Warstwa formalna. Fragment tekstu: 1. Wiosna 1624. Dowódca Oxenstierna werbuje w Dalarne wojsko do wyprawy na Polskę. Markietance Annie Firling, znanej pod przezwiskiem Matki Courage, zabierają syna. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Nawiązanie do formy kronik. Elementy teatru epickiego - informacja poprzedzająca didaskalia i tekst główny. Pojawia się też narrator, który zwięzłym, rzeczowym językiem streszcza wydarzenia. Podaje dokładny czas i (aluzja do wydarzeń współczesnych) miejsce akcji oraz wydarzenia, które stają się udziałem bohaterki, co osłabia napięcie dramatyczne i odwraca uwagę od akcji dramatu. Styl wypowiedzi narratora jest suchy, rzeczowy, pozbawiony emocji - taki sposób przedstawienia zdarzeń i bohaterki ma zapobiec utożsamianiu się z nią widza i służy zastąpieniu emocjonalnego odbioru sztuki odbiorem intelektualnym. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: … do wyprawy na Polskę. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Aluzja do wydarzeń współczesnych. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Dowódca Oxenstierna werbuje w Dalarne wojsko do wyprawy na Polskę. Markietance Annie Firling, znanej pod przezwiskiem Matki Courage, zabierają syna. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Kolejny epizod wojny trzydziestoletniej. Wybór właśnie tego momentu wojny jest aluzją do agresji hitlerowskich Niemiec na Polskę w 1939 r., która była dla Brechta impulsem do napisania dramatu. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Szosa. W głębi miasto. Wachmistrz i Werbownik stoją drżąc z zimna. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Oszczędna scenografia - unikanie realistycznego odtwarzania rzeczywistości. Otwarta przestrzeń - droga ma znaczenie symboliczne. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Werbownik - I jak tu sobie dobrać żołnierza? Wachmistrzu, czasami myślę, już o samobójstwie. Do dwunastego mam dowódcy zestawić cztery chorągwie, a ludziska dookoła są tak złośliwi, że już nocami nie sypiam. Kiedy wreszcie uda mi się jakiegoś chłopa wytropić, nawet przez palce patrzę na jego pierś jak u kurczaka i żylaki, kiedy już uda mi się go tak spoić, że podpisał, i mam tylko za wódkę płacić on idzie na stronę, ja za nim w drzwi, bo mi tu coś nie pachnie - oczywiście znikł jak kamfora. Nie ma u nich słowa honoru, są to ludzie bez czci i wiary. Straciłem tutaj, wachmistrzu, całe zaufanie do ludzi. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Wojna jest dla Werbownika i Wachmistrza stanem normalnym - wszyscy, którzy nie chcą walczyć, są, według nich, ludźmi niegodnymi i niemoralnymi. Wojna wprowadza w życie porządek, jest elementem kultury, nadaje człowiekowi tożsamość, przynosi zamożność - mamy tu do czynienia z ironicznym odwróceniem wartości, które prowokuje odbiorcę do podjęcia refleksji na temat niszczącego wpływu wojny na świat ludzkich wartości. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Werbownik - I jak tu sobie dobrać żołnierza? Wachmistrzu, czasami myślę, już o samobójstwie. Do dwunastego mam dowódcy zestawić cztery chorągwie, a ludziska dookoła są tak złośliwi, że już nocami nie sypiam. Kiedy wreszcie uda mi się jakiegoś chłopa wytropić, nawet przez palce patrzę na jego pierś jak u kurczaka i żylaki, kiedy już uda mi się go tak spoić, że podpisał, i mam tylko za wódkę płacić on idzie na stronę, ja za nim w drzwi, bo mi tu coś nie pachnie - oczywiście znikł jak kamfora. Nie ma u nich słowa honoru, są to ludzie bez czci i wiary. Straciłem tutaj, wachmistrzu, całe zaufanie do ludzi. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. W wypowiedziach postaci pojawia się ironia, która każe widzowi przyjmować ich słowa z dystansem. To, co uważają oni za słuszne właściwie stoi w sprzeczności z powszechnie przyjmowanymi wartościami. Rezultatem jest komizm słowny wynikający z odwrócenia tradycyjnych wartości. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz - Widać od razu, że tu dawno nie było wojny. Więc skąd ma się wziąć moralność? Pokój to nic, tylko bałagan, dopiero wojna robi porządek. Ludziom przewraca się we łbie podczas pokoju. Wtedy ludzi i bydło ma się za nic. Każdy żre, co chce, kawał sera na bułkę i jeszcze na dodatek płat słoniny na ten ser. Ilu młodych ludzi i zdatnych koni jest tam w mieście - tego nikt nie wie. Nie ma żadnych spisów. Zdarzyło mi się odwiedzić okolice, gdzie wojny chyba z siedemdziesiąt lat nie było, tam ludzie w ogóle nie mieli jeszcze imion. Sami siebie nie znali. Tylko tam, gdzie jest wojna, mają porządne listy i registratury, obuwie w skrzyniach, żyto w workach, człeka i bydlę uczciwie zapisują i odstawiają, bo przecież: nie ma wojny bez porządku. (...). Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Wojna jest dla Werbownika i Wachmistrza stanem normalnym - wszyscy, którzy nie chcą walczyć, są, według nich, ludźmi niegodnymi i niemoralnymi. Wojna wprowadza w życie porządek, jest elementem kultury, nadaje człowiekowi tożsamość, przynosi zamożność - mamy tu do czynienia z ironicznym odwróceniem wartości, które prowokuje odbiorcę do podjęcia refleksji na temat niszczącego wpływu wojny na świat ludzkich wartości. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Wachmistrz - Widać od razu, że tu dawno nie było wojny. Więc skąd ma się wziąć moralność? Pokój to nic, tylko bałagan, dopiero wojna robi porządek. Ludziom przewraca się we łbie podczas pokoju. Wtedy ludzi i bydło ma się za nic. Każdy żre, co chce, kawał sera na bułkę i jeszcze na dodatek płat słoniny na ten ser. Ilu młodych ludzi i zdatnych koni jest tam w mieście - tego nikt nie wie. Nie ma żadnych spisów. Zdarzyło mi się odwiedzić okolice, gdzie wojny chyba z siedemdziesiąt lat nie było, tam ludzie w ogóle nie mieli jeszcze imion. Sami siebie nie znali. Tylko tam, gdzie jest wojna, mają porządne listy i registratury, obuwie w skrzyniach, żyto w workach, człeka i bydlę uczciwie zapisują i odstawiają, bo przecież: nie ma wojny bez porządku. (...).Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. W wypowiedziach postaci pojawia się ironia, która każe widzowi przyjmować ich słowa z dystansem. To, co uważają oni za słuszne właściwie stoi w sprzeczności z powszechnie przyjmowanymi wartościami. Rezultatem jest komizm słowny wynikający z odwrócenia tradycyjnych wartości.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Werbownik - Patrz, jedzie buda. Dwie baby i dwóch chłopaków. Wachmistrzu, zatrzymaj starą. To ci mówię, jeśli z tego znów będą nici, to już nie myślę dłużej sterczeć tu na tym wietrzysku kwietniowym. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Dialog sytuacyjny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Słychać organki. Zajeżdża wóz z budą, ciągniony przez dwóch młodych chłopców. Na wozie siedzą Matka Courage i jej córka Katarzyna, niemowa. Opis punkty znajdującego się na obrazku: 1. Ważny rekwizyt. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Słychać organki. Zajeżdża wóz z budą, ciągniony przez dwóch młodych chłopców. Na wozie siedzą Matka Courage i jej córka Katarzyna, niemowa. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Wóz matki Courage jest jej domem a zarazem symbolem jej życia, będącego nieustanną wędrówką. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Dzień dobry, panie wachmistrzu! Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Dialog sytuacyjny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz Szosa. W głębi miasto. Wachmistrz i Werbownik stoją drżąc z zimna. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz - Dzień dobry, moi ludzie, coście za jedni? Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Dialog sytuacyjny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Handlujemy. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Dialog sytuacyjny.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage Śpiewa - Dowódco ucisz bębnów bicie i swą piechotę wstrzymać chciej: U Matki Courage dziś kupicie Te buty, w których w marszu lżej (...) Dowódco, który pułk niesyty Na śmierć wam karnie będzie szedł? Łyk matki Courage okowity Podniesie ducha wojska wnet. Armata na czczo szkodzić może - Niestrawna jest - orzekła brać. Lecz syte wojsko, szczęść wam boże, W przepaście piekieł można pchać. Człowieku wstań! Już wiosna znów. Topnieje śnieg. Kto padł, to padł. A kto swój łeb mógł unieść zdrów, Ten znów wybiera się w świat. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Song - charakterystyczny dla teatru Brechta. Song zatrzymuje akcję i służy przedstawieniu i charakterystyce bohaterki, ukazując jej stosunek do wojny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage Śpiewa - Dowódco ucisz bębnów bicie i swą piechotę wstrzymać chciej: U Matki Courage dziś kupicie Te buty, w których w marszu lżej (...) Dowódco, który pułk niesyty Na śmierć wam karnie będzie szedł? Łyk matki Courage okowity Podniesie ducha wojska wnet. Armata na czczo szkodzić może - Niestrawna jest - orzekła brać. Lecz syte wojsko, szczęść wam boże, W przepaście piekieł można pchać. Człowieku wstań! Już wiosna znów. Topnieje śnieg. Kto padł, to padł. A kto swój łeb mógł unieść zdrów, Ten znów wybiera się w świat. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Matka Courage przedstawia się jako doświadczona markietanka. Widząc potencjalnych klientów reklamuje swój towar. Jest osobą pewną siebie. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Armata na czczo szkodzić może - Niestrawna jest - orzekła brać. Lecz syte wojsko, szczęść wam boże, W przepaście piekieł można pchać. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Ironia. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Armata na czczo szkodzić może - Niestrawna jest - orzekła brać. Lecz syte wojsko, szczęść wam boże, W przepaście piekieł można pchać. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Słowa Matki Courage zawierają również ironię wynikającą z odwrócenia wartości. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage Śpiewa - Dowódco ucisz bębnów bicie i swą piechotę wstrzymać chciej: U Matki Courage dziś kupicie Te buty, w których w marszu lżej (...) Dowódco, który pułk niesyty Na śmierć wam karnie będzie szedł? Łyk matki Courage okowity Podniesie ducha wojska wnet. Armata na czczo szkodzić może - Niestrawna jest - orzekła brać. Lecz syte wojsko, szczęść wam boże, W przepaście piekieł można pchać. Człowieku wstań! Już wiosna znów. Topnieje śnieg. Kto padł, to padł. A kto swój łeb mógł unieść zdrów, Ten znów wybiera się w świat. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Dialog i song ukazują sprzeczne dążenia bohaterów. Każda z dwóch grup chce osiągnąć swój cel - Matka Courage pragnie ocalić synów przed werbunkiem i sprzedać coś żołnierzom, natomiast Wachmistrz z Werbownikiem są zdeterminowani, by zdobyć nowego poborowego. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Werbownik - Stać, hołota, gdzie należycie? Starszy syn - Drugi fiński regiment. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz - Gdzie wasze papiery? Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Dialog sytuacyjny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Wachmistrz - Gdzie wasze papiery? Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Dialog i song ukazują sprzeczne dążenia bohaterów. Każda z dwóch grup chce osiągnąć swój cel - Matka Courage pragnie ocalić synów przed werbunkiem i sprzedać coś żołnierzom, natomiast Wachmistrz z Werbownikiem są zdeterminowani, by zdobyć nowego poborowego. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Papiery? Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Dialog sytuacyjny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage - Papiery? Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Dialog i song ukazują sprzeczne dążenia bohaterów. Każda z dwóch grup chce osiągnąć swój cel - Matka Courage pragnie ocalić synów przed werbunkiem i sprzedać coś żołnierzom, natomiast Wachmistrz z Werbownikiem są zdeterminowani, by zdobyć nowego poborowego.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Młodszy syn - To przecież matka Courage. Wachmistrz - Nigdy nie słyszałem. Dlaczego nazywa się Courage? Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Nazywam się Courage, bo bałam się straty, wachmistrzu, i jechałam przez ogień armatni z Rygi z pięćdziesięcioma bochnami chleba na wozie. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Wyjaśnienie znaczącego przydomku bohaterki (courage - fr. odwaga) - paradoks. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Młodszy syn - To przecież matka Courage. Wachmistrz - Nigdy nie słyszałem. Dlaczego nazywa się Courage? Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Nazywam się Courage, bo bałam się straty, wachmistrzu, i jechałam przez ogień armatni z Rygi z pięćdziesięcioma bochnami chleba na wozie. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Brecht ironicznie obnaża prawdziwe oblicze wojny, a także charakter profesji tytułowej bohaterki - nadając jej przydomek "odwaga". Brecht przewartościowuje to pojęcie, krytykując tym samym wszelkie ideologie ( przede wszystkim nazizm), popierające wojnę i fałszywie rozumiane bohaterstwo. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Trochę nadpleśniały, był już najwyższy czas, nie miałam wyboru. Wachmistrz - Dość tych żartów. Gdzie są papiery? Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage Wyciągając z puszki cynowej paczkę papierów i schodząc z wozu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Znaki teatralne - gesty i rekwizyty - dynamizują scenę – Warstwa formalna. Fragment tekstu: To są, wachmistrzu, wszystkie moje papiery! A tu jest mszał z Altotting do pakowania ogórków i mapa Moraw, Bóg jeden wie, czy tam kiedy będę: jak nie, to nic mi po niej. Warstwa formalna. Fragment tekstu: A tu napisane czarno na białym, że mój gniady nie ma ani nosacizny, ani że mu racice nie gniją, niestety, zdechł nam niedawno. Kosztował piętnaście guldenów, ale nie mnie, dzięki Bogu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Komizm słowny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Dosyć papierów? Wachmistrz - Chcesz ze mnie wariata zrobić? Ja cię tu zaraz nauczę moresu. Wiesz przecież, że musisz mieć licencję.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Gadajcie ze mną po ludzku i nie opowiadajcie moim niedorosłym dzieciom , że z was wariata robię. To nie wypada. Czego się mnie czepiacie? Moją licencją w drugim regimencie jest moja uczciwa gęba. Jeśli wy z niej czytać nie umiecie, nic na to nie poradzę. Pieczątki nie dam sobie na niej przybić. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage - Gadajcie ze mną po ludzku i nie opowiadajcie moim niedorosłym dzieciom. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Courage stara się przedstawić swoich synów jako zbyt młodych, by uniknąć ich zwerbowania. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Werbownik - Wachmistrzu, wyczuwam brak subordynacji u tej osoby. Warstwa formalna. Fragment tekstu: W obozie potrzeba nam dyscypliny. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Komizm słowny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: W obozie potrzeba nam dyscypliny. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Wachmistrz z Werbownikiem w imię prawa i porządku próbują zastraszyć Matkę Courage, by odebrać jej syna. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - A ja myślałam, że słoniny. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Komizm słowny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz - Nazwisko? Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Anna Fierling. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Komizm słowny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz - Więc nazywacie się wszyscy Fierling? Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Komizm słowny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Jak to? Ja się nazywam Fierling - oni nie. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Komizm słowny.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz - Myślałem, że to wszystko twoje dzieci? Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Rodzina Matki Courage jest odbiciem jej wojennych losów. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Pewnie, że moje. A czy dlatego mają się nazywać wszyscy tak samo? Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Rodzina Matki Courage jest odbiciem jej wojennych losów. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Szosa. W głębi miasto. Wachmistrz i Werbownik stoją drżąc z zimna. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Ten przykład, nazywa się Eilif Nojocki, a to dlatego, że ojciec jego zawsze twierdził, że się nazywa Kojocki albo Mojocki. Chłopak go jeszcze dobrze pamięta. Tylko że ten, którego on sobie przypomina, to był już inny. Francuz ze szpicbródką. (...) Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Komizm słowny. Warstwa Treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage - Ten przykład, nazywa się Eilif Nojocki, a to dlatego, że ojciec jego zawsze twierdził, że się nazywa Kojocki albo Mojocki. Chłopak go jeszcze dobrze pamięta. Tylko że ten, którego on sobie przypomina, to był już inny. Francuz ze szpicbródką. (...) Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Rodzina Matki Courage jest odbiciem jej wojennych losów. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Werbownik bierze Eilifa pod rękę i ciągnie za sobą. Dziesięć guldenów na łapę i jesteś odważnym człowiekiem, i walcz za króla, i baby drą się o ciebie. (...) Obaj odchodzą. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Niema Katarzyna wydaje nieartykułowane dźwięki. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Na zaistniałą sytuację najbardziej emocjonalnie reaguje Katarzyna. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Niema Katarzyna wydaje nieartykułowane dźwięki. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 4. Najwrażliwsza moralnie bohaterka, Katarzyna będąca niemową, jest jednocześnie najbardziej bezsilna. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Zaraz, Katarzyno, zaraz. Pan wachmistrz właśnie płaci. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Próbuje pieniądz w zębach. Nie dowierzam żadnej monecie. Już się raz sparzyłam, wachmistrzu. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 5. Charakterystyka bohaterki - gesty i wypowiedź. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Próbuje pieniądz w zębach. Nie dowierzam żadnej monecie. Już się raz sparzyłam, wachmistrzu. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 6. Matka Courage jako osoba doświadczona wojną jest nieufna wobec swych klientów, daje się jednak przechytrzyć Kapitanowi i Werbownikowi, którzy przekonują Eilifa, by wstąpił do armii. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Dobry pieniądz. A teraz jedziemy dalej. Gdzie się zawieruszył Eilif?

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Schweizerkas - Zniknął w werbownikiem. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Matka Courage dość szybko godzi się ze stratą syna. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage zamiera w bezruchu. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Gest charakteryzuje reakcję emocjonalną bohaterki. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Ty głupi chłopcze! Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Matka Courage dość szybko godzi się ze stratą syna. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage do Katarzyny - Wiem, nie umiesz mówić, ty jesteś niewinna. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Matka Courage dość szybko godzi się ze stratą syna. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Schweizerkas- No, łyknij sama raz, matko. Tak to bywa w życiu. Żołnierka to nie najgorsza rzecz. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Schweizerkas - Widzę, że chciałabyś żyć z wojny, ale siebie i swoich chcesz trzymać od niej z daleka, co? Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Matka Courage nie odpowiada na pytanie Wachmistrza. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Musisz teraz ciągnąć ze swoim bratem, Katarzyno. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Matka Courage dość szybko godzi się ze stratą syna. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage - Musisz teraz ciągnąć ze swoim bratem, Katarzyno. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Matka Courage nie odpowiada na pytanie Wachmistrza. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Oboje, brat i siostra, zaprzęgają się do wozu i ruszają. Matka Courage kroczy obok. Wóz odjeżdża. Wachmistrz patrząc za nimi. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Wachmistrz - Kto chce mieć z wojny grosik Musi jej też dać cosik. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 4. Sentencje, obok songów, pełnią funkcję uogólniającego komentarza. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Wachmistrz - Kto chce mieć z wojny grosik Musi jej też dać cosik. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 5. Matka Courage dość łatwo godzi się ze stratą syna, dostosowując się do sytuacji.

