Rolnictwo jest jednym z najstarszych rodzajów działalności człowieka. Od tysięcy lat ludzie wykorzystują środowisko przyrodnicze do uprawy roślin i hodowli zwierząt w celu wytworzenia produktów żywnościowych i innych. Produkcja rolnicza we Francji – podobnie jak na innych obszarach – w dużym stopniu uzależniona jest od warunków naturalnych. Jakie więc są te warunki i jakie w związku z tym rodzaje działalności rolniczej rozwinęły się we Francji?

REMPa6iK28ehj1
Źródło: Semnoz (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Już wiesz
  • jakie typy klimatu występują w Europie Zachodniej;

  • z jakich elementów składa się środowisko przyrodnicze;

  • że składniki środowiska przyrodniczego wzajemnie na siebie oddziałują i zmieniają się w ciągu roku;

  • że rolnictwo jest jednym z najstarszych rodzajów działalności człowieka.

Nauczysz się
  • wykazywać na przykładzie rolnictwa Francji związki pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierunkami i efektywnością produkcji rolnej w tym kraju;

  • przedstawiać cechy rolnictwa towarowego.

i0JOmGNedr_d5e185

1. Francja – położenie geograficzne

Francja, trzecie pod względem wielkości powierzchni państwo na naszym kontynencie, leży w Europie Zachodniej. Od zachodu i północnego zachodu Francję oblewają wody Oceanu Atlantyckiego, a od południa – wody Morza Śródziemnego. Lądowa granica na południu biegnie grzbietem Pirenejów. Na północnym wschodzie granica przecina Niż Środkowoeuropejski i obszar niskich gór, a następnie biegnie wzdłuż młodych gór Jura oraz grzbietami Alp Zachodnich, dochodząc do Morza Śródziemnego. Do Francji należy też Korsyka – duża wyspa na Morzu Śródziemnym.

Ciekawostka

Francja posiada liczne terytoria zależne znajdujące się daleko poza Europą. Są one pozostałością po dawnych podbojach kolonialnych. Największe z nich to Gujana Francuska w Ameryce Południowej oraz Nowa Kaledonia i Polinezja Francuska na Oceanie Spokojnym. Odszukaj je na mapie politycznej świata. Spróbuj też znaleźć inne przykłady francuskich terytoriów zależnych.

Polecenie 1

Korzystając z mapy politycznej Europy, określ położenie polityczne Francji na naszym kontynencie. Wymień nazwy państw, z którymi ona graniczy.

RpRVdPdeOGLQs1
Podział Europy na państwa i terytoria zależne
i0JOmGNedr_d5e231

2. Ukształtowanie terenu Francji – ocena dla potrzeb rolnictwa

Hipsometryczna mapa Francji i mapa regionów naturalnych pokazują wielkie zróżnicowanie ukształtowania powierzchni Francji.

R1ZPO4Nc1AZ091
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Rl9zqDmkgcK811
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Cechą charakterystyczną ukształtowania powierzchni Francji są nizinne baseny, nieco wyżej położone masywy starych gór i wyżyn oraz wysokie góry młode.

Polecenie 2

Czytając poniższy tekst, wskazuj na mapie hipsometrycznej wszystkie wymienione obiekty geograficzne.

„W dorzeczu Sekwany leży Basen Paryski, a w dorzeczu GaronnyBasen Akwitański. Na Półwyspie BretońskimPółwyspie Cotentin leży Masyw Armorykański. Potężny Masyw Centralny rozciąga się między rowem SaonyRodanuBasenem Akwitańskim. W północno‑wschodniej części kraju leży Masyw Wogezów. Na południowym wschodzie rozciągają się Alpy, a na południu – Pireneje – łańcuchy młodych gór fałdowych.”

i0JOmGNedr_d5e287

3. Klimat Francji

Obszar Francji rozciąga się w dwóch strefach klimatycznych: umiarkowanej i podzwrotnikowej. Część północna i środkowa wraz z Masywem Centralnym oraz zachodnie stoki Alp znajdują się w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego morskiego. Półwyspy Bretoński i Cotentin mają klimat wybitnie morski. Z kolei na wschodzie Francji lekko zaznaczają się wpływy kontynentalne – roczne amplitudy temperatur powietrza w tej części kraju są nieco wyższe niż na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego.

