Ilustracja interaktywna. Ilustracja przedstawia dwie strony. Po lewej jest nagłówek: Synod brzeski. Po prawej jest ciągły tekst. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Poglądy religijne księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego (1526–1608) Chociaż nie mogę być doskonałym miłośnikiem albo zabawcą około pomnożenia chwały Bożej, jednakże z powinności mojej chrześcijańskiej od dawnych czasów była chęć takowa, która i dotychczas jeszcze nie ustawa i owszem się rozpala, abym w takowym upadku zmocnienie i rozszerzenie Matki naszej Cerkwi świętej powszechnej, apostolskiej wschodniej […] i rozważał, i rozmyślał, upatrując i znajdując takowy sposób, początek i przystęp, przez któryby Cerkiew najcelniejsza do pierwszego swego punktu, celu i chluby przyjść i wstawić się mogła. […]
A nie dlaczego inszego rozmnożyło się między ludźmi takie lenistwo, ospalstwo, odstąpienie, jako najwięcej dlatego, iż ustali nauczyciele, ustali przepowiadacze Słowa Bożego, ustały nauki, ustały kazania, a zatem nastąpiło zniszczenie i umniejszenie chwały Bożej i Cerkwi jego, nastąpił głód słuchania Słowa Bożego, nastąpiło zatym odstąpienie od wiary i zakonu […].

_{Źródło: Tomasz Kempa, Konstanty Wasyl Ostrogski wobec katolicyzmu i wyznań protestanckich, w: „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1996, R. 40, s. 29.}, 2. Piotr Skarga, O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem i o greckiem od tej jedności odstąpieniu, Wilno 1577 Od tego Piotra Rzymskiego, i Pasterza owiec Chrystusowych, kto odstąpi, do prawdy Bożej nie trafi. Ta sama stolica jedności kościelnej i miłości chrześcijańskiej, bez której zbawion nikt być nie może, stróżem, przyczyną, powodem i zatrzymaniem jest. Bez której niezgoda, rozerwanie i odszczepieństwo panuje i królestwa chrześcijańskie giną […]. Bo które się kolwiek chrześcijańskie państwo i królestwo od tej głowy i jedności Stolicy Piotra św. oddzieliło, nie tylo w rozmaite kacerstwa i niedowiarstwa a zgubę duszną, ale też i w niewolę a rękę pogańską wpadło, abo samo zniszczało. […]
Nie bądźcie jako ci młodsi Grekowie, bracia wasi, którzy tak wielekroć czyniąc zgodę, postanowienia i zjednoczenia z Kościołem Bożym, nigdy nic statecznie nie trzymali, ale odmienni a nieprawi przeciw świętym Zborom, nad umowę, nad prawo, nad przystojność i postanowienie kościelne i Ducha Świętego, niezszywaną sukienkę Chrystusową rozdzielali. […]
Co się innych rzeczy, to jest obrządków kościelnych i zwyczajów nabożeństwa greckiego, które od świętych swoich przodków mają, Słowu Bożemu i wierze świętej nieprzeciwiających się, dotycze, przy tym by się wszystkim zostali, żadnej odmiany nie czyniąc. Bo Kościół Boży rozlicznością (bez sprzeciwności) przybrany jest, jako królowa, w farby szat i kamieni, a pereł rozmaitych. […] A tak się tobie, narodzie Ruski, o twoje nabożeństwa i obrządki greckie bać nic nie potrzeba. W tym zjednoczeniu z Kościołem Bożym nie utracisz ich, ale je ozdobisz i ożywisz sobie na zbawienny pożytek. Bo teraz martwe tobie są, jako i inne dobre uczynki twoje, pożytkuć żadnego nie niosą, ani u Boga odpłaty.

