Pustynie
Wyobraź sobie ogromny teren pozbawiony roślinności. Obszar ten jest pokryty piaskiem unoszonym przez stale wiejący wiatr lub kamieniami. W dzień podłoże rozgrzewa się do takiej temperatury, że można na nim usmażyć jajko. Nocą jest tak zimno, że przydaje się ciepły koc. Tak wygląda Sahara – największa gorąca pustynia świata.
jaki jest związek między wysokością Słońca nad horyzontem a klimatem;
że cykliczne zmiany temperatury mogą zachodzić zarówno w skali doby, jak i w skali roku.
opisywać, w jakich warunkach powstają pustynie;
omawiać warunki klimatyczne panujące na pustyni gorącej;
wykazywać istnienie związku między skrajnie niskimi opadami a niewielką ilością roślin i zwierząt na pustyniach.
1. Warunki klimatyczne na gorącej pustyni
Na obydwu półkulach w okolicach zwrotników występują szczególne warunki klimatyczne. Poza krótkim okresem, kiedy Słońce w południe zbliża się do zenitu i może zdarzyć się deszcz, panuje tu niemal ciągła susza. W ciągu dnia niebo jest bezchmurne, a temperatura powietrza wynosi nawet 50°C. Brak chmur i bardzo suche powietrze nie pozwalają na opady deszczu. W ciągu nocy ciepło szybko jest oddawane do atmosfery, dlatego tuż przed wschodem Słońca temperatura powietrza często jest ujemna. Mała ilość opadów i bardzo wysoka temperatura powietrza powodują szybkie parowanie i przesuszenie gruntu do znacznych głębokości. Wiejący stale wiatr może tworzyć wielkie piaszczyste wydmy. Od czasu do czasu mocno nagrzane masy powietrza szybko się wznoszą, powodując różnicę ciśnień i gwałtowny wiatr. W ten sposób powstaje burza piaskowa. W takich warunkach powstają duże obszary niemal pozbawione roślinności zwane pustyniamipustyniami. Nieco więcej roślin spotyka się na półpustyniachpółpustyniach.
Na gorących pustyniach od czasu do czasu (zwykle raz w roku, ale czasami raz na kilka lat) padają obite, ulewne deszcze. Pustynne doliny szybko wypełniają się rwącą wodą. Na krótko powstają szerokie i kręte rzeki, a płynąca w nich woda zmienia ukształtowanie terenu. W miejscach, gdzie woda gromadzi się na dłużej, tworzą się oazyoazy. Znajdują się tam źródła, studnie i bujna roślinność.
![Fotografia prezentuje pustynię skalistą w Monument Valley w USA. Na pierwszym planie widoczne dwie wysokie, prostokątne góry u podstawy, których znajdują się zwietrzałe okruchy skalne. Skały są koloru czerwonego.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rp4OjRd966hin/6/Sv77B5U9tAHr2ks1jAME0xrYmk7cTfHl.jpg)
Oprócz pustyń piaszczystych mogą być pustynie żwirowe, kamieniste (skaliste). Istnieją nawet pustynie słone, pokryte głównie solą. Powstają one w miejscach, gdzie dawniej istniały słone jeziora.
Niektóre pustynie charakteryzują się znacznymi zmianami rocznymi temperatury. Na przykład leżąca w Azji pustynia Gobi jest niezwykle gorąca latem, ale mroźna zimą.
2. Życie na pustyni
Warunki panujące na pustyni są skrajnie niekorzystne, a nawet niebezpieczne dla życia człowieka i większości organizmów. Na pustyni można jednak przeżyć. Niektóre rośliny i zwierzęta przystosowały się do warunków gorących pustyń. Do przeżycia na pustyni przystosowali się także ludzie, którzy często przez nią wędrują. Przede wszystkim trzeba starać się o dostarczenie organizmowi dostatecznej ilości wody. Trzeba wypijać 6, a przy dużym wysiłku fizycznym nawet do 10 litrów wody w ciągu doby. Należy też dbać o ograniczenie utraty wody przez skórę. W tym celu konieczne jest nakrycie głowy i luźne, lekkie, najlepiej bawełniane ubranie okrywające całe ciało (bawełna przepuszcza powietrze, a więc umożliwia oddawanie ciepła przez skórę).
