Rozmieszczenie lasów na świecie. Rabunkowa i racjonalna gospodarka leśna
Rola lasów jest trudna do przecenienia. Eksploatujemy ich zasoby łatwe do gospodarczego wykorzystania. Często zapominamy przy tym o walorach pozaekonomicznych, co nie oznacza, że bezwartościowych. W tej lekcji przyjrzymy się zmianom powierzchni leśnej i sposobom gospodarowania w lasach.
jak klimat wpływa na zróżnicowanie roślinności na Ziemi;
że formacje roślinne występują na Ziemi strefowo;
jak funkcjonują ekosystemy;
że warunki środowiskowe znacząco wpływają na formy gospodarowania;
że w Amazonii trwa konflikt interesów pomiędzy jej gospodarczym wykorzystaniem a ekologicznymi skutkami wylesiania.
wskazywać największe kompleksy leśne świata;
wymieniać ekonomiczne i pozaekonomiczne funkcje lasów;
wskazywać, gdzie na świecie ubywa najwięcej lasów, a gdzie przybywa;
wyjaśniać, jak należy i jak nie należy gospodarować w lasach.
1. Lasy na świecie i ich znaczenie
Na Ziemi są dwie wielkie drzewiaste formacje roślinne – tajga i wilgotny las równikowy. Położona w średnich i wysokich szerokościach geograficznych tajga zajmuje ok. 19 mln kmIndeks górny 22powierzchni, natomiast obszary wilgotnego lasu tropikalnego to ok. 14 mln kmIndeks górny 22.
Lasy pełnią bardzo ważną funkcję na Ziemi: pochłaniają dwutlenek węgla, wytwarzają tlen, stabilizują obieg wody w przyrodzie, chronią glebę przed erozją, wyłapują zanieczyszczenia, są źródłem surowców dla budownictwa i różnego rodzaju przemysłu. Ponadto stanowią środowisko życia licznych gatunków zwierząt.
Bioróżnorodność tych dwóch formacji roślinnych Ziemi jest krańcowo odmienna. Wilgotny las równikowy jest niezmiernie bogaty, na 1 ha powierzchni może rosnąć nawet 300 gatunków drzew. Największe drzewa sięgają 50 m wysokości.
Tajga w tym porównaniu wypada ubogo. Dominuje w niej kilka gatunków drzew iglastych (świerki, sosny, choiny, modrzewie) rosnących prawie jednogatunkowo na rozległych obszarach. Słabe gleby z wieloletnią zmarzliną pod spodem wymuszają rozrost korzeni na boki. Skutkiem tego drzewa rosną w pewnej odległości od siebie i nie osiągają wielkich rozmiarów – najwyższe dochodzą 25 m.
Zbierz dane liczbowe (np. dotyczące klimatu, ilości pochłanianego , wielkości pokrycia (%) poszczególnych kontynentów przez omawiane formacje roślinne, różnorodności gatunkowej zwierząt itp.), które uzupełnią informacje podane w powyższych akapitach.
Poza tymi wielkimi formacjami lasy rosną również w innych strefach klimatycznych, ale nie zajmują tak znacznych obszarów. Ograniczeniem jest przede wszystkim niedostateczna ilość wody dla tak dużych roślin. Szczególnie jaskrawo to widać w strefie zwrotnikowej. Słabo zalesione są też państwa, w których lasy wycięto, np. Wielka Brytania czy Dania.
Odsetek powierzchni leśnej – lesistośćlesistość – jest bardzo zróżnicowany wśród państw świata.