8. Warstwa formalna. Fragment tekstu: W tym samym roku pada w bitwie pod Lutzen król szwedki Gustaw Adolf, pokój grozi Matce Courage ruiną. Nieulękły syn Matki Courage popełnia o jeden czyn bohaterski za dużo i ginie hańbiącą śmiercią. (...) Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. W komentarzu narratora pojawia się ironia. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: W tym samym roku pada w bitwie pod Lutzen król szwedki Gustaw Adolf, pokój grozi Matce Courage ruiną. Nieulękły syn Matki Courage popełnia o jeden czyn bohaterski za dużo i ginie hańbiącą śmiercią. (...) Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Ginie kolejny syn Matki Courage - odważny Eilief. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Ten pokój mnie zgubił. Posłuchałam niedawno rady kapelana i zakupiłam nowy towar. A teraz wszyscy się porozbiegają, a ja zostanę tu z całym kramem. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Paradoks. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage - Ten pokój mnie zgubił. Posłuchałam niedawno rady kapelana i zakupiłam nowy towar. A teraz wszyscy się porozbiegają, a ja zostanę tu z całym kramem. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 4. Odwrócenie wartości - dla Matki Courage, która żyje z wojny, pokój, będący źródłem radości dla innych ludzi, jest zgubą. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz - Jak można było słuchać kapelana? Gdybym wtedy miał czas i te katoliki tak prędko nie nadeszły, to bym was ostrzegł przed nim. To pieczeniarz. Tak więc, on jest teraz waszym doradcą. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 5. Kucharz, pragnąc wkraść się w łaski matki Courage, krytykuje kapelana, w którym widzi swego rywala. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kucharz - Jak można było słuchać kapelana? Gdybym wtedy miał czas i te katoliki tak prędko nie nadeszły, to bym was ostrzegł przed nim. To pieczeniarz. Tak więc, on jest teraz waszym doradcą. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 6. Kucharz stara się zdobyć miejsce u boku Matki Courage. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Mył naczynia i pomagał ciągnąć wóz. (...) Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz - Z tym dzwonieniem mogliby już wreszcie dać spokój, najwyższy czas. Chętnie zacząłbym czymś handlować. Sprzykrzyło mi się już to kucharzowanie dla nich. Każą mi coś tam pichcić z korzeni drzew i z podeszew od starych butów, a potem chlusną w twarz gorącą zupą. Kucharz ma dziś pieskie życie. Lepiej już bić się w szeregach. No tak, ale teraz jest pokój. Na widok kapelana, który ukazuje się w swym dawnym ubiorze. Później jeszcze pogadamy... Opis punktu znajdującego się na obrazku: 7. Kucharz żali się na swój żołnierski los, w istocie to jednak ogłoszenie pokoju, a nie wojna pozbawiło go pracy. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kucharz - Na widok kapelana, który ukazuje się w swym dawnym ubiorze. Później jeszcze pogadamy... Opis punktu znajdującego się na obrazku: 8. Znacząca rola kostiumu.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kapelan - Jeszcze jest całkiem dobry, tylko go trochę mole nadgryzły. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Dialog sytuacyjny przechodzi w dialog dyskusyjny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kapelan - Jeszcze jest całkiem dobry, tylko go trochę mole nadgryzły. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Kapelan powraca do swej dawnej roli. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz - Nie rozumiem, po co to wszystko. Przecież nikt was teraz nie zatrudni. Kogo będziecie teraz zachęcać, żeby na swój żołd uczciwie zarabiał i życie na szaniec rzucał? A w ogóle mam jeszcze z wami mały rachuneczek do załatwienia, boście namówili tę damę na kupno zbędnych towarów pod pozorem, że wojna trwać będzie wiecznie. