Wielkie odkrycia i ich bohaterowie
Ludzi od wieków ciekawił otaczający ich świat. Poznawali tajemnice przyrody, odkrywali nowe lądy, źródła rzek, górskie szczyty oraz zapomniane cywilizacje. Ich wyprawy często były niebezpieczne, lecz korzyści z nich płynące wynagradzały wszelkie trudy.
jaki kształt i rozmiar ma Ziemia;
jakie są dowody na kulisty kształt Ziemi;
jakie znamy oceany i kontynenty na kuli ziemskiej;
że Kolumb odkrył Amerykę.
przedstawiać znaczenie wielkich odkryć geograficznych;
wskazywać udział polskich badaczy i podróżników w poznawaniu świata.
1. Najważniejsze wyprawy odkrywcze
Od kilku tysięcy lat ludzie podróżowali w celach handlowych, a także prowadząc wojny. Poczatkowo, gdy nie znano kompasów, podróże morskie odbywały się tylko wzdłuż brzegów. Wykorzystanie kompasu pozwoliło na podróże przez otwarty ocean.
Pod koniec XV wieku Europejczycy odkryli Amerykę. Czerpano stamtąd złoto, surowce, a przywożono warzywa i owoce. W 1488 roku portugalski żeglarz Bartolomeu Diaz dopłynął na południowy koniec Afryki. Dziesięć lat później szlak morski do Indii po raz pierwszy przebył inny Portugalczyk, Vasco da Gama. Daleki Wschód był źródłem „korzeni”, jak wówczas nazywano różne przyprawy. Jego odkrycie miało więc ogromne znaczenie w handlu. Jedną z najważniejszych wypraw był rejs dookoła świata, w który wybrał się Ferdynand Magellan. Ten portugalski żeglarz zorganizował za pieniądze hiszpańskiego króla wyprawę, która wyruszyła w 1519 r., płynąc w kierunku zachodnim. Okręty opłynęły od południa Amerykę przez cieśninę, nazwaną później imieniem odkrywcy (Cieśninę Magellana), przepłynęły przez Ocean Spokojny i dotarły na Filipiny, gdzie Magellan zginął z rąk Filipińczyków. Pozostali członkowie wyprawy wrócili do Hiszpanii we wrześniu 1522 r., dowodząc kulistego kształtu Ziemi.
18 ocalałych marynarzy z wyprawy Magellana było pierwszymi Europejczykami, którzy opłynęli świat. Jednak w rzeczywistości pierwszym człowiekiem, który opłynął kulę ziemską, był malezyjski niewolnik imieniem Enrique. Wiele lat wcześniej został on porwany przez handlarzy niewolników i z ich rąk trafił do Hiszpanii. Magellan wziął go na swój pokład jako tłumacza. Enrique wrócił w swoje rodzinne strony po opłynięciu całej Ziemi ponad rok wcześniej niż marynarze z wyprawy Magellana.
W XVIII wieku James Cook jako pierwszy Europejczyk zbadał północne wybrzeże Australii i uznał, że ląd ten nadaje się do zamieszkania. Jednak dopiero na początku XIX wieku osiedlili sie tam pierwsi Europejczycy.
Wyszukaj informacje na temat dowolnej wyprawy badawczej, np. Jamesa Cooka lub Ferdynanda Magellana, i prześledź na mapie jej przebieg. Zastanów się, czy sukcesy wyprawy byłyby możliwe bez udziału tubylców.
Wyprawy odkrywcze podejmowane przez Europejczyków okazały się katastrofalne dla wielu plemion, narodów, a nawet całych cywilizacji, które funkcjonowały przed przybyciem europejskich najeźdźców i zostały przez nich zniszczone. Z drugiej strony zdarzało się, że odkrywcy przywozili z wypraw zarazki, które wśród mieszkańców nowo odkrytych lądów były niegroźne, lecz wywoływały groźne epidemie w Europie.
2. Udział Polaków w poznaniu świata
W poznawaniu świata brało udział wielu Polaków. Doskonałym przykładem są osiągnięcia Edmunda StrzeleckiegoEdmunda Strzeleckiego. Ten polski podróżnik, geograf i geolog w 1834 r. wyruszył w naukową podróż dookoła świata, która zajęła mu 9 lat. Badał Amerykę Północną i Amerykę Południową. Potem poznawał Hawaje i wyspy Polinezji. Największą sławę przyniosły mu jednak badania Nowej Zelandii i Australii.
Jednym z najwybitniejszych przyrodników przełomu XIX i XX wieku był Antoni Dybowski. Znaczący udział w poznaniu świata mieli także wspominani w innym rozdziale badacze Antarktydy – Henryk Arctowski i Antoni Dobrowolski. Ich imię nosi polska Stacja Antarktyczna. Ignacy Domeyko badał geologię i poszukiwał surowców mineralnych w Chile. Benedykt DybowskiBenedykt Dybowski , Aleksander Czekanowski i Jan Czerski badali Syberię. Imieniem Czerskiego i Czekanowskiego nazwane są wielkie pasma górskie.
Również dzisiaj nasi rodacy wspinają się na niezdobyte wcześniej szczyty lub wyznaczają nowe trasy. Najnowszym wyczynem Polaków jest dotarcie do źródeł Amazonki. Jednym z ich odkrywców jest Piotr Chmieliński, który jako pierwszy w 1985 r. przepłynął kajakiem całą Amazonkę – prawie 7 tysięcy kilometrów.
