał daje możliwość samodzielnej pracy ucznia, współpracy w grupie przy wspólnym uczestniczeniu w procesie edukacyjnym i indywidualizację procesu dydaktycznego podczas zajęć i poza nimi poprzez samodzielny wybór ucznia lub wymuszony przez nauczyciela poziom trudności wykonywanych czynności i zadań.

Przy pracy samodzielnej nauczyciel indywidualizuje proces poprzez dostosowanie zastosowanego e‑materiału do możliwości percepcyjnych ucznia.

Sposób przekazywania wiedzy i budowania umiejętności ucznia będzie zależał od dużej mierze od nauczyciela i prowadzenia przez niego procesu dydaktycznego. Dodatkowo oprawa dydaktyczna zastosowana przy omawianiu zagadnień daje szerokie pole do popisu dla uczącego. Zastosowanie materiałów pozwala realizować zasadę „nigdy tak samo”, w której praktycznie ten sam zakres materiału może być ujęty na wiele sposobów. Zapobiega to monotonii w procesie nauczania i uczenia się przez uczniów. Przy pracy w grupie nauczyciel prowadzi proces grupowy, rozwijając nie tylko zasób związany z wiedzą, ale też umiejętność uczenia się przez uczniów (w grupie i samodzielnie) oraz przyjmowania różnych ról grupowych (czasem takich, w których uczniowie czują lekki dyskomfort). Pozwala to budować umiejętności społeczne. Przyjmowanie ról w grupie w połączeniu z różnorodnością zadań dopasowaną do ucznia stanowi wyzwanie dla nauczyciela i uczniów. Daje też wiele możliwości. Ważnym elementem, który uatrakcyjnia i indywidualizuje proces dydaktyczny, jest pozostawienie przez nauczyciela przestrzeni do błędów. Dzięki temu uruchamiają się procesy wsparcia uczniów przez siebie nawzajem i uczenia się od siebie. Wspiera to naturalną potrzebę zdobywania informacji.

Interaktywne materiały sprawdzające dają uczniowi możliwość sprawdzenia poziomu własnej wiedzy i uzyskania szybkiej i precyzyjnej informacji zwrotnej. Ich zróżnicowanie pozwala dotrzeć z informacją zwrotną i wskazać, na różne sposoby, zakres materiału konieczny do powtórzenia. Jednocześnie nakłaniają do podejmowania kolejnych prób poprawnego ich uzupełnienia.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wykorzystanie e‑materiału do pracy z uczącymi się o specjalnych potrzebach edukacyjnych

E‑materiał ułatwia samodzielną pracę ucznia oraz indywidualizację procesu dydaktycznego. Wszystkie multimedia przedstawiają informacje na temat obsługi odwiertów eksploatacyjnych. Różne formy multimedialne mogą zaspokajać różne sposoby odbioru informacji, kanały percepcji i sposoby przyswajania wiedzy.

Niesie to za sobą możliwość zastosowania najlepszego multimedium dedykowanego do każdego ucznia i znosi bariery społeczne i komunikacyjne oraz zapewnia wyrównywanie szans, jeśli dany uczeń pracował będzie w grupie rówieśniczej.

Dodatkowo odtwarzanie każdego e‑materiału jest możliwe również w trybie dostępności, który zawiera alternatywne wersje materiałów dostępne dla użytkowników z dysfunkcjami wzroku, słuchu.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wymagania techniczne

Wymagania sprzętowe niezbędne do korzystania z poradnika oraz innych zasobów platformy www.zpe.gov.pl.

System operacyjny:

• Windows $7$ lub nowszy

• OS X $10.11.6$ lub nowszy

• GNU/Linux z jądrem w wersji $4.0$ lub nowszej $3 \mathrm{GB}$ RAM

Przeglądarka internetowa we wskazanej wersji lub nowszej:

• Chrome w wersji $69.0.3497.100$

• Firefox w wersji $62.0.2$

• Safari w wersji $11.1$

• Opera w wersji $55.0.2994.44$

• Microsoft Edge w wersji $42.17134.1.0$

• Internet Explorer w wersji $11.0.9600.18124$

Urządzenia mobilne:

• $2 \mathrm{GB}$ RAM iPhone/iPad z systemem iOS $11$ lub nowszym

• Tablet/Smartphone z systemem Android $4.1$ (lub nowszym) z przeglądarką kompatybilną z Chromium $69$ (lub nowszym) np. Chrome $69$, Samsung Browser $10.1$, szerokość co najmniej $420 \mathrm{px}$

Problemy techniczne z odtwarzaniem e‑materiału

W przypadku problemów z wyświetlaniem się multimediów w e materiale należy upewnić się, że urządzenie (komputer, laptop, smartfon itp.) ma dostęp do sieci internetowej. Najczęstszą przyczyną spowolnienia internetu jest otwarcie zbyt wielu aplikacji lub zakładek w przeglądarce internetowej na urządzeniu. Wolne ładowanie się stron może być również wywołane słabym łączem internetowym; odczuwalne będzie to zwłaszcza w przypadkach prób otwarcia stron zawierających wizualizacje 3D. Słaba jakość połączenia może być też spowodowana wyczerpaniem się danych pakietowych, jeżeli użytkownik korzysta z internetu mobilnego.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści