Przyroda pustyni
Pustynia: ocean żółtego piasku, niekończące się faliste wydmy, skały, palące słońce… Czy rzeczywiście na pustyni nie ma życia?
jakie są główne cechy klimatu równikowego i podrównikowego;
czego potrzebują do życia organizmy lądowe.
rozpoznawać rośliny i zwierzęta żyjące na pustyniach gorących;
omawiać związek między klimatem pustyni gorącej a wyglądem występującej na niej roślinności;
rozpoznawać wybrane zwierzęta żyjące na pustyni gorącej.
1. Rośliny pustyń i półpustyń
Niekorzystne warunki wodne sprawiają, że na pustyniach jest niezwykle mało roślin. Często na obrzeżach pustyń znajdują się obszary, na których suma opadów jest nieco wyższa. Rośnie tam skąpa roślinność – takie obszary to półpustynie. Na pustyniach występują też oazy – miejsca, gdzie wody jest na tyle dużo, że rośliny mogą rosnąć i się rozwijać.
Rośliny pustyń i półpustyń oszczędnie gospodarują wodą. Ograniczają parowanie wody w ciągu dnia i umiejętnie pobierają wodę, pochodzącą z rosy (albo z mgły) nocą. Ich liście są zredukowane i pokryte substancjami hamującymi parowanie. Wytrzymują długie okresy uśpienia. Rośliny jednoroczne po opadach deszczu potrafią w niezwykle krótkim czasie wykiełkować, wyrosnąć, zakwitnąć i wydać nasiona, które doczekają kolejnych opadów. Rośliny wieloletnie natomiast bardzo ograniczyły rozmiary liści i rozbudowały swoje korzenie. Niektóre okres suszy spędzają pod ziemią w postaci cebul, kłączy lub korzeni i czekają na deszcz, aby razem z roślinami jednorocznymi gwałtownie rozwinąć części nadziemne. Inne żyją na powierzchni w postaci suchych kęp, krzewinek, krzewów lub niskich drzew najeżonych kolcami. Część roślin wieloletnich magazynuje wodę w liściach lub łodygach.
Porównaj kaktusy: opuncję i karnegię. Znajdź cechy wspólne i różnice. Dowiedz się, czy można je hodować w naszym klimacie. Jeśli tak, to jak należy się nimi opiekować?
Wiele roślin pustynnych posiada zdolność wytwarzania substancji, których obecność w glebie utrudnia rozwój innych roślin. Dzięki temu eliminują konkurentów, co zapewnia im dostęp do całej wody w otoczeniu.
2. Zwierzęta na pustyni
Długotrwały brak wody, niewielka wilgotność powietrza, wysoka temperatura powietrza za dnia i niska nocą powodują, że warunki życia zwierząt na pustyni są bardzo trudne. Dodatkowo mała ilość roślin sprawia, że brakuje pożywienia dla zwierząt roślinożernych. W rezultacie na pustyniach żyje mało gatunków zwierząt.
Na pustyniach i półpustyniach żyją bezkręgowce, choć trudno je zauważyć, gdyż wiele z nich ukrywa się poniżej powierzchni gruntu. Żyją tu termity, mrówki i kilka innych gatunków bezskrzydłych owadów. Występują tu także chrząszcze, które potrafią spijać rosę oraz korzystać ze skroplonej pary wodnej, osadzającej się na ich pancerzach i odnóżach. Wśród pajęczaków najbardziej znane są jadowite skorpiony, ale można tu spotkać wiele gatunków pająków.
Grupą kręgowców dobrze przystosowaną do okresowych niedoborów wody są gady. Potrafią magazynować wodę w organizmie, a wysoka temperatura wręcz im sprzyja. W związku z tym na pustyniach są stosunkowo liczne. Zwłaszcza wiele jest różnych gatunków jaszczurek i węży. Znane są także żółwie pustynne. Ptaki często odwiedzają półpustynie i pustynie, ale żyją na obrzeżach, gdzie łatwiej o pokarm i wodę.
Na pustyniach występują też ssaki. Niektóre prowadzą nocny tryb życia, w dzień chroniąc się przed upałem w norach, inne żyją pod ziemią. Są tu wielbłądy, antylopy, jak oryks czy adaks pustynny, który potrafi wytrzymać bez picia kilka miesięcy, gdyż przyswaja wodę bezpośrednio z pokarmu. Liczne są gryzonie stanowiące pokarm gadów i małego drapieżnika – lisa pustynnego (fenka). W Australii tereny pustynne zamieszkują torbacze.
Mimo że są znacznie większe od człowieka, wielbłądy zużywają w ciągu godziny pięć razy mniej wody niż my. W garbie na grzbiecie zwierzęta te magazynują tłuszcz, który służy za zapas pożywienia. Warstwa tego tłuszczu oraz gęste futro izolują wielbłądy przed nadmierną utratą wody. Dodatkowym przystosowaniem jest podniesiona ciepłota ciała, co zmniejsza różnicę temperatur względem otoczenia i parowanie. Wielbłądy potrafią wykorzystywać wodę z wszystkiego: z suchych liści, gałęzi i innych części roślin, mogą także pić słoną wodę.
Na podstawie dostępnych źródeł informacji dowiedz się, dlaczego większość zwierząt żyjących na pustyniach ma niewielkie rozmiary ciała.
Trudne warunki życia i konieczność walki o przetrwanie spowodowały, że wiele gatunków pustynnych owadów i gadów jest jadowitych. Ich jad jest niebezpieczny nawet dla człowieka.
Podsumowanie
Pustynie i półpustynie mają podobne warunki klimatyczne.
Warunki życia na pustyniach i półpustyniach są skrajnie trudne.
Nieliczne gatunki roślin przystosowały się do życia na pustyni.
Zwierzęta pustynne muszą radzić sobie z ciągłym niedoborem wody i wysoką temperaturą powietrza.
Przedstaw mieszkańców największej pustyni świata – Sahary. Możesz to zrobić w formie plakatu, który zaprezentujesz na lekcji.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Pustynie
Zadania
Jak nazywamy grupę roślin, które gromadzą zapasy wody?
- sukulenty
- suchorośla
- trawy
- turzyce
- epifity
Uzupełnij tekst, wybierając odpowiednie słowa spośród podanych: opadów, temperatur, roślinność, wyższa.
Pustynie charakteryzują się małym pokryciem powierzchni przez .........................., co jest konsekwencją niskich ..................... Na półpustyniach częstość .............. jest zwykle kilkakrotnie .............. niż na pustyniach.
Jakie cechy pomagają zwierzętom przeżyć na pustyni?
- nocny tryb życia
- wykorzystywanie wody zawartej w pokarmie
- duże uszy, oddające ciepło
- ograniczenie lub brak pocenia się
- szybki bieg
- duże rozmiary ciała
- rzadka sierść lub jej brak
- magazynowanie wody
- obecność gruczołów jadowych
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących gospodarowania wodą przez rośliny żyjące na pustyniach.
| Prawda | Fałsz | |
| Rośliny pustynne wyparowują jak najwięcej wody, bo to pomaga obniżyć ich temperaturę. | □ | □ |
| Pustynne rośliny ograniczają parowanie wody, wytwarzając małe liście lub ciernie. | □ | □ |
| Rośliny pustynne tworzą głębokie lub rozległe systemy korzeniowe. | □ | □ |
| Rośliny pustynne mogą przyswajać wodę z rosy i mgły. | □ | □ |
| Po deszczu rośliny pustynne gromadzą znaczne ilości wody. | □ | □ |