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Dialog sytuacyjny przechodzi w dialog dyskusyjny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kucharz - Nie rozumiem, po co to wszystko. Przecież nikt was teraz nie zatrudni. Kogo będziecie teraz zachęcać, żeby na swój żołd uczciwie zarabiał i życie na szaniec rzucał? A w ogóle mam jeszcze z wami mały rachuneczek do załatwienia, boście namówili tę damę na kupno zbędnych towarów pod pozorem, że wojna trwać będzie wiecznie. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Kucharz atakuje rywala chcąc zająć jego miejsce u boku Matki Courage. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kapelan gwałtownie - Ciekaw jestem, co was to obchodzi? Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Dialog sytuacyjny przechodzi w dialog dyskusyjny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kuchar - Bo to było niesumiennie! Jak można wtrącać się do cudzych interesów z nieproszonymi radami? Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Dialog sytuacyjny przechodzi w dialog dyskusyjny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kapelan - Kto się wtrącał? Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Dialog sytuacyjny przechodzi w dialog dyskusyjny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Do matki Courage. Nie wiedziałem, że jesteście aż tak bliską przyjaciółką tego pana i winniście mu zdawać sprawę ze wszystkiego.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Nie irytujcie się. To tylko prywatne zdanie kucharza. A przecież nie możecie zaprzeczyć, że to wasze gadanie o wojnie coś się nie sprawdziło. Kapelan - Nie powinniście grzeszyć przeciwko pokojowi. Courage! Jesteście hieną wojenną. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz - Jeśli będziecie obrażać moją przyjaciółkę, to będziecie mieli ze mną do czynienia. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Dialog sytuacyjny przechodzi w dialog dyskusyjny. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kapelan - Ja z wami nie gadam. Wasze zamiary są zbyt przejrzyste. Do Matki Courage. Ale kiedy widzę, że nie uważacie pokoju za nic lepszego od starej zasmarkanej chustki do nosa, którą się bierze z obrzydzeniem w dwa palce, wtedy buntuje się we mnie wszystko, co ludzkie; widzę bowiem, że nie chcecie żadnego pokoju, tylko wojnę, bo z niej ciągniecie zyski. Ale nie wolno wam zapominać starego przysłowia: "Chcesz się pożywić z diabłem, szukaj długiej łyżki!" Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Dialog sytuacyjny przechodzi w dialog dyskusyjny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kapelan - Ja z wami nie gadam. Wasze zamiary są zbyt przejrzyste. Do Matki Courage. Ale kiedy widzę, że nie uważacie pokoju za nic lepszego od starej zasmarkanej chustki do nosa, którą się bierze z obrzydzeniem w dwa palce, wtedy buntuje się we mnie wszystko, co ludzkie; widzę bowiem, że nie chcecie żadnego pokoju, tylko wojnę, bo z niej ciągniecie zyski. Ale nie wolno wam zapominać starego przysłowia: "Chcesz się pożywić z diabłem, szukaj długiej łyżki!" Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Kapelan świadomy faktu, że stracił swą dotychczasową pozycję na rzecz Kucharza, zmienia front i moralizuje, krytykując Matkę Courage. Przemawia przez niego hipokryzja, jednak z drugiej strony argumenty, które wysuwa przeciw Matce Courage, są słuszne. Żadnej ze stron nie została przyznana racja - odbiorca sam musi rozstrzygnąć, czyja postawa zasługuje na pozytywną ocenę. Bohaterka żyje z nieszczęść i biedy innych, wojna daje jej środki utrzymania. Jest osobą cyniczną, nie wierzy w żadne ideologie, dba wyłącznie o swój interes i najbardziej ze wszystkiego boi się pokoju. Mimo to wojna przynosi jej same klęski - śmierć dzieci i utratę majątku. Matka Courage nie jest świadoma przyczyn swoich nieszczęść, nie wyciągnęła wniosków z własnych doświadczeń - jest to zadanie dla odbiorcy. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Nie mam wiele sympatii dla wojny i ona też nie ma jej dla mnie. Ale w każdym razie wypraszam sobie tę hienę i zrywam z wami stosunki. Kapelan - Więc dlaczego skarżycie się na pokój, kiedy wszyscy ludzie nareszcie odetchnęli. Dla tych kilku starych łachów w waszej budzie?!