Państwa o dużej lesistości (%) | Państwa o małej lesistości (%) | ||
Surinam | 95 | Oman | 0,01 |
Gabon | 85 | Egipt | 0,07 |
Gujana | 77 | Lesotho | 0,26 |
Finlandia | 74 | Islandia | 0,46 |
Laos | 70 | Jordania | 0,94 |
Japonia | 68 | Niger | 1 |
Szwecja | 67 | Afganistan | 1,33 |
Demokratyczna Republika Konga | 66 | Pakistan | 2,47 |
Państwo | Powierzchnia lasów |
Rosja | 8,1 |
Brazylia | 5,2 |
Kanada | 3,1 |
Stany Zjednoczone | 3,0 |
Chiny | 2,1 |
Demokratyczna Republika Konga | 1,5 |
Australia | 1,5 |
Indonezja | 0,9 |
Państwo | Ilość pozyskiwanego drewna |
Stany Zjednoczone | 340,7 |
Indie | 332,5 |
Chiny | 291,3 |
Brazylia | 271,5 |
Rosja | 173,0 |
Kanada | 132,5 |
Indonezja | 113,8 |
Etiopia | 104,2 |
2. Gospodarka leśna
Lasy od wieków podlegały wycinaniu i innej eksploatacji, ale dopiero rewolucja przemysłowa spowodowała zwiększone zapotrzebowanie na drewno i dostarczyła technicznych środków do zaspokajania popytu. Ponieważ rewolucja przemysłowa w pierwszej kolejności miała miejsce w Europie i Ameryce Północnej, to tam właśnie rozpoczęło się masowe wycinanie. Wskutek znaczącego ubytku powierzchni lasów strefy umiarkowanej, zwiększonemu zapotrzebowaniu, bardziej efektywnemu transportowi intensywna eksploatacja przeniosła się do lasów równikowych. Szacunki wskazują, że powierzchnia wszystkich lasów na skutek działalności człowieka zmniejszyła się o 18 mln kmIndeks górny 22.
Lasów ubywało i ubywa z wielu powodów. Miękkie, z wyraźnymi słojami przyrostowymi drewno lasów strefy umiarkowanej ma zastosowanie jako źródło celulozy, drewna budowlanego i drewna do produkcji mebli. Cenniejsze jest drewno z lasów tropikalnych: różnorodność gatunkowa powoduje, że cechuje je bogactwo kolorów, twardość oraz odporność na wilgoć. Spore znaczenie ma wielki rozmiar drzew, dzięki któremu z jednego egzemplarza otrzymuje się dużą ilość drewna. Zarówno drewno pochodzące ze strefy umiarkowanej, jak i tropikalnej jest źródłem znaczącego dochodu.
W krajach rozwijających się lasy są ponadto wycinane w celu uzyskania terenów pod uprawy i pastwiska, a także w dużo większym stopniu niż w krajach rozwiniętych dla drewna opałowego.
Lasy stanowią także przeszkodę przy wydobyciu zalegających w nich surowców mineralnych. Żeby je pozyskać, trzeba wybudować drogi, instalacje czy osady, a to przyczynia się do zniszczenia leśnej roślinności.
Rocznie na Ziemi wycina się ok. 130 tys. kmIndeks górny 22 lasów. W ciągu ostatnich 20 lat oznaczało to ubytek 1,4 mln kmIndeks górny 22 ich powierzchni i to w czasach, gdy dobrze znano już ich pozagospodarcze znaczenie. Na szczęście tempo wylesiania na świecie maleje. Dodatkowo prowadzi się planowe zalesianie, lasy odnawiają się też w sposób naturalny. Dzięki zalesianiu i naturalnemu odtwarzaniu roczny ubytek lasów na świecie to 52 tys. kmIndeks górny 22.
Wymień 5 pozagospodarczych funkcji lasów.
Na świecie wyraźnie widać przestrzenne zróżnicowanie procesu wylesiania. W dwóch regionach naszego globu lasów ubywa i to w niepokojąco dużym tempie. Są to obszary wilgotnych lasów równikowych w Afryce i Ameryce Południowej, wyjątkowo ważnych z przyrodniczego punktu widzenia. Na szczęście jednocześnie w pozostałych regionach lasów przybywa.
Różnice jeszcze wyraźniej widać pomiędzy poszczególnymi państwami świata. Kraje o wysokim tempie wylesiania są słabiej rozwinięte ekonomicznie, z wysokim przyrostem naturalnym – wycinanie lasów to dla nich ważne źródło dochodów. Państwa, w których lasów przybywa, to zarówno kraje rozwijające się, jak i rozwinięte. Jedne i drugie zwiększają lesistość przede wszystkim dla pozaekonomicznej roli lasów. Rozumieją, że gospodarka leśna musi być zrównoważona.
