Przyroda wokół biegunów
Może się wydawać, że na lodowej pustyni nie ma życia. Tymczasem pod lodem, w oceanie, mimo chłodu kwitnie bujne życie. Również na lodzie nie jest całkiem pusto…
jakie warunki panują w poszczególnych strefach klimatycznych;
jaki klimat panuje w Arktyce i Antarktydzie;
że w strefie polarnej prowadzone są badania naukowe.
odróżniać przyrodę strefy polarnej Arktyki i Antarktydy;
rozpoznawać zwierzęta lądowe i morskie charakterystyczne dla obszarów polarnych.
1. Życie na lądzie w strefach okołobiegunowych
W strefach okołobiegunowych żyją zarówno rośliny, jak i zwierzęta. Surowy klimat powoduje, że najwięcej ich przedstawicieli spotkamy na obrzeżach tych stref. Roślin lądowych jest bardzo mało. Reprezentują je głównie porosty i glony, nieliczne gatunki mchów i pojedyncze gatunki nasiennych. Przykładem takiej rośliny jest śmiałek antarktyczny.
Jednokomórkowe organizmy samożywne żyjące w wodach Arktyki i Antarktyki wytwarzają więcej tlenu niż lasy tropikalne.
Z powodu niedostatku roślinności na lądzie nie ma tu roślinożernych zwierząt lądowych. Na lodowej pustyni nie mogą żyć zmiennocieplne płazy i gady. Zwierzęta żyjące w strefach okołobiegunowych zdobywają pokarm głównie w wodzie. Przystosowały się do silnych mrozów, gwałtownych wiatrów i burz poprzez gromadzenie warstwy tłuszczu pod skórą. Mimo podobieństw fauna obu obszarów podbiegunowych jest odmienna.
Strefa polarna półkuli północnej to zamarzający zimą i odmarzający latem ocean, otoczony archipelagami wysp i lądami trzech kontynentów. Podczas lata za koło polarne mogą wędrować zwierzęta tundry, takie jak renifery, karibu, woły piżmowe czy niewielkie lemingi, zające bielaki i żywiące się nimi pieśce. W niezamarzniętych wodach pływają foki. Tylko na półkuli północnej żyją niedźwiedzie polarne, które spotyka się zarówno się w strefie tundry, jak i na lodowej pustyni. Niedźwiedzie są zwierzętami lądowymi, ale polują głównie na granicy lądu albo pływającego lodu i wody, gdzie zdobywają większość pokarmu. Latem spotkamy tu puchacza śnieżnego, mewy, nurzyki oraz rybitwy.
Na półkuli południowej z powodu niezwykle silnych wiatrów niewiele jest ptaków latających. Spotyka się tu pingwiny – nielotne, ale dobrze pływające ptaki, żyjące na wyspach antarktycznych i u wybrzeży Antarktydy. Rozmnażają się na lądzie, ale żywią się skorupiakami i rybami. Poza nimi w Antarktyce nie występują duże zwierzęta lądowe.
Sprawdź na mapie, którędy ssaki lądowe mogą wędrować za północne koło podbiegunowe. Wytycz dla nich możliwe do przejścia trasy z Europy, Azji i Ameryki Północnej.
Pingwiny kojarzą się nam z klimatem polarnym, jednak niektóre gatunki tych ptaków występują w klimacie ciepłym, np. na południu Afryki lub wyspach Galapagos na Pacyfiku.
Światło słoneczne przechodzi przez lód, dlatego pod nim możliwy jest rozwój jednokomórkowych glonów. Rosną na powierzchni i pomiędzy warstwami lodu, w kałużach lub pod lodem. Obecność dużej liczby tych organizmów może nadać śniegowi barwę czerwoną lub zieloną – zależnie od gatunku glonów.
2. Życie w zimnych wodach morskich
Woda o temperaturze około 4°C gromadzi się przy dnie zbiornika. W morzach polarnych jest zimniejsza i często zbliża się do 0°C. Jednak przy dnie i tak nie zamarza, gdyż słona woda zmienia stan skupienia na stały dopiero w temperaturze około −2°C. Lód unosi się na powierzchni wody. W efekcie wokół Antarktydy i w Oceanie Arktycznym pod pływającą skorupą lodu woda pozostaje płynna. Ponadto, w zimnej wodzie lepiej rozpuszcza się tlen. W takich wodach rozwija się plankton roślinny. Stanowi on pokarm dla planktonu zwierzęcego, drobnych skorupiaków i ryb. Wody mórz polarnych obu półkul są środowiskiem życia wielu wodnych bezkręgowców: krewetek, jamochłonów, jeżowców, kałamarnic oraz krabów. Dobrze znane są liczne niewielkie (1–2 cm) gatunki skorupiaków zwane krylem. Są poławiane przez człowieka jako pokarm i na paszę dla zwierząt hodowlanych. Kryl stanowi bazę pokarmową wielorybów, fok, pingwinów i ryb.