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - Moje towary to nie są żadne łachy, żyłam z nich dotąd i wy także. Kapelan - A więc z wojny! Aha! Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz do Kapelana - Jako dorosły człowiek nie powinniście byli sobie powiedzieć, że nie radzi się nikomu. Do Matki Courage. W tej sytuacji nie możecie nic lepszego zrobić, jak pozbyć się jak najszybciej towarów, zanim ceny spadną na pysk. Ubierzcie się i jazda, nie ma chwili do stracenia! Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Zmiana adresata w obrębie jednej wypowiedzi dynamizuje dialog. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kucharz do Kapelana - Jako dorosły człowiek nie powinniście byli sobie powiedzieć, że nie radzi się nikomu. Do Matki Courage. W tej sytuacji nie możecie nic lepszego zrobić, jak pozbyć się jak najszybciej towarów, zanim ceny spadną na pysk. Ubierzcie się i jazda, nie ma chwili do stracenia! Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Kucharz zajmuje miejsce Kapelana u boku Matki Courage. Kucharz upomina Kapelana, że nie należy nikomu doradzać, po czym sam radzi bohaterce, by sprzedała cały towar. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - To jest całkiem rozsądna rada. Chyba tak zrobię. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Matka Courage bierze w sporze stronę Kucharza. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kapelan - Bo Kucharz to powiedział! Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage - A dlaczego wyście tego nie powiedzieli? On ma rację, lepiej pójść na targ. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Matka Courage bierze w sporze stronę Kucharza. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Matka Courage wchodzi do wozu. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 4. Ruch sceniczny. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Matka Courage wchodzi do wozu. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 5. Wejście bohaterki do wozu podkreśla ostateczny charakter jej decyzji.

Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz - Jeden dla mnie, kapelanie. Brak wam przytomności umysłu. Powinniście powiedzieć: "Ja dawałem wam jakieś rady? W najlepszym razie bawiłem się w politykę." Ze mną lepiej nie zaczynać! Taka walka kogutów nie przystoi waszym szatom duchownym. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 1. Kucharz jest zwycięzcą w sporze z Kapelanem. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kapelan - Zamknijcie pysk bo was zamorduję, czy mi to przystoi, czy nie. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 2. Przegrana budzi w Kapelanie wściekłość. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz zdejmując buty i odwijając onuce. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 3. Znaczący gest. Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Kucharz zdejmując buty i odwijając onuce. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 4. Swoim zachowaniem Kucharz okazuje Kapelanowi lekceważenie, demonstrując zarazem, że na wozie Matki Courage czuje się jak u siebie w domu. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kucharz - Gdybyście się nie zrobili takim bezbożnym łajdakiem, nietrudno by wam było teraz, w czasie pokoju, o jakieś probostwo. Kucharze są niepotrzebni, bo nie ma co gotować, ale wierzyć, to jeszcze wierzą. W tym nic się nie zmieniło. Warstwa formalna. Fragment tekstu. Kapelan - Panie Lamb, ja bardzo proszę pode mną dołków nie kopać. Warstwa formalna. Fragment tekstu: Kapelan - Odkąd tak zszedłem na psy, stałem się lepszym człowiekiem. Nie mógłbym już wam prawić żadnych kazań. Opis punktu znajdującego się na obrazku: 5. Komizm słowny, ironia.