Schemat
O autorze
Aleksander Wat (1900‑1967) – poeta, prozaik, eseista, tłumacz. Czesław Miłosz, przyjaciel artysty, trafnie ujął główny rys jego twórczości: poezja Wata jest bezwstydnie autobiograficzna, jest stenogramem cierpienia
.
Wat pochodził z utalentowanej rodziny żydowskiej, w której było wielu artystów, odebrał staranne wykształcenie (studiował m.in. filozofię). Jako poeta zadebiutował w latach 20. XX w., współtworząc ruch futurystyczny w Polsce; w 1919 r. opublikował tom wierszy Ja z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, który został uznany za manifestację tego kierunku. Dziś jednak wielu krytyków zauważa w nim silniejsze wpływy nadrealizmu, uważając tym samym Wata za prekursora surrealizmu w Polsce. W 1923 r. poeta poznał Paulinę (Olę Lew), która została jego żoną. W 1925 r. zamilkł na prawie trzydzieści lat jako poeta; w późniejszym czasie tłumaczył, że powodem tego było zaczadzenie komunizmem
, przeświadczenie, że w nowym wspaniałym świecie
poezja nie będzie potrzebna. W 1926 r. opublikował zbiór nowel Bezrobotny Lucyfer. Pochłonęła go w tym czasie działalność publicystyczna i społeczna, zgłosił swój akces do komunizmu, nie wstępując jednak do partii. Redagował „Miesięcznik Literacki”, będący trybuną komunistów. Pismo zostało jednak zamknięte, a Wat z grupą współpracowników trafił na kilka miesięcy do więzienia. Po wybuchu wojny, uciekając przed gestapo do Lwowa, został aresztowany przez NKWD, ponad dwa lata spędził w sowieckich więzieniach (było ich łącznie 11). We wszystkich tych więzieniach Wat przebywał na nieustannym śledztwie. Do właściwego procesu i wyroku ostatecznie nie doszło
(A. Micińska).
Po wyjściu na wolność, w stanie zupełnego wyczerpania fizycznego znalazł się w Ałma Acie, gdzie niebawem dołączyli do niego żona i syn, przebywający w Kazachstanie. Skrajnie trudne warunki życia, głód, a także kilka miesięcy w więzieniu (za odmowę przyjęcia sowieckich paszportów) okazały się traumatycznym przeżyciem. Dzięki pomocy przyjaciół, w kwietniu 1946 r. Watowie wrócili do Polski. Pisarz z entuzjazmem włączył się w życie kulturalne, jednak socrealizm budził w nim sprzeciw. Jego bunt, a także gwałtowne potępienie, z jakim spotkała się ta postawa
ze strony prominentnych pisarzy, zakończyły się tragicznie. W 1953 r. zapadł
na nieuleczalną chorobę, która była wynikiem udaru i spowodowała uszkodzenie mózgu. Zespół Wallenberga, bo tak została zdiagnozowana, objawiał się ostrymi bólami i innymi dolegliwościami psychosomatycznymi, wyłączając go nie tylko z pracy, ale z normalnego życia. W latach 50. Watowie wyjeżdżali kilkakrotnie
do Francji dla podratowania zdrowia, ostatecznie wybrali emigrację. W 1967 r. pisarz popełnił samobójstwo.
W dojrzałej twórczości powrócił do poezji, wydał zbiory Wiersze (1957), Wiersze śródziemnomorskie (1962), Ciemne świecidło (1968). Poezje Wata są czymś jedynym i niepowtarzalnym. Pełne skupionej siły i głębokiej swoistej, do niczego innego w naszej literaturze niepodobne, zastanawiające upartym dialogiem z cierpieniem
(J. Iwaszkiewicz). Opublikował także eseje poświęcone Rosji Świat na haku i pod kluczem (1985) oraz książki autobiograficzne Dziennik bez samogłosek (zbiór pisanych od lat 50. refleksji o własnym życiu i lekturach) oraz Mój wiek (wyd. 1977) – niezwykłą książkę powstałą z nagranych, a następnie spisanych rozmów, które przeprowadził z nim Czesław Miłosz.
i ze śmiercią – mimo wszystko nie ponure, nie melancholijne, ale oddychające szerokim oddechem przezwyciężenia strachu i miłością życia – są nieoczekiwanym kwiatem wykwitłym na gałęzi naszego piśmiennictwa
Konteksty potrzebne do zrozumienia utworu
Meduza – najgroźniejsza z trzech Gorgon, budząca swym wyglądem i złą mocą przerażenie. Była przedstawiana z twarzą kobiecą, wężami zamiast włosów, skrzydłami i szponami. Jej spojrzenie zamieniało człowieka w kamień. Została zabita przez Perseusza, a jej głowę Atena umieściła na swojej tarczy.
Feniks – bajeczny ptak egipski, który miał się ukazywać co 500 lat. Według najbardziej znanej wersji ginął w płomieniach, z których następnie ulatywał odrodzony; w kulturze symbol odradzania się, zmartwychwstania.
Partenogeneza – dzieworództwo, rozmnażanie bezpłciowe polegające na rozwoju osobników potomnych jedynie z niezapłodnionej komórki jajowej, bez udziału plemnika.
Praca z utworem poetyckim
Etap pierwszy: zapoznanie się z wierszem
Kilkakrotnie zapoznaj się z tekstem (w przypadku utworów poetyckich zaleca się czytanie na głos, bowiem tylko przy takiej lekturze możliwe jest poznanie strony brzmieniowej wiersza – rytmu, rymu).
