Pustynie
Wyobraź sobie ogromny teren pozbawiony roślinności. Obszar ten jest pokryty piaskiem unoszonym przez stale wiejący wiatr lub kamieniami. W dzień podłoże rozgrzewa się do takiej temperatury, że można na nim usmażyć jajko. Nocą jest tak zimno, że przydaje się ciepły koc. Tak wygląda Sahara – największa gorąca pustynia świata.
jaki jest związek między wysokością Słońca nad horyzontem a klimatem;
że cykliczne zmiany temperatury mogą zachodzić zarówno w skali doby, jak i w skali roku.
opisywać, w jakich warunkach powstają pustynie;
omawiać warunki klimatyczne panujące na pustyni gorącej;
wykazywać istnienie związku między skrajnie niskimi opadami a niewielką ilością roślin i zwierząt na pustyniach.
1. Warunki klimatyczne na gorącej pustyni
Na obydwu półkulach w okolicach zwrotników występują szczególne warunki klimatyczne. Poza krótkim okresem, kiedy Słońce w południe zbliża się do zenitu i może zdarzyć się deszcz, panuje tu niemal ciągła susza. W ciągu dnia niebo jest bezchmurne, a temperatura powietrza wynosi nawet 50°C. Brak chmur i bardzo suche powietrze nie pozwalają na opady deszczu. W ciągu nocy ciepło szybko jest oddawane do atmosfery, dlatego tuż przed wschodem Słońca temperatura powietrza często jest ujemna. Mała ilość opadów i bardzo wysoka temperatura powietrza powodują szybkie parowanie i przesuszenie gruntu do znacznych głębokości. Wiejący stale wiatr może tworzyć wielkie piaszczyste wydmy. Od czasu do czasu mocno nagrzane masy powietrza szybko się wznoszą, powodując różnicę ciśnień i gwałtowny wiatr. W ten sposób powstaje burza piaskowa. W takich warunkach powstają duże obszary niemal pozbawione roślinności zwane pustyniamipustyniami. Nieco więcej roślin spotyka się na półpustyniachpółpustyniach.
Na gorących pustyniach od czasu do czasu (zwykle raz w roku, ale czasami raz na kilka lat) padają obite, ulewne deszcze. Pustynne doliny szybko wypełniają się rwącą wodą. Na krótko powstają szerokie i kręte rzeki, a płynąca w nich woda zmienia ukształtowanie terenu. W miejscach, gdzie woda gromadzi się na dłużej, tworzą się oazyoazy. Znajdują się tam źródła, studnie i bujna roślinność.
Oprócz pustyń piaszczystych mogą być pustynie żwirowe, kamieniste (skaliste). Istnieją nawet pustynie słone, pokryte głównie solą. Powstają one w miejscach, gdzie dawniej istniały słone jeziora.
Niektóre pustynie charakteryzują się znacznymi zmianami rocznymi temperatury. Na przykład leżąca w Azji pustynia Gobi jest niezwykle gorąca latem, ale mroźna zimą.
2. Życie na pustyni
Warunki panujące na pustyni są skrajnie niekorzystne, a nawet niebezpieczne dla życia człowieka i większości organizmów. Na pustyni można jednak przeżyć. Niektóre rośliny i zwierzęta przystosowały się do warunków gorących pustyń. Do przeżycia na pustyni przystosowali się także ludzie, którzy często przez nią wędrują. Przede wszystkim trzeba starać się o dostarczenie organizmowi dostatecznej ilości wody. Trzeba wypijać 6, a przy dużym wysiłku fizycznym nawet do 10 litrów wody w ciągu doby. Należy też dbać o ograniczenie utraty wody przez skórę. W tym celu konieczne jest nakrycie głowy i luźne, lekkie, najlepiej bawełniane ubranie okrywające całe ciało (bawełna przepuszcza powietrze, a więc umożliwia oddawanie ciepła przez skórę).
Ludzie pustyni, tacy jak Berberowie, zajmują się transportem towarów przez pustynię. Wykorzystują do tego celu juczne zwierzęta: konie lub odporne na suszę wielbłądy. Pustynię przemierzają w karawanach tworzonych dla bezpieczeństwa. Samotna wędrówka przez pustynię jest bowiem bardzo niebezpieczna.
Wyjaśnij, co się dzieje z wodą, która spada na gorącą pustynię zwrotnikową w postaci gwałtownej ulewy raz na kilka lat.
Najwyższą temperaturę pustyni przy gruncie: 70,7°C zmierzono na Pustyni Lut w Iranie. Najwyższą temperaturę powietrza: 56,7°C odnotowano w Dolinie Śmierci w 1913 roku. Jest to najwyższa zmierzona do tej pory temperatura powietrza.
Stosunkowo prosty sposób umożliwia zdobycie całkiem pokaźnej ilości wody na pustyni. Jeżeli uda się dokopać do wilgotnego piasku, to na dnie takiego zagłębienia trzeba postawić naczynie i całość nakryć płachtą folii. Folia powinna uginać się nad stojącym na dnie naczyniem. Słońce i wysoka temperatura powodują szybkie odparowanie wilgoci z piasku. Wilgoć skrapla się na folii i spływa po jej powierzchni do podstawionego naczynia. W zależności od wilgotności piasku można w ten sposób uzyskać nawet 1 litr wody na dobę.
Podsumowanie
Pustynie gorące znajdują się w pobliżu zwrotników.
Pustynią nazywamy pozbawiony roślinności obszar o podłożu kamienistym, żwirowym lub piaszczystym.
Na gorących pustyniach występują duże dobowe wahania temperatury i bardzo niska wilgotność.
W dostępnej literaturze (np. lektury szkolne) znajdź opis pustyni. Spróbuj nazwać jej typ. Uwzględnij położenie, czynniki klimatyczne, wygląd, cechy.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Słowniczek
teren o bujnej roślinności, czerpiącej wodę z płytko zalegających wód podziemnych, otoczony przez pustynię lub półpustynię
teren o ubogiej roślinności i warunkach klimatycznych zbliżonych do pustyni. Nieco większe opady umożliwiają tam jednak życie trochę większej ilości roślin
teren gdzie na skutek okresowo wysokiej temperatury powietrza i skrajnie niskich opadów nie ma zwartej pokrywy roślinnej
Zadania
Wskaż cechy klimatu gorącej pustyni zwrotnikowej.
- bardzo niskie opady
- duże wahania temperatury powietrza
- duża wilgotność powietrza
- wysokie opady w półroczu zimowym
- niskie ciśnienie atmosferyczne
- wyrównana temperatura powyżej 50°C
- wyrównana temperatura stale powyżej 25°C
Wskaż przyczyny skąpego występowania roślin na pustyniach.
- bardzo niskie opady
- głęboko leżące wody podziemne
- duże wahania temperatury powietrza
- nadmierne opady
- duże opady śniegu
- duża wilgotność powietrza
- nadmierne opady
- brak światła słonecznego w półroczu zimowym
Oceń prawdziwość zdań.
| Prawda | Fałsz | |
| Nie ma pustyń w strefie klimatu umiarkowanego. | □ | □ |
| Nie ma pustyń w strefie klimatu podzwrotnikowego. | □ | □ |
| Na pustyniach w strefie umiarkowanej zimą mogą występować długotrwałe mrozy. | □ | □ |
| Na pustyniach w strefie umiarkowanej latem może być tak gorąco jak na pustyniach zwrotnikowych. | □ | □ |
| Na pustyniach zwrotnikowych mogą występować długotrwałe i bardzo wysokie opady. | □ | □ |