Najważniejsze cechy klimatu morskiego we Francji to:

  • łagodna zima – w zachodniej części średnia temperatura w tej porze roku sięga 5°C, we wschodniej części średnie temperatury spadają do -3°C;

  • niezbyt ciepłe lato – w zachodniej części regionu średnie temperatury powietrza osiągają ok. 17°C, a na wschodzie są nieco wyższe – ok. 19°C;

  • roczne amplitudy średnich miesięcznych temperatur powietrza są mniejsze na zachodzie, a większe na wschodzie;

  • wyrównany rozkład opadów w ciągu roku, z tym że we wschodniej części regionu przeważają opady półrocza ciepłego, co jest związane ze zwiększaniem się kontynentalizmu;

  • duża zmienność pogody;

  • duża liczba dni deszczowych;

  • dość silne wiatry na wybrzeżach.

Południowa część Francji obejmująca wybrzeża Morza Śródziemnego oraz obszar na południe od doliny Garonny leży w strefie podzwrotnikowej. Występuje tam tzw. klimat śródziemnomorski, czyli podzwrotnikowy wilgotny. Lato jest suche i ciepłe, a najwyższe opady występują w okresie jesienno‑zimowym. Taki roczny przebieg elementów klimatu wpływa na rodzaj upraw na tym obszarze. W Alpach i Pirenejach oraz na terenach wyżej położonych występuje klimat górski z piętrowo zaznaczoną strefowością klimatyczną. Niezwykle ważny czynnik, który wpływa na uprawy w tej części kraju, to ekspozycja stoków – najkorzystniejsza jest południowa. Ponadto duże znaczenie ma osłonięcie stoków oraz lokalne wiatry.

Roczny przebieg temperatury powietrza wyznacza na obszarze Francji dwie granice zasięgu upraw. Na południu Francji granica uprawy oliwki europejskiej pokrywa się z zasięgiem klimatu podzwrotnikowego (śródziemnomorskiego). W północnej części kraju przebiega północna granica uprawy winorośli. Linia ta biegnie od ujścia Loary do Oceanu Atlantyckiego, następnie nieco na południe od Paryża i dochodzi do granicy z Luksemburgiem.
Roczny przebieg opadów i ich wysokość stwarzają dogodne warunki dla uprawy roślin i chowu zwierząt. Ponadto naturalne zasoby wodne Francji wykorzystywane są do sztucznego nawodnienia ok. 9% użytków rolnych.

i0JOmGNedr_d5e355

4. Środowisko przyrodnicze Francji – gleby

Największą powierzchnię zajmują gleby brunatne wytworzone w klimacie morskim pod lasami liściastymi. W północnej części kraju na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego występują bielice. Na obszarze objętym klimatem śródziemnomorskim przeważają gleby typu terra rosa (czerwona ziemia), które powstały na skałach wapiennych. W dolinach rzek nizinnych utworzyły się żyzne mady. Na obszarach górskich występują gleby o niewykształconym profilu – gleby górskie.
Gleby na obszarze Francji – poza terenami górskimi – charakteryzują się dużą produktywnością rolniczą.

i0JOmGNedr_d5e395

5. Struktura użytkowania ziemi

Użytki rolne zajmują 52,7% powierzchni Francji (2011 r.). Oznacza to, że ponad połowa obszaru kraju wykorzystywana jest do celów rolniczych oraz że w niektórych regionach Francji dominują krajobrazy rolnicze.
Strukturę użytkowania ziemi przedstawia rysunek poniżej.

R1LJ1uD3z5mZQ1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1
R4Tf4y9wv71BT1
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.

W tabeli zestawiono najważniejsze dane statystyczne dotyczące rolnictwa we Francji. Dane te wskazują, że pod względem globalnej produkcji rolnictwo francuskie zalicza się do najbardziej wydajnych w Europie i na świecie.

