Rzym – czas podbojów
Objaśnij, jakie tereny zajmowali pierwotnie Latynowie i gdzie położony był Rzym.
Wymień ludy, które zakładały kolonie na terenie starożytnej Italii.
Rzymianie zasłynęli przede wszystkim jako wielcy zdobywcy. Przez stulecia podporządkowywali sobie ogromne terytoria, na które szybko rozciągali swoją władzę. W realizowaniu polityki podbojów kluczowe znaczenie miała doskonale zorganizowana armia, której podstawową jednostką taktyczną był legion. Za czasów republiki liczył on 4200 pieszych i 300 konnych żołnierzy. Liczba legionów zmieniała się na przestrzeni wieków, dochodząc do ok. 30 za czasów cesarstwa.
Kapsuła czasu
Legiony rzymskie po dziś dzień stanowią symbol potęgi i chwały Rzymu. Na przestrzeni wieków wiele formacji wojskowych odwoływało się do ich tradycji, np. Legiony Polskie we Włoszech w czasie wojen napoleońskich lub Legiony Polskie w czasie I wojny światowej.
Wojny punickie
Po podboju Italii Rzymianie skierowali swoją uwagę na Sycylię. Spotkało się to z reakcją założonej przez Fenicjan i leżącej na północy Afryki Kartaginy, która na Sycylii miała swoje kolonie. Starcia między Rzymem a Kartaginą, w których stawką była dominacja na Morzu Śródziemnym, przeszły do historii jako wojny punickie. Nazwa ta pochodzi od słowa „Punijczycy”. Rzymianie określali tym mianem Fenicjan zamieszkujących Kartaginę, czyli inaczej – Kartagińczyków. I wojna punicka (lata 264–241 p.n.e.) była wojną wielkich bitew morskich. W jej wyniku Rzymianie przyłączyli do swego państwa Sycylię. Pokonani Kartagińczycy musieli też zapłacić Rzymianom ogromną kontrybucjękontrybucję, czyli daninę nałożoną na pokonane państwo. Po kilku latach Rzymianie odebrali im także Sardynię i Korsykę. Kartagińczycy utracili kontrolę nad Morzem Śródziemnym i zrozumieli, że jedyną szansą na skuteczne przeciwstawienie się Rzymowi będzie rozbudowa ich imperium na lądzie, na terenie Hiszpanii.
Wojna wybuchła na nowo, kiedy Hannibal, wielki wódz Kartaginy, zaatakował sprzymierzone z Rzymianami miasto Saguntum. Rozpoczęła się II wojna punicka (lata 218–201 p.n.e.). Hannibal opracował śmiały plan ataku na Italię, pozyskawszy do walki przeciw Rzymowi niedawno ujarzmione przez niego ludy. Morze kontrolowała flota rzymska, dlatego postanowił wyruszyć drogą lądową i wejść na Półwysep Apeniński od strony północnej. Droga wiodła przez Hiszpanię i Galię, a następnie przez Alpy. Zaskoczenie Rzymian było tak duże, że Hannibal wygrał wiele walk, wśród których najsłynniejsza jest bitwa pod Kannami w 216 r. p.n.e. – największa klęska wojenna w historii Rzymu. Wodzowie armii rzymskiej postanowili unikać starcia z samym Hannibalem i zaatakować jego italskich sojuszników. Osłabiało to główne siły Kartagińczyków, którzy walczyli o przetrwanie na wrogim terytorium. W ten sposób coraz skuteczniej odcinali Hannibala od dostaw i wypierali go do południowej części Italii. Gdy obie strony były już bardzo wyczerpane wojną, Rzymianom udało się przejąć inicjatywę i rozpoczęli kontratak, wysyłając swoją armię do Afryki. Ostatecznie wojsko Hannibala zostało rozbite w 202 r. p.n.e. w bitwie pod Zamą. Kartagina oddała Rzymianom Hiszpanię i wyspy na Morzu Śródziemnym. Ponadto przekazała im swoją flotę, podporządkowała politykę zagraniczną Rzymowi oraz zobowiązała się do wieloletniej, ogromnej kontrybucji. Po III wojnie punickiej (lata 149–146 p.n.e.) Kartagina została zrównana z ziemią.
Wyjaśnij, korzystając z mapy, jak zmieniał się zasięg władzy Rzymu po kolejnych wojnach punickich.
Przyjrzyj się uważnie mapie, a następnie dokończ następujące zdanie: „Przed I wojną punicką Rzym kontrolował...˝.
- Sycylię.
- Hiszpanię.