Państwa o wysokim tempie wylesiania | Państwa o wysokim tempie zalesiania | ||||
Państwo | tempo wylesiania | PKB/os. ($) | Państwo | tempo zalesiania | PKB/os. ($) |
Komory | 9,3 | 1 300 | Islandia | 5 | 40 700 |
Togo | 5,1 | 1 100 | Kuwejt | 2,6 | 41 100 |
Nigeria | 3,7 | 2 800 | Rwanda | 2,4 | 1 500 |
Mauretania | 2,7 | 2 200 | Urugwaj | 2,1 | 16 600 |
Uganda | 2,6 | 1 500 | Egipt | 1,7 | 6 600 |
Honduras | 2,1 | 4 800 | Chiny | 1,6 | 9 800 |
Ghana | 2,1 | 3 500 | Kostaryka | 0,9 | 12 900 |
Nikaragua | 2 | 4 500 | Filipiny | 0,7 | 4 700 |
Zimbabwe | 1,9 | 600 | Indie | 0,5 | 4 000 |
Ekwador | 1,8 | 10 600 | Francja | 0,4 | 35 700 |
Salwador | 1,5 | 7 500 | Belgia | 0,2 | 37 800 |
Gospodarka leśna oznacza m.in. wycinanie drzew. Przykładem właściwej gospodarki jest wycinanie w sposób, który w najmniejszym stopniu zaburzy ekosystem. Ideałem jest wycinka selektywna, czyli wycinanie tylko wybranych egzemplarzy. Oczywiście podnosi to koszty, więc nie zawsze się ją stosuje. Jest to szczególnie trudne, a przez to rzadko wykorzystywane w różnogatunkowych lasach równikowych. Dlatego często wycina się w nich wszystkie drzewa, po czym wybiera te najbardziej wartościowe. Jest to przykład gospodarki rabunkowej.
Co gorsza, część lasów na wszystkich kontynentach (np. ok. 25% w Rosji, 70% w Gabonie) wycinana jest nielegalnie, a organizatorom tego procederu w żaden sposób nie zależy na środowisku. Roczne straty finansowe wynikające z nielegalnej wycinki drzew szacuje się na 10–15 mld dolarów.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Rozległe obszary leśne. Widok z góry, gęste drzewa. Ptaki, motyle. Zabudowania mieszkalne, miasta, wioski i ich mieszkańcy, dużo dzieci. Zbliżenia na rośliny rosnące w lesie. Lokalna ludność zbiera owoce. Kolejne widoki z lotu ptaka na obszary, z których las wycięto. Pastwiska. Bydło. Rzeką na drewnianych tratwach płyną ludzie. Pada deszcz. Mapa, wskazany Ekwador. Matka z dzieckiem chuście przewiązanej przez ramię. Ścinka drzew. Mężczyźni ścinają piłami, kobiety maczetami. Wysokie drzewa przewracają się. Na mapie linia z Ekwadoru do Brazylii. Drogą jedzie rower. Bydło koło zabudowań mieszkalnych. Ludzie łowią ryby. Mężczyzna z dzieckiem na kolanach siedzi przed domem, kurczaki, kury, pies. Leśną drogą idą ludzie. Na mapie linia z Brazylii do Peru. Zbiory orzechów. Dużo worków z orzechami.
Wycinanie małych fragmentów lasu nie zmienia cech gleby ani klimatu, dzięki czemu las może się odrodzić samodzielnie. Można w tym pomóc, prowadząc nowe nasadzenia służące odtworzeniu lasu z całą złożonością bądź jedynie produkcji konkretnego rodzaju drewna. W tym drugim przypadku dominują wówczas nieliczne gatunki i powstaje tzw. monokultura. Trzeba pamiętać, że drzewa do osiągnięcia odpowiednich rozmiarów potrzebują co najmniej kilkudziesięciu lat i z taką perspektywą trzeba planować działania.
Gospodarka leśna obejmuje również opiekę nad zwierzętami, której celem jest zapewnienie odpowiedniej przestrzeni dla gatunków wędrujących oraz zachowanie właściwych proporcji między liczbą roślinożerców i drapieżników.
Kolejny element gospodarki leśnej polega na udostępnianiu lasu turystom w taki sposób, by nie zaburzać jego funkcjonowania. Stąd z jednej strony wprowadza się różne formy ochrony i ograniczanie wstępu, z drugiej udogodnienia w postaci ścieżek, objaśnień i miejsc wypoczynku.
Lasy, zwłaszcza w krajach rozwijających się, są środowiskiem życia licznych społeczności – łącznie to ok. 30–50 mln ludzi na świecie. Właściwa gospodarka leśna musi uwzględniać ich potrzeby, np. zachowanie odrębności kulturowej i związany z tym styl życia. Tradycja tych społeczności jest m.in. ważnym źródłem wiedzy o funkcjonowaniu lasu i jego zasobach, zwłaszcza biologicznych. Wiedza ta może być wykorzystywana choćby w przemyśle farmaceutycznym.
W jaki sposób wiedza i tradycja społeczności żyjących w lasach może być wykorzystana do racjonalnej gospodarki leśnej?
