Ilustracja przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma pociągłą twarz ze zmarszczkami oraz brodę z wąsami. Patrzy w prawą stronę. Na głowie ma wysoki kapelusz z rondem. Ubrany jest w garnitur z krawatem.
Portret Kazimierza Przerwy‑Tetmajera
Źródło: Wikimedia Commons za Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna.
Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (1865‑1940) – poeta, nowelista, powieściopisarz, dramaturg. Jako poeta zadebiutował w roku 1891 zbiorem Poezje, kolejne pod tym samym tytułem były opatrzone numerami serii. Do 1924 r. ukazało się ich osiem. Sławę najważniejszego poety swojego pokolenia przyniosła mu seria druga, w której znalazły się wiersze odwołujące się do filozofii Arthura Schopenhauera i Friedricha Nietzschego, wyrażające nastroje dekadenckie, wyznania niewiary i zwątpienia. Pełna cierpień egzystencja człowieka znajdowała ukojenie w kulcie sztuki (np. wiersz Evviva l’arte) i miłości erotycznej (Lubię, kiedy kobieta...). Seria trzecia przyniosła impresje z podróży do Włoch, wiersze o tematyce antycznej oraz poetyckie transpozycje dzieł sztuki.
W poezji Tetmajera można znaleźć ślady wpływów symbolizmu, impresjonizmu i parnasizmu. Ważną rolę w jego twórczości odgrywała fascynacja Tatrami i folklorem góralskim (urodził się w Ludźmierzu na Podhalu), znalazło to swój wyraz zarówno w wierszach, jak i w prozie (zbiór opowiadań Na Skalnym Podhalu). Maria Podraza‑Kwiatkowska pisze:
Kazimierz Tetmajer – metafizyk
Był Kazimierz Tetmajer niesłychanie wrażliwy na piękno świata zewnętrznego: opisywał je w całym bogactwie kształtów, barw, niuansów świetlnych. Był to sensualista chłonący wszystkimi zmysłami urok tatrzańskiej przyrody, niezwykłość pejzażu włoskiego czy piękno kobiecego ciała. Pesymizm, stale towarzyszący poecie smutek istnienia, poczucie samotności i pustki – w tym właśnie chłonięciu świata znajdowały antidotum: zapomnienie i ukojenie.
ma Źródło: Kazimierz Tetmajer – metafizyk, [w:] Anna Czabanowska-Wróbel, Paweł Próchniak, Marian Stala, Poezja Kazimierza Tetmajera – Interpretacje, Kraków 2003.
Praca z utworem poetyckim
Polecenie 1
Etap pierwszy: zapoznanie się z wierszem
Kilkakrotnie przeczytaj tekst (w przypadku utworów poetyckich zaleca się czytanie na głos, ponieważ tylko przy takiej lekturze możliwe jest poznanie strony brzmieniowej wiersza – rytmu, rymu).
„Poddaj się” wierszowi, wsłuchaj się w jego brzmienie, odkryj jego niepowtarzalność. Tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności czytania.
Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania tekstu, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten wiersz reprezentuje.
1. Kilkakrotnie zapoznaj się z tekstem (w przypadku utworów poetyckich, jeśli to możliwe, zaleca się wersję dźwiękową, ponieważ przy takiej lekturze możliwe jest poznanie strony brzmieniowej wiersza – rytmu, rymu).
2. „Poddaj się” wierszowi, wczuj się w jego brzmienie, odkryj jego niepowtarzalność. Tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności zapoznawania się z utworem.
3. Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania tekstu, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten wiersz reprezentuje.
R1YuTsUfPh3XF
(Uzupełnij).
Kazimierz Przerwa-TetmajerDanae Tycjana
Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania.
Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania.
Nagie jej ciało widzi i błękitu jej wielkich cudnych źrenic blask przymglony, senny, wśród boskiej rozkoszy zachwytu.
Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony.
1 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Danae Tycjana, [w:] tegoż, Poezje, wybór Małgorzata Baranowska, Kraków 1996.
Polecenie 2
Etap drugi: zrozumienie treści
Odpowiedz na pytania: jak rozumiesz ten tekst? Jak on na ciebie oddziałuje?
Zapisz swoje pierwsze, wstępne hipotezy interpretacyjne.
Zaznacz ważne, kluczowe fragmenty, słowa.
Co jest tematem wiersza?
