Przyroda stepu
Step nie daje zwierzętom dobrego schronienia ani przed drapieżnikami, ani przed upałem, mrozem i wiatrem. Jak więc tu żyją?
jakie są cechy klimatu prowadzące do powstania stepu.
omawiać przystosowania roślin stepowych do życia w klimacie umiarkowanym kontynentalnym;
wyjaśniać, dlaczego w strefie stepów powstały rozległe pola uprawne i pastwiska;
rozpoznawać zwierzęta stepów;
wskazywać przystosowania zwierząt do życia w stepie.
1. Roślinność stepowa
Na obu półkulach na umiarkowanej szerokości geograficznej występują duże, bezleśne obszary – stepy. Przeważają tu wieloletnie trawy i rośliny zielne przystosowane do przetrwania gorącego, suchego lata i mroźnej zimy. Najbardziej zróżnicowana roślinność występuje na stepach łąkowych (trawiastych), na czarnoziemach w Europie Wschodniej i Ameryce Północnej. Opady na tych stepach są nieco wyższe niż na kontynentalnych stepach wnętrza Azji. Poza wysokimi do 2 m trawami wiosną rozkwitają tam barwne tulipany, hiacynty, kosaćce, sasanki czy miłek wiosenny. Rośliny magazynują wodę z opadów w cebulach i bulwach, dlatego mogą przetrwać susze. Inne mają grube, długie korzenie i czerpią wodę z głębszych warstw gleby. Ze względu na żyzne gleby i dostateczną ilość opadów większość z tych stepów została zagospodarowana pod uprawę zbóż i innych roślin, np. buraka cukrowego i słonecznika.
Na obszarach stepowych o bardziej suchym klimacie gleby są gorsze, a roślinność uboższa. Wśród traw dominują ostnice, których liście są wąskie, suche, twarde i szczeciniaste, za to mają piękne, białe, długie kwiatostany. Stepy takie występują w Azji Środkowej i Ameryce Południowej. Z powodu gleb ubogich w próchnicę i niskich opadów stepy te nie są przeznaczane pod uprawę, ale wykorzystuje się je jako pastwiska dla bydła, koni i owiec.
Istnieją także stepy na glebach silnie zasolonych. Tam gleby nie nadają się pod uprawy. Trudno je nawet przeznaczyć na pastwiska, gdyż trawy są rzadkie i suche, a inne rośliny mają często kolczaste liście. Mogą też mieć gorzki smak, jak np. piołun, więc zwierzęta nie chcą ich zjadać. Takie stepy nazywane są stepami piołunowymi, a występują głównie na granicy ze słonymi półpustyniami w Azji Środkowej.
Nawet niewielkie zmiany klimatu mogą zmienić skład ro ślinności na stepie. Wzrost ilości opadów może spowodować pojawienie się na stepie drzew, a spadek ilości opadów może wywołać przemianę stepu w półpustynię.
2. Zwierzęta stepów
Trawy i inne rośliny zielne porastające stepy są podstawą wyżywienia wielu zwierząt roślinożernych. Żyją tu duże zwierzęta kopytne. Z powodu braku schronienia bardzo szybko biegają (suhakisuhaki, gazele). Inne żyją w tak dużych stadach, że drapieżniki nie są dla nich bardzo groźne (bizony, konie). Wiele jest też małych roślinożernych ssaków, które często kopią nory w miękkim podłożu i chowają się w nich przed drapieżnikami. Takie ssaki żyją w dużych koloniach (np. pieski preriowe, świstaki czy susły), w których stojące na straży osobniki ostrzegają stado o zbliżającym się niebezpieczeństwie. Inne gryzonie żyją samotnie bądź w małych grupach rodzinnych (myszy, chomiki).
Ssaki drapieżne są niewielkie, co umożliwia im w miarę niepostrzeżenie zbliżyć się do ofiary. Są to głównie wilki, kojoty i lisy. Drapieżne ptaki stepów to na przykład myszołowy, jastrzębie i pustułki oraz większe, ale nieliczne orły i sępy. Wszystkie z powodu braku drzew muszą budować gniazda na ziemi i same są narażone na ataki pozostałych drapieżników. Inne ptaki stepowe, jak kuropatwa, przepiórka, drop, też mają kłopot z szukaniem schronienia.