_{Źródło: Tomasz Kempa, Piotr Skarga a kwestia dialogu katolicko-prawosławnego w historii i czasach współczesnych, w: „Litteraria Copernicana” 2015, 1 (15), s. 57–59.}, 3. Fragment aktu unii brzeskiej z 1596 r. My w Bogu tu na synodzie porządnym w Brześciu Litewskim roku Pańskiego 1596 […] w cerkwi św. Mikołaja zebrani, metropolii i władykowie [biskupi] obrzędu greckiego, niżej podpisani, oznajmujem na wieczną pamiątkę, iż […] Kościół Chrystusów mocno stojąc od jednego rządzony i sprawowany był; aby u jednego ciała jedna głowa, w jednym domu jeden gospodarz i szafarz obroków Bożych nad czeladką postawiony rząd i dobro wszystkich obmyślał i tak ten rząd Kościoła Bożego od czasów apostolskich zaczęty trwał po wszystkie wieki; iż wszystkie patryarchie do jednego się potomka Piotra św., papy rzymskiego, zawżdy w nauce wiary i w braniu mocy duchownej i w sądach biskupich i w apelacjach uciekały.
Jako się to z soborów i kanonów abo prawideł Ojców św. pokazuje i nasze słowiańskie pisma, z greckich z starodawna przełożone, dostatecznie to w prawidłach Ojców św. oznajmują i starzy św. Ojcowie Wschodniej Cerkwi to świadczą, którzy tę Piotra św. stolice i zwierzchność a władzę jej nad biskupy wszystkiego świata znają. Niemniej też carogrodzcy [konstantynopolitańscy] patriarchowie, od których ta strona ruska swą wiarę wzięła, tę zwierzchność stolicy rzymskiej Piotra św. długo znali i jej podlegali i od niej błogosławieństwo brali. Od której wielokroć odstępowali, ale się zaś z nią jednali i do posłuszeństwa jej wracali, a ostatnie na concilium abo soborze florenckim roku P. 1439 […] zupełnie się do tego posłuszeństwa wrócili; wyznawając, iż rzymski papa ojcem jest i mistrzem i sprawcą wszystkiego chrześcijaństwa i prawym Piotra św. następcą. Na którym też florenckim soborze był nasz kijowski i wszej Rusi metropolii Isidorus, który to zjednoczenie patriarchiej carogrodzkiej i wszystkich kościołów do niej należących przyniósł i te kraje ruskie w tymże posłuszeństwie i zwierzchności Kościoła rzymskiego utwierdził. Dlaczego królowie polscy, a mianowicie Władysław król polski i węgierski i inni dali przywilej duchowieństwu obrządku greckiego, którym na walnym sejmie wolności im Kościoła katolickiego rzymskiego nadali. Od którego zjednoczenia kościelnego, gdy patriarchowie carogrodzcy odstąpili, a za taki swój grzech odszczepieństwa i rozerwania jedności kościelnej w moc pogańską i turecką wpadli, zaczym wiele błędów i złych postępków ich i zaniechanie dozoru prawego tych krajów ruskich i wiele brzydkiego świętokupstwa nastąpiło, iż się herezje rozsiały i prawie wszystką Ruś opanowały, cerkwie pustosząc i chwałę Bożą psując. My nie chcąc być uczestnikami grzechu tak wielkiego i niewolstwa pogańskiego, które za tym przyszło, carogrodzkich patriarchów i nie chcąc im odszczepieństwa i rozerwania kościelnej św. jedności pomagać i zabiegając spustoszeniu kościołów i zgubie dusz ludzkich przez herezje, które się teraz podniosły, […] roku przeszłego wyprawiliśmy do Ojca św. Klemensa VIII papy rzymskiego posły nasze przewielebne […] – prosząc, aby nas do swego posłuszeństwa, jako najwyższy pasterz Kościoła powszechnego katolickiego, przyjął i od zwierzchności patriarchów carogrodzkich wyzwolił i rozgrzeszył, zachowując nam obrządki i ceremonie kościołów wschodnich greckich, a żadnej odmiany w cerkwiach naszych nie czyniąc. Co iż uczynił i na to swoje przywileje i pisma posłał, rozkazując, abyśmy się na synod zwoławszy, wyznanie wiary św. uczynili i posłuszeństwo stolicy rzymskiej Piotra świętego Klemensowi VIII i jego potomkowi oddali – tośmy dziś na tym Synodzie uczynili […].

_{Źródło: Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 149–150.}, 4. Książę Janusz I Radziwiłł o wypełnianiu obowiązku nadawania godności duchownych, katolickich i prawosławnych […] jeżeliby […] kościół rzymski w księstwie słuckim, abo cerkiew ruska przez zejście, albo ustąpienie plebana […] wakować będzie tedy ma i powinien będę zespole z Księżną J.M. małżonką swoją inszego człowieka godnego z tejże wiary rzymskiej, abo ruskiej urzędowi duchownemu prezentować, bez omieszkania przestrzegając tego, aby podczas wakancyi we wszelkich dochodach, nadaniach kościołowi i cerkwiom żadnego ubliżenia i ruiny nie było, ale całe wszystko sukcesorowi dostało.

_{Źródło: Marek Melnyk, Ewangelicko-prawosławna komunikacja społeczna na ziemiach ruskich w I Rzeczypospolitej (przełom XVI i XVII w.), w: „Studia Religiologica” 2019, t. 52, nr 2, s. 143.} , 5. Fragmenty ugody hadziackiej Komisja między Stanami Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego z jednej a Wielmożnym Hetmanem i Wojskiem Zaporoskim z drugiej strony […] w obozie pod Hadziaczem 16 września, roku pańskiego 1658. […] Na którym miejscu Wielmożny Hetman Zaporoski z wojskiem swym […] deklarował się ze wszystkim wojskiem. […]
1. Religia grecka starożytna [prawosławna] […] aby przy swoich prerogatywach i wolnym używaniu nabożeństwa zostawała, […] tak w Koronie Polskiej jako i w Wielkim Księstwie Litewskim […] nie tylko w cerkwiach, ale publicznie […] tak jak nabożeństwa swego publicznie i swobodnie (libere et publica) zażywa obrządek rzymski (ritus romanus). Tejże religii greckiej daje się moc wolnego erygowania cerkwi, zakonów, monastyrów nowych, jako i starych […] naprawiania. […] Panowie zaś świeccy, tak dziedziczni, jako i urzędnicy Jego Królewskiej Mości religii rzymskiej, żadnej jurysdycji mieć nie będą nad duchownymi, świeckimi i zakonnikami religii greckiej, prócz należnego pasterza. […]
W województwie kijowskim dygnitarstwa senatorskie mają być dawane, tylko szlachcie obrządku greckiego […].
Akademię w Kijowie pozwala Jego Królewska Mość i Stany Koronne erygować, która takimi prerogatywami i wolnościami ma się cieszyć […], jako Akademia Krakowska, tą jednak kondycją, aby w tej Akademii żadnych sekt: ariańskiej, kalwińskiej, luterskiej profesorów, mistrzów i studentów nie było. […] Gimnazja, kollegia, szkoły i drukarnie, ile ich potrzebować będą bez trudności stanowić będzie wolno […].

_{Źródło: Historia. Teksty źródłowe, pod red. S. Sierpowskiego, Warszawa 1998, s. 108–109.}

Mapa przedstawia sytuację wyznaniową w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVI wieku. Katolicy dominują w zachodniej części i północno-zachodniej części. Luteranie dominują na północy przy granicach z Estonią oraz w okolicach Królewca. Prawosławni dominują na wschodzie. W środkowej części na teren zdominowany przez prawosławnych przeplata się z katolikami. Na granicy tych dwóch obszarów znajdują się skupiska kalwinów.