W polarnych morzach żyje wiele gatunków ryb. Nimi z kolei żywią się ptaki. W Arktyce są to gatunki gniazdujące w tundrze, ale przylatujące na połów mewy, nurzyki, wydrzyki, rybitwy i wiele innych. W Antarktyce natomiast, oprócz pingwinów, w morskich wodach polują także albatrosy, rybitwy i wydrzyki.
Arktycznymi ssakami żyjącymi głównie albo wyłącznie w wodzie są foki, uchatki, morsy i wieloryby. Z kolei w antarktycznych wodach pływają delfiny, wieloryby, liczne foki i słonie morskie.
Pingwiny cesarskie to jedyne zwierzęta Antarktydy rozmnażające się w głębi lądu, kilkadziesiąt kilometrów od brzegu. Po zniesieniu jaja samica zostawia je samcowi i wraca na dwa miesiące do oceanu, aby polować. Samiec wysiaduje jajo, a potem ochrania młode, trzymając je na stopach i przykrywając fałdem skórnym brzucha. Gdy powraca samica, przejmuje opiekę nad pisklęciem, aby samiec mógł powędrować na żer do oceanu.
W XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku prowadzono na wielką skalę polowania na foki i wieloryby. W rezultacie wiele gatunków tych zwierząt jest skrajnie zagrożonych całkowitym wyginięciem. Obecnie, na skutek międzynarodowych porozumień w sprawie ich ochrony, część z nich nie jest już zagrożona, jednak niektóre nadal znajdują się na krawędzi zagłady.
Podsumowanie
Warunki klimatyczne Arktyki i Antarktyki powodują, że tylko na ich obrzeżach żyją niewielkie i nieliczne rośliny.
Brak roślin i roślinożerców lądowych sprawia, że zwierzęta lądowe Arktyki i Antarktyki żerują w morzu.
Wodny plankton roślinny zapewnia pokarm dla planktonu zwierzęcego i licznych większych zwierząt morskich.
Charakterystycznymi zwierzętami strefy polarnej na północy są niedźwiedzie polarne i morsy, a na południu – pingwiny.
Wyjaśnij, dlaczego liczne zwierzęta szukają pożywienia w zimnych wodach Arktyki zamiast w wodach ciepłych.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Pustynia lodowa
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących roślin w obszarach polarnych.
| Prawda | Fałsz | |
| W zimnych wodach polarnych nie mogą żyć organizmy roślinne. | □ | □ |
| W zimnych wodach polarnych rozwija się plankton roślinny. | □ | □ |
| Plankton roślinny jest podstawą polarnych łańcuchów pokarmowych. | □ | □ |
| Protisty roślinne (jednokomórkowe glony) mogą rozwijać się na lodzie i na śniegu. | □ | □ |
| Rośliną antarktycznych wybrzeży jest trawa śmiałek. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących pokrywy lodowej w Arktyce i Antarktyce.
| Prawda | Fałsz | |
| Na półkuli północnej lód pokrywa wody Oceanu Arktycznego. | □ | □ |
| Lądolód Antarktydy znajduje się na wodach Oceanu Antarktycznego. | □ | □ |
| Na lodzie nie występują żadne organizmy. | □ | □ |
| Wiele zwierząt potrafi zdobywać pokarm pod lodem. | □ | □ |
| Dryfujące po morzu kry i góry lodowe mogą być siedliskiem zwierząt. | □ | □ |
Wybierz nazwę zwierzęcia, które żyje tylko na półkuli północnej.
- niedźwiedź polarny
- wieloryb
- foka
- kryl
- mewa
- rybitwa
- delfin
Wskaż zdania, za pomocą których można opisać pingwiny cesarskie.
- Występują tylko na Antarktydzie.
- Rozmnażają się na lądzie, ale polują w wodzie.
- Są największymi z pingwinów.
- Występują w Arktyce i Antarktyce.
- Rozmnażają się i polują w wodzie.
- Żywią się głównie ptakami morskimi.
- Mogą zjadać wyłącznie kryla.
- Nie mają dzioba jak inne ptaki.
- Składają jaja na górach lodowych.
- Nie potrafią dobrze pływać, bo nie mają ogona.
- Wędrują w głąb lądu w poszukiwaniu pokarmu.
Wskaż prawidłowo zapisany łańcuch pokarmowy.
- plankton roślinny – kryl – ryba – foka – niedźwiedź polarny
- plankton roślinny – foka – alka - niedźwiedź polarny
- kryl – pingwin – foka – niedźwiedź polarny
- plankton roślinny – kryl – ryba – pingwin
- plankton roślinny – ryba – foka – wydrzyk