Wangari Muta MaathaiWangari Muta Maathai w 2004 roku otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla m.in. za założenie Ruchu Zielonego Pasa – organizacji, która przyczyniła się do posadzenia ponad 30 mln drzew w Kenii i sąsiednich państwach, by zatrzymać pustynnienie, a przez to ograniczyć ubóstwo.
Podsumowanie
Lasy zajmują ok. 30% powierzchni lądów.
Dwa największe obszary leśne to tajga i lasy równikowe.
Lesistość państw na świecie waha się od prawie zera do ponad 95%.
Rocznie na Ziemi wycina się ok. 130 tys. kmIndeks górny 22lasów.
Dużą część lasów, głównie w krajach rozwijających się, wycina się nielegalnie.
Racjonalna gospodarka leśna to nie tylko wycinanie drzew, ale także starania o dobry stan ekosystemów leśnych, odtwarzanie zasobów, ochrona najcenniejszych fragmentów, udostępnianie turystom, współpraca z mieszkańcami.
Dzięki zalesianiu i naturalnemu odtwarzaniu roczny ubytek lasów na świecie to 52 tys. kmIndeks górny 22.
Znajdź informacje o gospodarce leśnej w wybranym przez siebie państwie i oceń jej racjonalność.
Dowiedz się z dowolnego źródła, jak się upewnić, że oferowane drewno nie pochodzi z nielegalnej wycinki.
Słowniczek
odsetek powierzchni kraju pokryty lasami
Wangari Muta Maathai
Doktor nauk biologicznych w dziedzinie weterynarii, kenijska działaczka ekologiczna, feministyczna, obrończyni praw człowieka. Stworzyła kobiecy Ruch Zielonego Pasa, który przyczynił się do zasadzenia w Kenii i krajach sąsiednich ponad 30 mln drzew, co w pewnym stopniu powstrzymało pustynnienie w tamtym regionie Afryki. Ponadto dzięki temu powstało wiele miejsc pracy oraz ograniczona została bieda i głód. Za te działania w 2004 roku została uhonorowana Pokojową Nagrodą Nobla.
Zadania
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń.
| Prawda | Fałsz | |
| W ostatnich 20 latach tempo wycinania lasów na świecie rośnie. | □ | □ |
| Lasy stanowią ok. 30% powierzchni lądów. | □ | □ |
| Udostępnianie lasów turystom nie jest przykładem racjonalnej gospodarki leśnej. | □ | □ |
| Większość drewna uzyskuje się z lasów strefy umiarkowanej. | □ | □ |
| Największe kompleksy leśne to tajga i wilgotne lasy równikowe. | □ | □ |
| Lasy równikowe są bardziej zróżnicowane gatunkowo niż lasy strefy umiarkowanej. | □ | □ |
Połącz informacje o wielkości lesistości kraju z właściwą nazwą państwa.
niska z powodu niedostatku wody, wysoka, ze względu na położee w strefie równikowej, niska z powodu wielowiekowej wycinki drzew, wysoka ze względu na dużą ilość górzystych terenów
| Japonia | |
| Gabon | |
| Egipt | |
| Wielka Brytania |
Z jakich powodów lasy strefy równikowej wycinane są intensywniej niż lasy strefy umiarkowanej?
- Drewno lasów strefy umiarkowanej ma mniej zastosowań.
- Leżą bliżej rynku zbytu na drewno egzotyczne.
- Drzewa strefy umiarkowanej są twardsze i trudniej je się wycina.
- W państwach strefy równikowej nadzór nad eksploatacją zasobów jest niewystarczający.
- Koszty eksploatacji są niższe m.in. ze względu na niskie wynagrodzenie pracowników.
- W lasach strefy równikowej prowadzi się racjonalną gospodarkę, co podnosi koszty drewna.
- Koszty wycinki są niższe, ponieważ las wycina się nieselektywnie.
- Drewno z lasów strefy umiarkowanej jest nietrwałe i słabo się pali.
- Mała część tych lasów podlega ochronie.
- W strefie równikowej nie ma innych bogactw naturalnych.
Najwięksi producenci drewna na świecie to
- Stany Zjednoczone, Indie, Chiny, Brazylia oraz Rosja.
- Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia, Tanzania oraz Peru.
- Szwecja, Kanada, Rosja, Brazylia oraz Gabon.
- Chiny, Indie, Demokratyczna Republika Konga oraz Surinam.
- Brazylia, Rosja, Tajlandia, Australia oraz Argentyna.