Wybrane dane dotyczące rolnictwa Francji w odniesieniu do świata i Europy

Wyszczególnienie

Wartość/jednostka

Udział w świecie (%)

Miejsce na świecie / w Europie

Zbiory zbóż

65,7

2,7

I m. w Europie

Plony zbóż

70,9 dt/ha

-

II m. w Europie

Zbiory buraków cukrowych

31,3 mln t

14,0

I m. na świecie

Zbiory rzepaku

6,4 mln t

10,9

III m. na świecie

Zbiory jabłek

1,7 mln t

2,5

VI m. na świecie

Zbiory winogron

5,8 mln t

8,6

V m. na świecie

Produkcja wina gronowego

4,5 mln t 
72,3 kg/1 mieszkańca

17,3

II m. na świecie

Mleko krowie

23,3 mln t

3,9

III m. na świecie

Źródło: Roczniki Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2012

Rozmieszczenie ważniejszych upraw we Francji przedstawia poniższa mapa.

RwH7PzHBSG4uz1
Użytkowanie ziemi, główne uprawy i hodowle we Francji

Największą powierzchnię upraw we Francji zajmują zboża – ok. 32% powierzchni użytków rolnych. Wysiewa się je głównie w zachodniej i północno‑zachodniej nizinnej części kraju wraz z typowymi uprawami strefy umiarkowanej – ziemniakamiburakami cukrowymi.
Wielkie znaczenie ma uprawa warzyw i owoców w rejonie Bretanii, w dolinach rzek Loary i Garonny oraz na terenach wokół dużych miast.
Ważną cechą rolnictwa Francji są bardzo wysokie plony z hektara. Należą one do najwyższych na świecie. Związane jest to z wysoką kulturą rolną i stosowaniem środków ochrony roślin.
Tradycyjną uprawą we Francji jest winorośl. Winnice znajdują się niemal w całym kraju. Najbardziej znane z produkcji wina są takie regiony, jak: Prowansja, Langwedocja i Akwitania na południu czy Szampania, Burgundia i Alzacja na północy.
Chów zwierząt występuje głównie na wyżynnych obszarach Półwyspu Bretońskiego, Masywu Centralnego i na terenach podgórskich. Wysoko przetworzone produkty mleczne, np. sery, należą do tradycyjnych wyrobów przemysłu spożywczego we Francji. Kraj ten to jeden z czołowych eksporterów żywności na świecie. W 2011 roku stanowiła ona 11,5% wartości całego eksportu Francji.

i0JOmGNedr_d5e466

6. Cechy rolnictwa we Francji

Zróżnicowane warunki naturalne, długoletnie doświadczenie rolników, tradycja, a także współczesne potrzeby wykształciły specyficzny typ rolnictwa określanego jako intensywne rolnictwo towarowe. Ten termin oznacza, że rolnicy uprawiają różnorodne rośliny i hodują wiele gatunków zwierząt, osiągają dużą wydajność, a uzyskane produkty rolne przeznaczają głównie na sprzedaż.

Czynniki wpływające na wysoką pozycję rolnictwa francuskiego to:

  • dostosowanie kierunku produkcji rolniczej do określonych warunków środowiska przyrodniczego w każdym regionie kraju;

  • specjalizacja i koncentracja produkcji rolniczej tak, aby plony z hektara były jak najwyższe, a zwierzęta gospodarskie wytwarzały jak największe ilości produktów;

  • dostosowywanie produkcji rolniczej do rynku zbytu;

  • stosowanie nowoczesnych technik uprawy roślin i hodowli zwierząt (mechanizacja, środki ochrony roślin, nawadnianie rolnicze);

  • silnie rozwinięty przemysł rolno‑spożywczy wytwarzający produkty o wysokiej jakości, przeważnie o długoletniej tradycji (sery, wina i inne przetwory rolne);

  • duża liczba zatrudnionych sięgająca 10–12% czynnych zawodowo w działach gospodarki obsługujących działalność rolniczą (agrobiznes); rolnicy stanowią ok. 3% ogółu czynnych zawodowo;

  • dostosowywanie rolnictwa do zmian, jakie zachodzą na rynkach światowych w obrocie produktami rolno‑spożywczymi.