„Poddaj się” wierszowi, wychwyć się w jego brzmienie, odkryj jego niepowtarzalność, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności czytania.
Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania tekstu, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten wiersz reprezentuje.
Kilkakrotnie zapoznaj się z tekstem (w przypadku utworów poetyckich zaleca się wersję dźwiękową, bowiem przy takiej lekturze możliwe jest poznanie strony brzmieniowej wiersza – rytmu, rymu).
„Poddaj się” wierszowi, wychwyć się w jego brzmienie, odkryj jego niepowtarzalność, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności zapoznawania się.
Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania tekstu, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten wiersz reprezentuje.
Etap drugi: zrozumienie treści
Zanotuj i odpowiedz na pytania: jak rozumiem ten tekst? Jak oddziałuje
on na mnie?Zapisz swoje pierwsze rozumienie tekstu, wstępną hipotezę interpretacyjną.
Zaznacz ważne, kluczowe fragmenty, słowa.
Opisz, co jest tematem wiersza.
Etapy trzeci i czwarty: analiza i interpretacja
Zbadaj stronę formalną tekstu (środki poetyckie).
Zaznacz wszelkie osobliwości, nazwij je i skomentuj.
Określ temat obu części wiersza. Odpowiedz na pytania: Do kogo zwraca się podmiot mówiący? W jakim celu?
Warstwa formalna. Fragment tekstu: Przed weimarskim autoportretem Dürera (w dwóch wariacjach). Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Tytuł wiersza.
— Odnosi się do dzieła Dürera.
— Przywołuje/kreuje sytuację oglądania dzieła.
— Jego druga część mówi o konstrukcji wiersza i wskazuje, że wiersz nie będzie ekfrazą, ale wariacją.
Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Zielenieje. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Zieleń. Kolor, który dwukrotnie pojawia się w wierszu, dominuje.
Warstwa formalna. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Interpunkcja. Przecinki, kropki, wykrzykniki, znaki zapytania, pauzy wewnątrz wersów mają decydujące znaczenie dla intonacji tekstu oraz podkreślają dramatyzm wiersza.
Warstwa formalna. Fragment tekstu: Twoje ciało zielenieje z przerażenia. Grozie stawić czoło. Godnie. Każde włókno ciała. Z grozy omdlewa. Do nicości. Która jest skłębieniem przerażeń podnoszącym włosy na głowie praarchaicznej Meduzie. Ze strachu truchleje. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Metafory.
— Zajmują dużą część wiersza.
— Określają „cielesne przeżycia” podmiotu lirycznego, a także nicość i echo, służą więc do wyrażenia tego, co jest trudno wyrażalne.
— Część z nich („By grozie stawić czoło godnie” i „Każde włókno ciała/ zgrozy omdlewa/ ze strachu truchleje”) wykorzystuje personifikację.
— Nadają wierszowi wysoką rangę artystyczną.
Warstwa formalna. Fragment tekstu: Bez ceregieli. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Wyrażenie zaczerpnięte z języka potocznego.
Warstwa formalna. Fragment tekstu: Jak kapral do rekruta, co łudził się zejść z pola walki. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Porównania.
— Oddziałują na wyobraźnię czytelnika.
— Są plastyczne i nadają wierszowi wartość artystyczną.
Warstwa treściowa. Fragment tekstu: „Przyjdź” woła „Przyjdź kotku”. „Wróć!”. „Wróć”. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 7. Sposób zapisu imitujący rozmowę. Cudzysłowy i pauzy podkreślają sytuację rozmowy/dialogu.
Warstwa formalna. Fragment tekstu: „Dokąd?”. Dokąd? Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 8. Powtórzenia.
— Użyte są w dużej liczbie.
— Są w wierszu najważniejszym środkiem poetyckim – nadają odpowiedni rytm, podkreślają dialog, budują dramatyzm.
Warstwa formalna. Fragment tekstu: W liturgicznej zieleni świecy. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 9. Wyrażenia/frazy odnoszące się do sfery sacrum. Liturgii i Litanii loretańskiej do Matki Bożej: „Feniks przedziwny” kojarzy się ze słowami „Matko przedziwna”.
Warstwa treściowa. Fragment tekstu: Ciało przerażone. Dreszczami lęku. Feniks przedziwny, wieczna zjawisk partenogeneza. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 10. Epitety.
— Jest ich stosunkowo niewiele.
— Część z nich spełnia rolę artystyczną – współtworzą metafory.
— W kilku został zmieniony szyk epitetu: na pierwszym miejscu znalazł się rzeczownik, a dopiero po nim wyraz określający.
Warstwa treściowa. Fragment tekstu: A nadzieja? Odzywa się. Gdy wszystkie nadzieje wygasły. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 11. Paradoks (antyteza). „Nadzieja (…) odzywa się (…) gdy (…) wszystkie nadzieje wygasły”.
Po zapoznaniu się z ilustracją interaktywną, wypisz z utworu środki poetyckie i określ ich funkcję.
Po przedstawieniu interpretacji nadszedł na czas na własne wnioski i oceny. Odpowiedz na pytania: Jakie znaczenie ma dla ciebie ten wiersz? Czy tekst ten zainteresował cię? Skłonił do refleksji? Powyższe pytania potraktuj jedynie jako podpowiedzi i samodzielnie zdecyduj, jak podsumujesz swoje rozważania o wierszu Aleksandra Wata.