1. Odpowiedz na pytania: jak rozumiesz ten tekst? Jak on na ciebie oddziałuje?
2. Zapisz swoje pierwsze, wstępne hipotezy interpretacyjne.
3. Wymień ważne, kluczowe fragmenty, słowa.
4. Co jest tematem wiersza?
RbGCqzFR52cJd
(Uzupełnij).
Polecenie 3
Etapy trzeci i czwarty: analiza i interpretacja
Zbadaj stronę formalną tekstu (środki poetyckie).
Zaznacz wszelkie dostrzeżone osobliwości tekstu, nazwij je i skomentuj.
1. Zbadaj stronę formalną tekstu (środki poetyckie).
2. Wymień wszelkie dostrzeżone osobliwości tekstu, nazwij je i skomentuj.
RsPl0cT4MGXg4
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 1
Określ perspektywę spojrzenia przyjętą w każdej ze strof. Czyimi oczami obserwujemy opisaną w utworze miłosną scenę?
Określ perspektywę spojrzenia przyjętą w każdej ze strof. Odpowiedz na pytanie: czyimi oczami obserwujemy opisaną w utworze miłosną scenę?
R15iOqMidmxZ5
(Uzupełnij).
RQw8Ar2NYzVEg
Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Danae Tycjana. Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Nagie jej ciało widzi i błękitu jej wielkich cudnych źrenic blask przymglony, senny, wśród boskiej rozkoszy zachwytu. Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Fragment tekstu: Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Pierwsza strofa ma charakter opisowy – przedstawia spoczywającą na łożu Danae. Poeta opisuje zarówno piękno jej ciała, jak i stan psychiczny/uczucia – oczekiwanie na kochanka, Zeusa. Fragment tekstu: Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Strofa druga to moment przybycia Zeusa, który pod postacią złotego deszczu unosi się nad Danae, aby kontemplować piękno jej ciała. Za chwilę zmieni się perspektywa i Danae będziemy oglądać oczami Zeusa. Fragment tekstu: Nagie jej ciało widzi i błękitu jej wielkich cudnych źrenic blask przymglony, senny, wśród boskiej rozkoszy zachwytu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Strofa trzecia przynosi zmianę perspektywy, z jakiej widziana jest Danae. O ile w 1. i 2. części była to perspektywa oglądającego obraz/scenę z zewnątrz, o tyle teraz jest to punkt widzenia Zeusa. Podziwiający urodę kochanki bóg kontempluje jej nagie ciało i piękne, przymglone rozkoszą oczy. Fragment tekstu: Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Bohaterem strofy czwartej jest Amor, niemy obserwator miłosnych uniesień kochanków, który o świcie, zawstydzony, odchodzi z komnaty Danae.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Danae Tycjana. Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Nagie jej ciało widzi i błękitu jej wielkich cudnych źrenic blask przymglony, senny, wśród boskiej rozkoszy zachwytu. Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Fragment tekstu: Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Pierwsza strofa ma charakter opisowy – przedstawia spoczywającą na łożu Danae. Poeta opisuje zarówno piękno jej ciała, jak i stan psychiczny/uczucia – oczekiwanie na kochanka, Zeusa. Fragment tekstu: Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Strofa druga to moment przybycia Zeusa, który pod postacią złotego deszczu unosi się nad Danae, aby kontemplować piękno jej ciała. Za chwilę zmieni się perspektywa i Danae będziemy oglądać oczami Zeusa. Fragment tekstu: Nagie jej ciało widzi i błękitu jej wielkich cudnych źrenic blask przymglony, senny, wśród boskiej rozkoszy zachwytu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Strofa trzecia przynosi zmianę perspektywy, z jakiej widziana jest Danae. O ile w 1. i 2. części była to perspektywa oglądającego obraz/scenę z zewnątrz, o tyle teraz jest to punkt widzenia Zeusa. Podziwiający urodę kochanki bóg kontempluje jej nagie ciało i piękne, przymglone rozkoszą oczy. Fragment tekstu: Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Bohaterem strofy czwartej jest Amor, niemy obserwator miłosnych uniesień kochanków, który o świcie, zawstydzony, odchodzi z komnaty Danae.
Ćwiczenie 2
Wskaż w utworze środki poetyckie i określ ich funkcję.
Wymień zawarte w utworze środki poetyckie i określ ich funkcję.
R1IjGX3OVCkev
(Uzupełnij).