Ludzie pustyni, tacy jak Berberowie, zajmują się transportem towarów przez pustynię. Wykorzystują do tego celu juczne zwierzęta: konie lub odporne na suszę wielbłądy. Pustynię przemierzają w karawanach tworzonych dla bezpieczeństwa. Samotna wędrówka przez pustynię jest bowiem bardzo niebezpieczna.
Wyjaśnij, co się dzieje z wodą, która spada na gorącą pustynię zwrotnikową w postaci gwałtownej ulewy raz na kilka lat.
Najwyższą temperaturę pustyni przy gruncie: 70,7°C zmierzono na Pustyni Lut w Iranie. Najwyższą temperaturę powietrza: 56,7°C odnotowano w Dolinie Śmierci w 1913 roku. Jest to najwyższa zmierzona do tej pory temperatura powietrza.
![Fotografia przedstawia tablicę, informująca o zagrożeniu nadzwyczaj wysoką temperaturą powietrza. Tablica jest prostokątna, czerwona, z białymi i żółtymi napisami w języku angielskim. Stoi na skraju Doliny Śmierci na pustyni Mojave. Przy żółtym słupie tablicy leżą szare i brązowe kamienie, między którymi rosną kępy roślin – traw i niskich krzewów. W tle łańcuchy górskie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1BL6juaL4pmk/5/2bUADFASzr6QpJT4dnluTVLEcHe3NJyl.jpg)
Stosunkowo prosty sposób umożliwia zdobycie całkiem pokaźnej ilości wody na pustyni. Jeżeli uda się dokopać do wilgotnego piasku, to na dnie takiego zagłębienia trzeba postawić naczynie i całość nakryć płachtą folii. Folia powinna uginać się nad stojącym na dnie naczyniem. Słońce i wysoka temperatura powodują szybkie odparowanie wilgoci z piasku. Wilgoć skrapla się na folii i spływa po jej powierzchni do podstawionego naczynia. W zależności od wilgotności piasku można w ten sposób uzyskać nawet 1 litr wody na dobę.
Podsumowanie
Pustynie gorące znajdują się w pobliżu zwrotników.
Pustynią nazywamy pozbawiony roślinności obszar o podłożu kamienistym, żwirowym lub piaszczystym.
Na gorących pustyniach występują duże dobowe wahania temperatury i bardzo niska wilgotność.
W dostępnej literaturze (np. lektury szkolne) znajdź opis pustyni. Spróbuj nazwać jej typ. Uwzględnij położenie, czynniki klimatyczne, wygląd, cechy.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Słowniczek
teren o bujnej roślinności, czerpiącej wodę z płytko zalegających wód podziemnych, otoczony przez pustynię lub półpustynię
teren o ubogiej roślinności i warunkach klimatycznych zbliżonych do pustyni. Nieco większe opady umożliwiają tam jednak życie trochę większej ilości roślin
teren gdzie na skutek okresowo wysokiej temperatury powietrza i skrajnie niskich opadów nie ma zwartej pokrywy roślinnej
Zadania
Wskaż cechy klimatu gorącej pustyni zwrotnikowej.
- bardzo niskie opady
- duże wahania temperatury powietrza
- duża wilgotność powietrza
- wysokie opady w półroczu zimowym
- niskie ciśnienie atmosferyczne
- wyrównana temperatura powyżej 50°C
- wyrównana temperatura stale powyżej 25°C
Wskaż przyczyny skąpego występowania roślin na pustyniach.
- bardzo niskie opady
- głęboko leżące wody podziemne
- duże wahania temperatury powietrza
- nadmierne opady
- duże opady śniegu
- duża wilgotność powietrza
- nadmierne opady
- brak światła słonecznego w półroczu zimowym
Oceń prawdziwość zdań.
Prawda | Fałsz | |
Nie ma pustyń w strefie klimatu umiarkowanego. | □ | □ |
Nie ma pustyń w strefie klimatu podzwrotnikowego. | □ | □ |
Na pustyniach w strefie umiarkowanej zimą mogą występować długotrwałe mrozy. | □ | □ |
Na pustyniach w strefie umiarkowanej latem może być tak gorąco jak na pustyniach zwrotnikowych. | □ | □ |
Na pustyniach zwrotnikowych mogą występować długotrwałe i bardzo wysokie opady. | □ | □ |