- Italię.
Kartagina
Hannibal uchodził za bezwzględnego i niezwykle odważnego wodza. Polibiusz, grecki historyk, opisał go następująco: [Hannibal] prowadził ze sobą Afrykanów, Hiszpanów, Celtów, Liguryjczyków, Italów i Greków, ludzi, którzy naturalnie nie mieli ze sobą nic wspólnego, jeśli chodzi o prawo, zwyczaje, język czy w jakikolwiek inny sposób. Co więcej – dzięki umiejętnościom przywódczym potrafił narzucić swój autorytet pojedynczym głosem i własną wolą nawet ludziom tak całkiem różnego pochodzenia.
Wytłumacz, jakie korzyści chciał odnieść Hannibal, rekrutując do swojej armii żołnierzy pochodzących z różnych ludów.
Zastanów się, jaką funkcję w czasie walk pełniły słonie bojowe i jaką przewagę mogły dawać ujeżdżającym je żołnierzom. Przedstaw swoje zdanie na ten temat.
Kartagina była potęgą morską, która nie miała sobie równych w ówczesnym świecie. Rzymianom brakowało floty wojennej, dlatego szybko przystąpili do jej budowy, wykazując się przy tym wielką wynalazczością.
Na ilustracji obok: okręt rzymski z „krukiem”, który był rodzajem ruchomego pomostu zakończonego hakami. Wbijano je w pokład nieprzyjacielskiego statku, co powodowało sczepienie się obu okrętów i umożliwiało przejęcie wrogiego obiektu. Tego rodzaju machiny Rzymianie zastosowali podczas I wojny punickiej.
Grek Archimedes, jeden z największych filozofów i matematyków starożytności, zginął w czasie zdobycia Syrakuz przez Rzymian w okresie II wojny punickiej. Jego śmierć opisał grecki filozof i pisarz Plutarch.
Wtedy Archimedes miał uwagę zajętą jakimś rysunkiem i, pogrążony duszą i wzrokiem w rozmyślaniach, nie zauważył ani wtargnięcia Rzymian, ani zdobycia miasta, gdy nagle stanął przed nim jakiś żołnierz i oznajmił mu, że wzywa go Marcellus [czyli zdobywca Syrakuz]. Archimedes odmówił pójścia za nim, dopóki nie doprowadzi zadania do końca i nie znajdzie dlań dowodu. Żołnierz wpadł w gniew i, wydobywszy miecz, zabił go.
Wedle innej wersji Archimedes, zajęty kreśleniem figur geometrycznych na piasku, krzyknął do rzymskiego legionisty, zanim ten pozbawił go życia: „Nie niszcz moich kół!”.
Podbój Macedonii i Grecji. Prowincje zachodnie
Od czasu wojen punickich Rzym zaczął w III i II w. p.n.e. przyłączać zdobyte tereny jako tzw. prowincje. Oddawano je w zarząd byłym urzędnikom, zwykle byłym konsulom i pretorom.
Po pokonaniu Kartaginy rozpoczęła się ekspansja Rzymu we wschodniej części Morza Śródziemnego i podbój świata greckiego. Kolejna wojna z królestwem Macedonii zakończyła się wygraną przez Rzym w 168 r. p.n.e. bitwą pod Pydną, w wyniku której z Macedonii uczyniono cztery odrębne republiki rzymskie płacące Rzymowi trybut, czyli daninę składaną przez pokonaną stronę. Rzym stał się niekwestionowaną potęgą na greckim Wschodzie. W 146 r. p.n.e. Macedonia z Grecją zostały rzymskimi prowincjami. W 30 r. p.n.e. Rzym podbił Egipt. Tak zakończył się okres podbojów świata greckiego, które uczyniły z Morza Śródziemnego „wewnętrzne” morze Rzymian. Określali je odtąd „mare nostrum”, co oznacza: „nasze morze”.
Inny charakter miały rzymskie działania wojskowe na Zachodzie w II w. p.n.e. Rzymianie toczyli tutaj ciężkie i długotrwałe wojny, zwłaszcza w północnej Italii i Hiszpanii. Podbój Celtów i Ligurów zakończył się pod koniec II w. p.n.e. Rzymianie stworzyli w ten sposób podstawy przyszłej prowincji, zwanej Galią Przedalpejską.
Skutkiem II wojny punickiej była obecność wojsk rzymskich w Hiszpanii. Rzymianie stworzyli tam dwie prowincje, tzw. Hiszpanię Bliższą i Hiszpanię Dalszą. Był to region o wielkim strategicznym i gospodarczym znaczeniu ze względu na kopalnie metali.