RN0HUBDQQCmVq
Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Danae Tycjana. Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Nagie jej ciało widzi i błękitu jej wielkich cudnych źrenic blask przymglony, senny, wśród boskiej rozkoszy zachwytu. Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Fragment tekstu: Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Opisy punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Duża liczba epitetów odnoszących się do kolorów: złotego, białego, błękitnego. Funkcja zdobnicza, ornamentacyjna, epitety pobudzają wyobraźnię, uplastyczniają obraz. 2. Nagromadzenie epitetów, np. dziewicze, świetlany, które służą budowaniu plastycznego obrazu. 3. Instrumentacja głoskowa (osłon, odsłania, słania) nadaje wierszowi szczególny walor brzmieniowy, podkreśla wyodrębnione słowa, łączy na poziomie językowym Danae i Zeusa, ma więc także funkcję znaczeniową. 4. na miękkim puchu posłania – metonimia (zamiennia), rodzaj metafory polegającej na zamianie wyrazów powodujących przesunięcie znaczenia. Danae leży na posłaniu z puchu. 5. obłok słania – personifikacja oddaje przemianę Zeusa w obłok, a następnie w deszcz. Fragment tekstu: To bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Elipsa, polegająca na pominięciu dopełnienia, które dzięki temu zabiegowi staje się szczególnie znaczące, nadaje frazie kunsztowność. Fragment tekstu: Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 7. Inwersja umieszcza Danae na pierwszym miejscu, czyniąc z niej główną bohaterkę utworu; nadaje wierszowi kunsztowność. Fragment tekstu: Danae Tycjana. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 8. Tytuł wiersza odnosi się do obrazu Tycjana i osoby malarza, wskazuje źródło poetyckiej inspiracji, „podpowiada”, że wiersz jest ekfrazą. Fragment tekstu: Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 9. Porównanie nadaje utworowi kunsztowności.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Danae Tycjana. Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Nagie jej ciało widzi i błękitu jej wielkich cudnych źrenic blask przymglony, senny, wśród boskiej rozkoszy zachwytu. Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Fragment tekstu: Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Z niebios się ku niej świetlny obłok słania i nagle deszcz zeń na nią spada złoty: to bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Opisy punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Duża liczba epitetów odnoszących się do kolorów: złotego, białego, błękitnego. Funkcja zdobnicza, ornamentacyjna, epitety pobudzają wyobraźnię, uplastyczniają obraz. 2. Nagromadzenie epitetów, np. dziewicze, świetlany, które służą budowaniu plastycznego obrazu. 3. Instrumentacja głoskowa (osłon, odsłania, słania) nadaje wierszowi szczególny walor brzmieniowy, podkreśla wyodrębnione słowa, łączy na poziomie językowym Danae i Zeusa, ma więc także funkcję znaczeniową. 4. na miękkim puchu posłania – metonimia (zamiennia), rodzaj metafory polegającej na zamianie wyrazów powodujących przesunięcie znaczenia. Danae leży na posłaniu z puchu. 5. obłok słania – personifikacja oddaje przemianę Zeusa w obłok, a następnie w deszcz. Fragment tekstu: To bóg, miłosnej czując żar tęsknoty, zwisł nad cichego pełną pożądania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Elipsa, polegająca na pominięciu dopełnienia, które dzięki temu zabiegowi staje się szczególnie znaczące, nadaje frazie kunsztowność. Fragment tekstu: Na miękkim puchu białego posłania promienna cała od słońca pozłoty, Danae, Zeusa spragniona pieszczoty, z osłon swe ciało dziewicze odsłania. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 7. Inwersja umieszcza Danae na pierwszym miejscu, czyniąc z niej główną bohaterkę utworu; nadaje wierszowi kunsztowność. Fragment tekstu: Danae Tycjana. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 8. Tytuł wiersza odnosi się do obrazu Tycjana i osoby malarza, wskazuje źródło poetyckiej inspiracji, „podpowiada”, że wiersz jest ekfrazą. Fragment tekstu: Przed złotym deszczem, od słonecznej strony, u stóp jej białych, podobny do świtu, gdy dnieje: Amor uchodzi spłoniony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 9. Porównanie nadaje utworowi kunsztowności.
Polecenie 4
Po przedstawieniu interpretacji nadszedł czas na własne wnioski i oceny. Odpowiedz na pytania: Jakie znaczenie ma dla ciebie ten wiersz? Czy tekst zainteresował cię? Oddziałał na wyobraźnię? Czy przedstawiona tu wizja miłości ma charakter uniwersalny? A może należy ją odłożyć do lamusa? Powyższe pytania potraktuj jedynie jako podpowiedzi. Ostatecznie zdecyduj samodzielnie, jak podsumujesz swoje rozważania o wierszu Danae Tycjana.