Wyprawy odkrywcze pozwalają na poznanie świata i poszerzenie wiedzy o nim. Pozwalają opisać wszelkie obiekty geograficzne i biologiczne na Ziemi. Pomagają je chronić, a wiedzę o nich upowszechniać zarówno na lekcjach przyrody, jak i w nauce. Niemal cała wiedza o świecie, jaka była przekazywana ci przez trzy lata nauki tego przedmiotu, jest efektem wielkich i małych odkryć dokonanych przez sławnych i mniej znanych podróżników, badaczy lub odkrywców.
Przygotuj plakat o jednym z polskich badaczy i odkrywców. Na podstawie znajomości historii Polski wyjaśnij, dlaczego w XIX wieku tak wielu polskich badaczy podróżowało po świecie zamiast prowadzić badania w Polsce.
Bronisław Malinowski był jednym z najwybitniejszych antropologów, czyli badaczy ludzkich społeczności. Uważał, że najlepszym sposobem poznania zwyczajów tubylców jest prowadzenie badań w terenie. Jako pierwszy obserwował tubylcze plemiona, żyjąc wśród nich. Badał małe społeczności na niewielkich wyspach Pacyfiku pod koniec XIX i w początkach XX wieku.
Dla upamiętnienia zasług Edmunda Strzeleckiego Australijczycy nazwali jego nazwiskiem pasmo górskie i dwa szczyty. Na jego cześć nazwano też pustynię, rzekę, jezioro i miasto.
Podsumowanie
Wyprawy Kolumba zapoczątkowały kolonialne podporządkowanie większości krajów świata Europejczykom.
Znajomość świata zawdzięczamy pasji odkrywczej wielu ludzi.
W poznawaniu wszystkich kontynentów i ich przyrody brało udział wielu Polaków.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Wędrówki Słońca
Dlaczego jabłko spada na ziemię?
Kontynenty na Ziemi
Słowniczek
Benedykt Dybowski
Polski przyrodnik, badacz i odkrywca. Zesłany na Syberię nie zaprzestał pracy naukowej. Badał jezioro Bajkał, wschodnią Syberię i Kamczatkę. Odkrył wiele gatunków zwierząt Syberii. Twórca ważnych teorii naukowych dotyczących pochodzenia Jeziora Bajkał.
Paweł Edmund Strzelecki
Polski podróżnik, który podczas wyprawy dookoła świata badał i poznawał obie Ameryki, Hawaje, Nową Zelandię i Australię. Jego prace z zakresu geografii i geologii badanych lądów były przez długi czas jednymi z podstawowych publikacji naukowych dotyczących tych ziem.
Zadania
Żeglarze płynęli na wchód i na zachód, by odkryć najkrótszą drogę morską do Indii. Aby tam dotrzeć, trzeba było opłynąć:
- Przylądek Dobrej Nadziei.
- Amerykę Północną.
- Cieśninę Malajską u wybrzeży Filipin.
- Brzegi Oceanu Spokojnego.
- Australię i Oceanię.
- Zachodnie wybrzeża Ameryki Południowej.
Wskaż powody, dla których ludzie mogli wyruszać na wielkie wyprawy.
- z powodów ekonomicznych i naukowych
- by zaspokoić ciekawość
- bo chcieli być pierwsi i najlepsi
- po warzywa i owoce, korzenie i jedwab
- bo mieli swoje statki, które długo im służyły
- marzenie o zdobyciu bogactwa
- sprawdzenie swojej odwagi
- z powodów handlowych i wojennych
Wskaż nazwiska polskich badaczy, podróżników i naukowców, którzy przyczynili się do poznania Syberii.
- Aleksander Czekanowski
- Jan Czerski
- Benedykt Dybowski
- Henryk Arctowski
- Aleksander Dobrowolski
- Ignacy Domeyko
- Bronisław Malinowski
- Edmund Strzelecki
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących znaczenia odkryć geograficznych.
| Prawda | Fałsz | |
| Odkrycia geograficzne wpłynęły na rozwój wiedzy o Ziemi. | □ | □ |
| Odkrycia geograficzne wpłynęły na rozwój wielu nauk. | □ | □ |
| Odkrycia geograficzne przyczyniły się do wzrostu zamożności i znaczenia państw europejskich. | □ | □ |
| Odkrycia geograficzne przyczyniły się do poznania wielu kultur i cywilizacji, z których wiele już nie istnieje. | □ | □ |
| Odkrycia geograficzne zostały już dokonane i niczego więcej nie można odkryć. | □ | □ |
Jaką nazwę nadał Edmund Strzelecki najwyższej górze Australii?
- Góra Kościuszki
- Góra Strzeleckiego
- Góra Pułaskiego
- Góra Cooka
- Wielka Góra Wododziałowa
- Góra Dobrowolskiego
Wskaż, co najczęściej było skutkiem różnych odkryć geograficznych.
- kolonizacja odkrytych lądów i czerpanie z nich zysków
- wpisanie odkrycia do Księgi Rekordów Guinessa
- przywiezienie przypraw i owoców z zamorskiego kraju
- wygranie wyścigu o palmę pierwszeństwa
- śmierć wszystkich członków wyprawy
- nazwanie odkrytego miejsca swoim nazwiskiem