Na podstawie galerii map poniżej odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia:
Wskaż tereny, które Rzymianie podbili w II w. p.n.e.
W którym wieku powierzchnia cesarstwa rzymskiego była największa?
Podaj nazwy prowincji, które zostały włączone do imperium rzymskiego w drugiej połowie I w p.n.e.
Ustal, które współczesne państwa leżą na obszarze zajmowanym przez imperium rzymskie w II w n.e.
W czasie podbojów zwycięski wódz rzymski miał prawo odbyć tzw. triumf, który przybierał postać uroczystej parady. Na początku pochodu prezentowano łupy. Następnie szli jeńcy wojenni. Za nimi podążali senatorowie i urzędnicy, po nich sam wódz, dalej – jego oficerowie i żołnierze. Procesja posuwała się wolno, zdarzało się, że przemarsz trwał nawet kilka dni. Kulminację triumfu stanowiły ofiary składane Jowiszowi, głównemu bogowi rzymskiemu. Na zakończenie odbywały się wystawne biesiady. Ku czci zwycięskiego wodza bito monety i wznoszono różnego rodzaju pomniki.
Zastanów się i wytłumacz, jaki cel miało prowadzenie w zwycięskiej procesji jeńców wojennych.
Skutki podbojów
Wojny punickie spowodowały ogromne straty w gospodarce rolnej Italii, gdyż chłopi‑żołnierze na całe lata byli odrywani od uprawy ziemi, a same walki przynosiły wielkie zniszczenia. Aby zastąpić w pracy nieobecnych rolników, władze rzymskie sprowadzały do Italii setki tysięcy niewolników, których dostarczały kolejne podboje. W III i II w. p.n.e. wojska rzymskie wielokrotnie stawały przed koniecznością tłumienia buntów zniewolonej ludności. Największe powstanie wybuchło na początku I w. p.n.e. Wzięły w nim udział dziesiątki tysięcy uczestników, a na jego czele stanął Spartakus. Rzymianie ponieśli w starciach z powstańcami wiele klęsk. Dopiero wybitnemu wodzowi Krassusowi udało się dzięki koncentracji aż 8 legionów (czyli kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy) pokonać armię Spartakusa. Przywódca powstania zginął na polu walki, a tysiące niewolników ukrzyżowano na drodze z Rzymu do Kapui.
Dotychczasowy porządek społeczny w Rzymie uległ zachwianiu. Do tej pory opierał się on na sojuszu arystokracji z ludem, utrzymywanym w celu prowadzenia podbojów, na których korzystała duża część obywateli. Tradycyjne stosunki między zamożną elitą a masami ubogich opierały się na osobistych relacjach pomiędzy patronem a klientem. Członkowie stanu senatorskiego zapewniali ochronę i protekcję, a klienci – głosy na zgromadzeniach. Na skutek podbojów kontrasty społeczne się pogłębiały. Stało się tak, kiedy zyski z działań wojennych zaczęła zawłaszczać niewielka grupa ludzi, a masy ubogich znalazły się poza zasięgiem tradycyjnych sieci powiązań, pozostawione same sobie. Niezadowolone wyczekiwały nowych przywódców, którzy byli im w stanie obiecać poprawę sytuacji.
Zaznacz te zdania, które opisują skutki podbojów rzymskich.
- Wytworzyły się relacje społeczne typu patron-klient.
- Brakowało rąk do pracy na roli, ponieważ rolnicy służyli w rzymskiej armii.
- Większość rzymskiego społeczeństwa wzbogaciła się.
- Zwiększyła się liczba przebywających w Italii niewolników.
- Zaczęły się zaostrzać kontrasty społeczne.
Podsumowanie
Umieść wydarzenia dotyczące rzymskich podbojów na osi czasu.
Połącz wydarzenia z datami
218 p,
216 p,
30 p,
264 p,
146 p
| bitwa pod Kannami | |
| początek pierwszej wojny punickiej | |
| początek drugiej wojny punickiej | |
| Grecja i Macedonia rzymskimi prowincjami | |
| Egipt rzymską prowincją |
Polecenia
Wyjaśnij, jakie były przyczyny rzymskich podbojów.
Wymień w kolejności chronologicznej działania wojenne prowadzone przez Rzym.
Wytłumacz, jakie były przyczyny I wojny punickiej i krótko opisz jej przebieg.
Opisz przebieg II wojny punickiej.
Stwórz tabelę uwzględniającą skutki społeczne i polityczne podbojów.