Od 2005 roku Francja jako państwo członkowskie Unii Europejskiej wprowadziła reformę polityki rolnej. Do jej celów należą wspieranie form produkcji zdrowej żywności oraz stosowanie w gospodarce rolnej zasad zrównoważonego rozwoju.

Ćwiczenie 2
R1etxOZisfQcO1
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
i0JOmGNedr_d5e529

Podsumowanie

  • Francja jest trzecim co do wielkości powierzchni państwem w Europie (544 tys. kmIndeks górny 2); aż 52,7% obszaru państwa, czyli 286 tys. kmIndeks górny 2, jest wykorzystywanych rolniczo.

  • Zróżnicowane warunki naturalne, czyli ukształtowanie powierzchni, klimat, wody, wpływają na regionalizację produkcji rolnej.

  • Tereny nizinne – baseny – to obszary z przewagą uprawy zbóż. Na terenach starych masywów oraz stokach górskich przeważa produkcja zwierzęca. W obszarze śródziemnomorskim występują uprawy charakterystyczne dla tego klimatu, tj. winorośl, oliwki, owoce cytrusowe i inne.

  • Rolnictwo francuskie jest intensywne i wysokotowarowe. W kraju uprawia się różnorodne rośliny i hoduje wiele gatunków zwierząt, a wydajność produkcji rolnej jest bardzo wysoka.

  • Czynnikami intensyfikacji w rolnictwie są: stosowanie najnowszych technik i sposobów produkcji rolniczej oraz bardzo silnie rozwinięty przemysł rolno‑spożywczy. W tzw. agrobiznesie zatrudnionych jest ponad 10% ogółu pracujących Francuzów.

  • Pod względem produkcji globalnej rolnictwo Francji zajmuje czołowe miejsce w Europie.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Posługując się mapą hipsometryczną, omów położenie geograficzne Francji w Europie.

Polecenie 3.2

Odszukaj w dowolnych źródłach informacji i wyjaśnij znaczenie terminów: agroklimat, długość okresu wegetacyjnego.

Polecenie 3.3

Podaj po 2 przykłady korzystnego i niekorzystnego wpływu warunków przyrodniczych na rozwój działalności rolniczej.

i0JOmGNedr_d5e602

Zadania

Ćwiczenie 3
R1Boj1qob767B1
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1RqIQbLUqbrA1
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R18k1TkE5vRI91
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.

W tabeli przedstawiono dane klimatyczne dla 3 stacji leżących we Francji. Wskaż rejon, w którym leży każda ze stacji, i jaki typ klimatu tam występuje.

Stacje klimatyczne we Francji

Nr stacji

Średnia temperatura (°C)

Roczna średnia temperatura (°C)

Suma opadów (mm)

Suma roczna opadów (mm)

styczeń

lipiec

styczeń

lipiec

1.

7,1

22,8

14,7

55

25

629

2.

7,5

15,6

10,9

76

44

729

3.

0,9

18,2

9,4

36

88

690

Ćwiczenie 6.1
R1DDjHefhod7B1
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.

Który z poniższych wniosków najlepiej interpretuje dane liczbowe przedstawione w tabeli?

Struktura użytkowania ziemi we Francji w 1992 r. i 2010 r. (%)

Rok

Grunty orne

Sady, winnice, ogrody

Łąki i pastwiska

Lasy

Użytki rolne ogółem w % powierzchni kraju

1992

33,0

2,0

19,9

27,0

55,0

2010

33,6

2,0

18,2

29,0

53,8

Źródło: Roczniki Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2012

Ćwiczenie 7.1
R1Kbb2LRaVHyK1
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
Ruqz4YvHQ0Bl41
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
R1RdnwFLs5Uau1
Zadania
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.