Bardzo liczne są natomiast bezkręgowce, a zwłaszcza owady (mrówki, pasikoniki, szarańcza) i pajęczaki. Nielicznie spotykane są gady (żółwie, węże, jaszczurki).
Wyjaśnij, w jaki sposób kuropatwa i przepiórka, które gniazdują i większość życia spędzają na ziemi, ukrywają się przed drapieżnikami?
Konie zostały udomowione kilka tysięcy lat temu na stepach Kazachstanu (pogranicze Europy i Azji). Wraz z człowiekiem zawędrowały na wszystkie kontynenty. W wielu miejscach ponownie zdziczały. Obecnie stada zdziczałych koni żyją na trawiastych stepach Azji, w Europie, w Ameryce Północnej, a nawet w Australii.
Koń Przewalskiego zamieszkujący stepy Azji to jedyny dziko żyjący gatunek konia. Mustangi zamieszkujące Amerykę Północną to zdziczałe konie pochodzące od zwierząt przywiezionych z Europy
Podsumowanie
Ze względu na warunki klimatyczne na stepie mogą rosnąć trawy i rośliny zielne, ale drzewa spotykane są tylko w pobliżu rzek.
Roślinność na stepach przystosowana jest do pobierania wody z głębszych warstw gleby.
Zwierzęta stepów to duże, szybko biegające kopytne lub niewielkie gryzonie żyjące w norach.
Korzystając z dostępnych źródeł informacji, wyjaśnij dlaczego zagrożonych jest wiele gatunków zwierząt stepowych.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Stepy
Słowniczek
jedyny spotykany w Europie gatunek antylopy
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących stepów ostnicowych i piołunowych.
| Prawda | Fałsz | |
| Stepy ostnicowe porośnięte są głównie trawami o wąskich liściach. | □ | □ |
| Stepy ostnicowe występują w Azji i Ameryce Południowej. | □ | □ |
| Stepy ostnicowe i piołunowe to najlepsze miejsca do wypasu bydła. | □ | □ |
| Typowe dla stepów ostnicowych są kolczaste, twarde rośliny. | □ | □ |
| Stepy ostnicowe i piołunowe występują na glebach dobrej jakości. | □ | □ |
Wskaż nieprawidłowo zapisany łańcuch pokarmowy.
- trawy - piesek preriowy - szarańcza
- trawy - suhak - wilk
- trawy - przepiórka - pustułka
- trawy - chomik - myszołów
- trawy - pasikonik - kuropatwa
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących stepów łąkowych.
| Prawda | Fałsz | |
| Stepy łąkowe są porośnięte głównie trawami. | □ | □ |
| Na stepach łąkowych rośnie wiele drzew i krzewów. | □ | □ |
| Stepy łąkowe występują na czarnoziemach. | □ | □ |
| Stepy łąkowe najczęściej są przekształcane w pola uprawne. | □ | □ |
| Na stepach łąkowych nie występują trawy, tylko kwiaty. | □ | □ |
Oceń prawdziwość zdań.
| Prawda | Fałsz | |
| Stepy przez cały rok porośnięte są bujną roślinnością. | □ | □ |
| Wiele roślin kwiatowych na stepie to rośliny cebulkowe. | □ | □ |
| Na stepach rosną drzewa i krzewy, ale tylko w dolinach rzek. | □ | □ |
| Rośliny stepów mają przerwę zimową i letnią w wegetacji. | □ | □ |
| Rośliny stepowe mogą magazynować wodę w łodygach. | □ | □ |
Wskaż nazwy zwierząt roślinożernych, które nie występują na stepach.
- wiewiórka
- zebra
- szarańcza
- suseł
- suhak
- piesek preriowy
- chomik
- bizon
Jakie przystosowania pozwalają zwierzętom roślinożernym stepu chronić się przed drapieżnikami?
- kopanie nor i podziemnych korytarzy
- tworzenie kolonii i stad umożliwiających wzajemne ostrzeganie się
- szybkość lub wytrzymałość w biegu
- ubarwienie ochronne, maskujące
- nadrzewny sposób życia
- barwy ostrzegawcze: czerwona, żółta, pomarańczowa
- budowanie wielkich gniazd z trawy